Relativna geohronologija

Metodi relativna geohronologije, prema stepenu posrednosti u načinu datiranja, mogu se svrstati u četiri osnovne skupine; u odgovarajućim postupcirna posmatraju se:

starosne relacije izrneđu proučavanih nalaza i izvornog sloja (tj. fosilnih i arheoloških ostataka sa kojima se određeni nalazi dovode u hronološku vezu;
pripadnost nalazonosnog sloja određenirn fazama lokalne ili regijske stratigrafije, i
- položaj te faze u širim (svjetskim) razmjerama, te
mogući odnosi pojedinih pravaca i etapa biološke (organske) i kulturne evolucije.^[1]^[2]

Relativna geohronologija najčešće primjenjuje hemijske, biološke i druge raspoložive metode, kao što su

biološki,i
ostali:
- litološki,
- stratigrafski,
- geomorfološki,
- pedološki i neki drugi.

Hemijski metodi

Hemijski metodi pomau da se što pouzdanije omeđe starosne relacije među kompariranim paleoantropološkim i geološkim uzorcima ili slojevima Zemljine kore, a na osnovu brzine odvijanja određenih henijskih reakcija i procesa. Jedno od gotovo redovnih zapažanja u komparativnim paleontološkim istraživanjima jeste značajna nejednakost mase ("težine") istovrsnog osteološkog materijala. Odavno je poznato da na tu različitost (pored esencijske varijacije) u značajnoj mjeri utiču starost kostiju i uslovi fosilizacije. Hemijski metodi datiranja pokušavaju da, posrnatranjem stepena supstitucije redovnih koštanih sastojaka, proniknu u apsolutnu i relativnu hronologiju ovakvih nalaza. U tu svrhu (između ostalog) proučavani su ostaci koštanih masti i limunske kiseline. Međutim, najzapaženiji rezultati, u tom pogledu, postignuti su analizom stepena fluorizacije kostiju.

Metod fluora

Metod fluora se ubraja u metode relativne hronologije, odnosno datiranja nalaza iz geološke prošlosti. Zasniiva se na pojavi da slobodni ioni ovog elementa (iz podzemnih voda) spontano ispoljavaju jak afinitet prema hidroksiapatitu (iz kostiju) pa, reagujuéi s njim, stvaraju postojani fluorapatit:

3Ca₃(PO₄)₂ x Ca(OH)₂ +2F → 3Ca₃(PO₄)₂ x CaF₂ + 3(OH^–)₂,
pri čemu maksimum fiksiranog fluora u kostima iznosi 3,8%. Pokušaji primjene ovog metoda u apsolutnom datiranju osteoloških ostataka odbačeni su ubjedljivim dokazima da na količinu formiranog fluorapatita značajno utiču i uslovi fosilizacije. Zato se u suvremenoj (paleo)antropologiji "metod fluora" primjenjuje isključivo u relativno-hronološkim istraživanjima (različito fluoriziranih) kostiju sa istog lokaliteta, uz ogradu da se ne preporučiuje za odgovarajuća istraživanja na terenima koji su ekstremno bogati fluorom, niti u specifičnim uvjetima osteomineralizacije u tropskim područjima.

Biološki metodi

Biološki metodi ili paleontološki metodi relativnog datiranja počivaju na poznavanju starosnih relacija među pojedinim sinhroničniin i alohronim oblicima života koji su egzistirali u razliitim razdobljima geološke prošlosti. Relativna starost slojeva Zernljine kore u praksi sc najčešće procjenjuje prema verificiranim (i standardiziranim) materijalnim dokazima karakterističnih faza u filogenetsko-evolucijskoj sukcesiji životnih formi. Ovaj metod obuhvata niz općih i specijalnih paleobotaničkih, paleozooloških i paleoantropoloških istraživačkih varijanti. Na osnovu pouzdano identificiranih ostataka živog svijeta, moguée je pretpostaviti prib1ižne starosne relacije određenih slojeva na posmatranom profilu. U tom pogledu posebno su zanimljivi i zrlačajni tzv.

rukovodeći (karakteristični) ili provodni fosili - ostaci organizama relativno bliske vremenske, a široke prostorne distribucije, tj. širokorasprostranjene forme koje su se "naglo" pojavile i isto tako nestale sa lica Zemlje.

Suvremena dostignuća paleontološke nauke uvrštavaju ovaj metod među najpouzdanije i najčešće primenjivane analitičke instrumente u proučavanju stratigrafije i u procjeni relativne hronologije, kako posmatranih nalaza, tako i paleoklimatskih, odnosno paleoekoloških prilika. Na osnovu poznavanja ekoloških valenci i idioekologije organizama - indikatora, moguée je (ponekad fascinirajuée precizno) rekonstruisati klimatske uslove iz odreðenih faza geološke prošlosti.

Ostali metodi relativne geohronologije materijalnih tragova života na Zemlji najčešće se koriste odgovarajućim dostignućima osnovnih i primijenjenih prirodnih nauka. Većina njih u suštini pripada širokoj skupini fizičko-geografskih i paleogeografskih metoda, kao što su

litološki,
stratigrafski,
geomorfološki,
pedološki, i drugi.

Litološki metodi

Litološki metodi se oslanjaju na opća znanja o morfološko-strukturnoj genezi litosa i specifiènostima njegove etamorfoze. Tako su starije stijene obično (ali ne uvijek) tamnije, tvrđe i kompaktnìje, a ponekad i znatno metamorfirane, dok su mlaee stijene svjetlije, mekše, slabije vezane strukture i daleko manje izmijenjene u odnosu na inicijalne faze. Bilo je pokušaja da se mjerenjem debljine oksidiranog površinskog sloja (patine kremena, na primjer) odredi apsolutna starost ostataka materijalne kulture:

t = 8.000 x d, gdje je t = vrijeme, u godinarna; d = debljina patiniranog sloja, u mm; 8.000 = empirijska konstanta.

Suvremena arheološka i prahistorijska istraživanja, međutim, ovaj metod primarno primjenjuju u relativnom datiranju.

Iz1oženi kriterijumi diferencijacije "starijih" i "mlađih" stijena dovoljno jasno ilustruju stepen (ne)pouzdanosti litoloških metoda u relativnom datiranju proučavane serije slojeva, pa se one u savremenirn naučnoistraivačkim zahvatima izbjegavaju i primjenjuju samo nedostatku pouzdanijih metoda ili kao komplementacija ostalih. Zbog mogućih velikih razlika u sredinskim uvjetima metamorfoze stijena, litološki se preteno upotrebljavaju u komparacijama prostorno bliskih lokaliteta.

Stratigrafski metodi

Stratigrafski metodi, odnosno metodi superpozicije, temelje se na pretpostavci da vertikalna (dubinska) distribucija slojeva i nalaza u proučavanoj seriji neposredno odražava njihove starosne relacije. Drugim riječima, logiáno je očekivati da se (u neporemećenoj primarnoj stratigrafiji) najstariji sloj rìalazi na dnu, a najrnlađi na vrhu posrmatranog profila.

Kao specijalna varijanta ovog metoda prirnjenjuje se datiranje na osnovu nekih pokazatelja glacijalne aktivnosti, glacijalnih sedimenata i ledničkih "varva". Redoslijed ovih drugih vjerno opisuje sukcesiju jednogodišnjih taloga finijeg materijala (glina i mulj) sa izdiferenciranim (tankim) zimskim i (debljim) ljetnim slojem, koji ispisuju svojevrsne godove. U neporemećenim odnosirna varvnih linija može se odrediti i apsolutna hronologija sedimenata (u Skandinaviji je to učinjeno za period od proteklih 18 hiljada godina). Medutim, zbog niske frekveìcije organskih ostataka u ovakvim sedimentima i nesigurne hronološke identifikacije u zonama najbogatijih nalazišta, ova varijanta, kao i stratigrafija uopće, najćešće se ograničava na relativno datiranje, u komparativnim historijsko-geološkim istraživanjima na usko ogianičenirn područjirna.

Geomorfološki metodi

Geomorfološki metodi se također ponekad primjenjuju u procjeni relativne starosti određenih sedimentnih formacija i nalaza, posmatrajući fiziografske, odnosno morfometrijske, morfografske, morfogenetske, morfoskulpturne, morfostrukturne i dr. osobenosti proučavanog terena: riječne, jezerske i morske terase i nanosi, hidrografske osobenosti i porijeklo posmatianog materijala, opća geomorfološka geneza itd. U paleoantropološkim istraživanjima iz ove oblasti, hronologija događaja i nalaza najčešće se dovodila u vezu sa promjenania u nivou obalske linije (mora), pomjeranjcm riječnih korita, procesom erozije i denudacije, povlačenjem abrazijskih linija, migracijama dina, brzinom ta1oženja travertina (u pećinama) itd.

Pomenuti pokušaji su se odnosili i na apsolutnu i relativnu geohronologiju, ali, imajući u vidu nizak stepen pouzdanosti geomorfoloških metoda, rezultati ovakvih istraživanja suvrernena nauka primarno uvažava kao pokazatelje grubih starosnih relacija u proučavanim grupama nalaza.

Pedološki metodi

Pedološki rnetodi mogu, procjenom brzine i stepena geneze, odnosno degradacije tla, pružiti korisne informacije o starosti određenih (prije svega arheoloških) nalaza i o klimatskim uvjetima toka ovih procesa. Najčešće se primjenjuje u kompleksu pouzdanijih nietoda datiranja; ponekad su korisni i u procjeni apsolutne starosti, kada se mjeri stratigrafska distribucija i migracija određenih mineralnih soli, fosfata, naprimjer.

Reference

^ Hadžiselimović R. (1986): Uvod u teoriju antropogeneze. Svjetlost, Sarajevo, ISBN 9958-9344-2-6.
^ Campbell B. G. (1992): Humankind Emerging. HarperCollins Publishers, New York, ISBN 0-673-52170-2.

Također pohledajte

[1] Hadžiselimović R. (1986): Uvod u teoriju antropogeneze. Svjetlost, Sarajevo, ISBN 9958-9344-2-6.

[2] Campbell B. G. (1992): Humankind Emerging. HarperCollins Publishers, New York, ISBN 0-673-52170-2.

[1]

[2]