Odontoblast
Odontoblasti – kod kičmenjaka – su ćelije koje potiču od nervnog grebena, a koje su dio vanjske površine zubne pulpe i čija biološka funkcija je dentinogeneza. To je proces nastanka dentina, supstance koja se nalazi ispod zubne cakline na kruni i cementu korijena.
| Odontoblast | |
|---|---|
 Razvoj zuba (sa označenim odontoblastima) | |
 Područje vratne petlje: (1) Ćelije zubne cijevi (folikula), (2) Zubni mezenhim, (3) Odontoblasti, (4) Dentin, (5) Zvjezdasta mreža, (6) Vanjski caklinski epitel, (7) Unutrašnji caklinski epitel, (8) Ameloblasti, (9) Emajl | |
| Detalji | |
| Identifikatori | |
| Latinski | 'Odontoblastus' |
| MeSH | D009804 |
| FMA | 62999 |
| Anatomska terminologija | |
Porijeklo
urediOdontoblasti prvo se pojavljuju na mjestma razvoja zuba u 17.-18. sedmici in utero i ostaju prisutni sve do smrti. Mogu se ukloniti samo ako ih ubiju bakterije ili hemijski agensi ili indirektno preko drugih sredstava, kao što su toplota ili traume (odnosno tokom stomatoloških zahvata). Odontoblasti su prvobitno vanjske ćelije zubne papile. Dentinsko i pulpno tkivo imaju sličnu embrionsku pozadinu jer su obje prvobitno izvedene iz zubne papile zubne klice.[1]
Struktura
urediOdontoblasti su velike cilindrične ćelije, čija su ćelijska tijela u zrelim zubima raspoređena duž sučelja između dentina i pulpe, od krune do vrata korijena. Ćelije su bogate endoplazmatskim retikulumom i Golgijevim kompleksima, posebno tokom nastanka osnovne strukture dentina, što omogućava da imaju visok sekrecijski kapacitet. Prvo nastaju kolagenski matriks gdje nastaje predentin, a onda mineralni sadržaj da bi na kraju nastao zreli dentin. Tokom razvoja zuba, odontoblasti se stvaraju oko 4 mikrona predentina dnevno.
Tokom sekrecija nakon diferencijacije vanjskih ćelija zubne papile, uočeno je da je polarizovana tako da je njena jezgra poravnata sa novonastalim dentinom, sa svojim Golgijevim kompleksom i endoplazmatskim retikulumom, gdje dentin ispoljava svoje jednosmjerno lučenje. Tako sa nastankom primarnog dentina, ćelije kreću prema pulpi, od bazne membrane (buduća veza dentinoemajla) na granici između unutrašnjeg emajlnog epitela i zubne papile, napuštajući odontoblastni proces unutar pulpe. Tijelo odontoblastnih ćelija zadržava suženu strukturu citoskeletnih vlakana, uglavnom međuvlakana. Za razliku od hrskavice i kosti, kao i kod cementa, ćelijsko tijelo odontoblasti ne ostaje zarobljeno u proizvodu. Umjesto toga, u novonastalom dentinu preostaje jedan dugi, citoplazmatski prilog proširenju. Odvajanje odontoblasti odvija se pomoću signalnih molekula i faktora rasta u ćelijama unutrašnjeg caklinskog epitela.
Kao i caklina (emajl), dentin je avaskularan, tj. bez krvnih sudova. Ishrana za odontoblaste unutar dentina dolazi kroz dentinske cijevi, iz tkivne tečnosti koja je prvobitno došla iz krvnih sudova i nalazi se u susjednom pulpnom tkivu. U okviru svake dentinske tubule nalazi se prostor promjenljive veličine koji sadrži dentinsku tekućinu odontoblastnog procesa, a moguće i aferentni (uzlazni) akson (pogledaj dalje). Dentinska tečnost u tubuli vjerovatno uključuje i tkivnu tečnost oko ćelijske membrane odontoblasta, koje je nastavak od ćelijskog tijela u pulpi.[1] Dokazano je da odontoblasti luče protein vanćelijskog matriksa, zvani rilin.[2][3][4]
Pulpni A-delta (štetni, kratki oštar bol) nervnih vlakana javlja se bilo u omotaču oko baze ovog nastavka ili ima kratak put u dentinske tubule sa nastavkom odontoblasti (ma ksimalne dužine ~ 0,1 mm). Ovaj nastavak je u dentinskoj cjevčici. Pri vađenju zuba, ovaj nastavak rijetko se proteže izvan 1/3 dubine dentina, zbog čega je transdukcijska teorija dentinske preosetljivosti odontoblasti malo vjerovatna.
Funkcija
urediOdontoblasti imaju nekoliko važnih funkcija:
- Pomažu u lučenje međutubulskog i peritubulskog dentina (dentin okolnog odontoblastnog nastavka) koji stvara dentinske tubule, što dodatno organizira i jača dentin u cjelini.
- Generalno održavaju dentinske tubule i dentinsku tečnost (ionsko/proteinski sadržaj i sl.)
- Kanaliziraju hidrokinetičke sile kretanja vode ka A delta vlaknima omotanim oko njihove baze, zadržavajući im osjetljivost.
- Luče sklerotski dentin nakon napada karijesa, blokirajući dentinske tubule, usporavaju napredak napada (zračni prostor iznad blokade je poznat kao mrtvi trakt).
- Kanaliziraju signale napada na ćelijsko tijelo odontoblasta, čime se inicira lučenje reakcijskog dentina.
Odontoblasti luče dentin tokom života, za razliku od cakline, za koju se smatra da je sekundarni dentin kada korijen kompletira rast, što može biti kompenzacija da se nadoknadi prirodno trošenje cakline. To je zbog zadržavanja odontoblasti unutar zuba, uz vanjski zid pulpe.[1] Kada su iritirani, odontoblasti također luče tercijarni dentin. Izlučeni tercijarni dentin koji luče odontoblasti izložen je često hemijskim agensima, bilo da se šire kroz dentin i vrijeđaju odontoblaste ili šire toksične bakterijske metabolite kroz dentinske tubule prilikom karijesnih napada na zube. Ovakav dentin se zove reakcijski i predstavlja pokušaj da se uspori napredovanje karijesa, tako da ne dođe do pulpe.
U slučaju infekcijskog oštećenja dentina ili zuba vrlo blizu pulpe, ili na položajima umrlih odontoblasta zbog drugih napada (npr. hemijskih ili fizičkih), nediferencirane mezenhimske ćelije mogu se diferencirati u ćelije poput odontoblasti koje potom luče reparacijski dentin, ispod mjesta napada. To ne samo da usporava napredak napada, nego i sprečava širenje bakterija i njihovih metabolita u pulpu, smanjuje vjerovatnoću parcijalnih nekroza pulpe.
Razlikovanje dvije vrste tercijarnog dentina je važno, jer ga luče različite ćelije iz različitih razloga. Reakcijski dentin se luči po različitim brzinama, zavisno o brzini razvoja karijesa na vanjskoj površini dentina. Histološki gledano, lahko ga je razlikovati po poremećenoj strukturi tubula (cijevi), mjestu sekrecije (prodire u šupljinu pulpe) i nešto nižem stepenu mineralizacije nego što je uobičajeno. Zub je često u stanju da se sačuva jednostavnom restauracijom. Nasuprot tome, reparacijski dentin se luči kada zub ima lošu prognozu.
Ostale životinje
urediZubi mehkušaca, zvani radula, također su proizvod ćelija označenih kao "odontoblasti".
Također pogledajte
urediReference
uredi- ^ a b c Illustrated Dental Embryology, Histology, and Anatomy, Bath-Balogh and Fehrenbach, Elsevier, 2011, page 156
- ^ Buchaille R, Couble ML, Magloire H, Bleicher F (septembar 2000). "A substractive PCR-based cDNA library from human odontoblast cells: identification of novel genes expressed in tooth forming cells". Matrix biology : journal of the International Society for Matrix Biology. 19 (5): 421–30. doi:10.1016/S0945-053X(00)00091-3. PMID 10980418.CS1 održavanje: upotreba parametra authors (link)
- ^ Bleicher F, Couble ML, Buchaille R, Farges JC, Magloire H (august 2001). "New genes involved in odontoblast differentiation". Adv. Dent. Res. 15: 30–3. doi:10.1177/08959374010150010701. PMID 12640735. Arhivirano s originala, 13. 9. 2019. Pristupljeno 20. 12. 2016.CS1 održavanje: upotreba parametra authors (link)
- ^ Maurin JC, Couble ML, Didier-Bazes M, Brisson C, Magloire H, Bleicher F (2004). "Expression and localization of reelin in human odontoblasts". Matrix biology : journal of the International Society for Matrix Biology. 23 (5): 277–85. doi:10.1016/j.matbio.2004.06.005. PMID 15464360.CS1 održavanje: upotreba parametra authors (link)
Vanjski linkovi
uredi- Odontoblasts na US National Library of Medicine Medical Subject Headings (MeSH)