Rimski vojni logor u Humcu (Ljubuški)
Rimski vojni logor u Humcu (Ljubuški), u rimskim dokumentima poznat kao Bigeste nalazio se na lokalitetu Gračine, općina Ljubuški, Bosna i Hercegovina.
Lokacija
urediPodručje na kojem leži lokalitet Gračine u Humcu, nalazi se na platou između lijeve obale rijeke Trebižata na jugu i naselja Humac na sjeveru, 5 km. jugozapadno od centra Ljubuškog. Teren je ravan, pregledan i ocjedit.
Istraživanja
urediPodručje Ljubuškog bilo je u više navrata istraživano. Do 1970ih u historijskoj i arheološkoj literaturi pretpostavka o vojnom logoru na Humcu postala je opšte prihvaćena. Zasluga za to pripada Karlu Paču, koji je prvi utvrdio da se radi o logoru, u rimskim dokumentima poznatom kao Bigeste, podignutom da štiti obližnju rimsku koloniju Naronu (colonia Iulia Narona) od ostalih ilirskih plemena, prvenstveno Dalmata. Kasnije logor su istraživali Dimitrije Sergejevski, Esad Pašalić, u najvećem obimu Ivo Bojanovski, Đuro Basler, svi sa Zemaljskog muzeja Bosne i Hercegovine.
Na osnovu istraživanja navedenih naučnika arheološko područje - antički vojni logor na Gračinama u Humcu proglašeno je za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.[1]
Hrvatski arheolog Dodig, na osnovu arhitekture ostalih rimskih logora smatra da se istraženi rimski objekt na Gračinama ne uklapa u šemu rimskoga logora iz 1.–2. stoljeća. On smatra da se sam vojni logor, u kojem je mogla boraviti jedna cohors equitata (oko 608 vojnika), nalazio u blizini, sudeći po velikoj količini crijepa i obrađena kamena na širem području Gračina. S druge strane Trebižata mogle su biti prata legionis , a nizvodno prema Hardomilju i logorska nekropola.
Historija
urediNakon pada ilirske kraljevine 168. godine prije naše ere, područje Bosne i Hercegovine sjeverno do Stoca i zapadno do Duvanjskog i Imotskog polja ušlo je u sastav Rimskog carstva. Tada je otpočela i romanizacija tog područja, a intenzivirala se od Cezarova i Augustova doba. Glavni nositelji romanizacije u provinciji bili su vojnici, posebno veterani, sa svojim imanjima. U Ljubuškom su u epigraskim nalazima (nadgrobnii počasni natpisi i žigovi na crijepu) zabilježeni tragovi boravka aktivnih vojnika i veterana sedam legija[2].
Vojni logor na Gračinama u Humcu podignut je veoma rano, oko početka 1. vijeka nove ere, i najintenzivnije je korišćen upravo tokom 1. vijeka. Sudeći po brojnosti otkrivene vojne opreme i numizmatičkih nalaza, čini se da je tokom 2. vijeka bilo u procesu opadanja. Međutim, kao i kod Makljenovca, najmlađi nalazi ne mogu da se datuju kasnije od sredine 3. vijeka, što svjedoči o tome da je i ovaj logor napušten u ovom periodu.[3]
Opis dobra
urediLogor se prostirao na površini od oko 1,5 hektara. Bio je ograđen kamenim bedemom dugim 140 m u pravcu sjever-jug i 110 m u pravcu istok-zapad. Bedem je bio širok oko 0,9 m. Otkopana su sva četiri ugla perimetralnog bedema, ali se dispozicija kula i ulaza kao i njihova veličina i oblik ostali nepoznati jer su iskrčeni. Tek su djelomično tu i tamo na istočnoj i sjevernoj strani otkopani djelići temelja bedema šir. 0.90-0.95 m.[4]
Na istraženoj površini logora otkriven je kompleks od 4 zgrade. U jednoj od zgrada, nalazio se uređaj za centralno grijanje (praefurnium), podovi su bili sa mozaikom od crnih i bijelih kockica sa geometrijskim ukrasima, a zidovi su bili ukrašeni freskama od kojih su nađeni mali komadi sa crvenom, zelenom i bijelom bojom.
Na Gračinama je iskopano 7120 predmeta. Među nalazima najbrojniji su: kockice mozaika (3202 komada), keramički ulomci (2058), stakleni ulomci (585), brončani artefakti (366), ekseri (334), željezni predmeti (187), novci (75 primjeraka), svjetiljke (27, od kojih sedam s radioničkim pečatom), fbule (26), crijep s pečatom (15 primjeraka).
Kamene šišarke
urediU zbirci Zemaljskog muzeja Bosne i Hercegovine nalaze se dva primjerka spomenika nađenih u Humcu, oblika šišarke, rađenih od lokalnog kamena različitih osobina i boja. Riječ je o jedinstvenim nalazima na tlu današnje Bosne i Hercegovine. Određivanjem starosti se može postaviti u nešto širi vremenski okvir od I do III stoljeća, kada je proces romanizacije široko obuhvatao i unutrašnjost provincije Dalmacije.
Predstavljaju dijelove nekog većeg spomenika. Visina šišarki je 49 cm, obim 95 cm. Velike dimenzije navode na zaključak da je riječ o grobnim arama. Prikazi šišarke bili su česta pojava na rimskim grobnicama, jer su simbol plodnosti i novog života. Na mnogobrojnim pronađenim spomenicima i reljefima bogovi ili vladari prikazivani su sa šišarkama koje se nalaze na palicama, u rukama ili njihovoj neposrednoj blizini. Tako su s borovom šišarkom u ruci prikazivani babilonski bog Marduk i Tamuz, čija se ikonografija i simbolika povezuju s mitovima o Ozirisu. Na vrhu štapa egipatskog boga Ozirisa također je prikazivana šišarka.
Činjenica je da su na području Ljubuškog, zahvaljujući vojnom prisustvu, bile zastupljene različite etničke, ali i društvene, religijske i kulturološke zajednice i pojedinci, koji su donosili i svoju običajnu praksu, uključujući i sepulkralne spomenike, moguće i iz najudaljenijih krajeva velikog Rimskog Carstva.[5]
Vojne jedinice
urediU nizu kohorti koje su bile stacionirane u augzilijarnom logoru na Humcu, Prva kohorta Belgâ (cohors I Belgarum equitata) je ostavila najviše materijalnih tragova. Formirana je u južnoj Britaniji i sastavljena od pripadnika britanskog plemena Belgâ, koje je iskazivalo lojalnost Rimu. Kohorta je napustila Dalmaciju vjerovatno 197. godine.[6]
U tom vremenskom intervalu njeni pripadnici su vjerovatno regrutovani iz lokalnih ilirskih područja (Mezeji, Dalmati,....
Jedinica je imala veliki broj odjeljenja širom provincije Dalmacije koja su obavljala i kontrolu puteva, borba protiv razbojnika, izvršavanja raznih naredbi koje su dobijali od namjesnika provincije i dr.
Prva kohorta Belgâ ostavila je značajnu količinu materijalnih tragova koji svjedoče o njenom boravku u augzilijarnom logoru na Humcu. Najviše je evidentirano epigrafskih nadgrobnih spomenika i pečata na krovnom crijepu, zatim natpis o obnovi i proširenju hrama Liberu i Liberi te dva zavjetna spomenika (Fortuni Augusti te Mitri i carskom geniju). Dva nadgrobna spomenika oficirima ove kohorte Gaju Juliju Verekundu i Flaviju Aurelijanu, čiji su komemoratori njihove zakonite supruge (uxor, coniux), pružaju odličan uvid u pitanje braka među oficirima rimske vojske i potvrda da su vlasti dopuštale i oficirima na nižim pozicijama, poput centuriona i dekuriona, da žive u logorima sa svojim ženama.
Literatura
uredi- Radoslav Dodig, Znanstveni skup, Sinj, 10.-13. listopada 2006 RIMSKI KOMPLEKS NA GRAČINAMA. VOJNI TABOR ILI…?
Reference
uredi- ^ "Nacionalni spomenik". Arhivirano s originala, 27. 2. 2017. Pristupljeno 22. 6. 2016.
- ^ "Ivo Bojanovski: BOSNA I HERCEGOVINA U ANTIČKO DOBA". Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, 1988. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ^ "Vanja Žigić - Rezultati prvih arheoloških istraživanja antičkog utvrđenja u Makljenovcu kod Doboja 1959. i 1960. godine, Godišnjak ANUBiH 46, 2017. god, s.123" (PDF). Arhivirano s originala (PDF), 10. 2. 2021. Pristupljeno 5. 3. 2020.
- ^ "Alojz Benac-Đuro Basler-Borivoj Ćović-Esad Pašalić-Nada Miletić-Pavao Anđelić - KULTURNA ISTORIJA BOSNE I HERCEGOVINE". Veselin Masleša, Sarajevo, 1966. Pristupljeno 9. 2. 2016.[mrtav link]
- ^ "Adnan Busuladžić - Motiv šišarke na dva spomenika iz Humca kod Ljubuškog, Godišnjak ANUBiH 46, 2017. god" (PDF). Arhivirano s originala (PDF), 10. 2. 2021. Pristupljeno 5. 3. 2020.
- ^ "Almir Marić - Prva kohorta Belgâ i njeni pripadnici u ljubuškom kraju, Godišnjak ANUBiH, br.45, 2016, s.105" (PDF). Arhivirano s originala (PDF), 19. 3. 2020. Pristupljeno 6. 3. 2020.
Vanjski linkovi
uredi