Muslimansko osvajanje Sirije

Muslimansko osvajanje Sirije je niz vojnih pohoda muslimanske vojske Rašidunskog halifata, poduzetih u periodu između 634. i 638. godine, sa ciljem osvajanja Sirije. Teritorija tzv. Velike Sirije odnosno Levanta je u to doba činila istočni dio Bizantijskog carstva. Muslimanske snage su se pojavile na granicama carstva još za vrijeme života Muhammeda što je rezultiralo bitkom kod Mutaha 629. godine, ali je prava invazija na Levant započela 634. godine za vrijeme halifa Ebu-Bekra i Omera ibn el-Hattaba i njihovog najvažnijeg vojskovođe Halida ibn Velida. Iako je Bizantijsko carstvo u to doba bilo jedna od najmoćnijih sila, muslimanska vojska je već na samom početku invazije, zahvaljujući između ostalog i vojničkim sposobnostima Halida ibn Velida, postigla zadivljujuće uspjehe te su osvojili Damask i izbili na obalu Mediterana.

Muslimansko osvajanje Sirije
Muslimanska osvajanja Arapsko-bizantijski ratovi
Datum	634–638
Lokacija	Sirija, Palestina, Jordan, Liban, Izrael i jugoistočna Anadolija
Ishod	Pad Sirije pod muslimansku vlast
Sukobljene strane
Muslimani Rašidunskog halifata Sirija Bizantijsko carstvo Gasanidsko kraljevstvo
Komandanti
Omer ibn el-Hattab Halid ibn Velid Ebu-Ubejde Amir ibn El-Džerrah Amr ibn el-As Hašim ibn Utbe Jezid ibn Ebu-Sufjan Šerahbil ibn Hasene Heraklije Džabalah ibn el-Aiham Teodor Tritirije Vahan Vardan Toma Bukinator Gregorije

Uspon halifata

Nakon smrti Muhammeda 632. godine, Ebu-Bekr je imenovan za halifu i političkog nasljednika u Medini. Ubrzo nakon toka, neka od arapskih plemena su se pobunili te je Ebu-Bekr poveo rat protiv tih plemena tzv. Ridda ratovi. 12. godine po Hidžri, 18. marta 633. godine, cjelokupna Arabija je ujedinjena pod centralnu vlast halife. Ovim ratovima protiv otpadnika, pokrenut je historijski proces tokom kojeg će se u samo nekoliko desetljeća formirati jedno od najvećih carstava u historiji, počevši sa suočavanjem sa Perzijskim carstvom, jednim od tadašnja dva najveća carstva na svijetu.

Ekspedicija u Siriju

Mapa invazije Levanta od strane vojski Rašidunskog hilafeta

Nakon uspješno okončane vojne kampanje protiv Sasanidskog carstva a potom i osvajanja Iraka, Halid ibn Velid je osnovao svoja uporišta u Iraku. Dok je još bio u konfrontaciji sa Sasanidima uslijedio je sukob sa Bizantijskim vazalima, arapskim Gasanidima. Ubrzo su, na poziv iz Medine, regrutovana sva arapska plemena sa cijelog Arapskog poluostrva izuzev plemena koja su se pobunila protiv halife poslije smrti Muhammeda. Ova odmetnička plemena, koja su poražena u ratu protiv otpadništva (tzv. Rida ratovi), su isključena iz poziva i nisu bila dio vojske Rašidunskog hilafeta sve do 636. godine. Ebu-Bekr je organizirao vojsku u četiri cjeline, pri čemu je svaka cjelina imala svog komandanta i cilj kako slijedi:

• Amr ibn el-As: Cilj Palestina. Izbijanje na rutu za grad Elat a onda preko doline Araba.
• Jezid ibn Ebu-Sufjan: Cilj Damask. Prelazak preko rute za Tabuk.
• Šerahbil ibn Hasene: Cilj Jordan. Prelazak preko rute za Tabuk poslije Jezida ibn Ebu-Sufjana.
• Ebu-Ubejde Amir ibn El-Džerrah: Cilj Homs. Dolazak na rutu za Tabuk nakon Šurahbil ibn Hasana.

Osvajanje Sirije

Ostaci antičkog grada Petre, jednog od prvih gradova palih pred muslimanskom invazijom

Početna faza

Kretajući se ka dodijeljenom cilju, Jezid ibn Ebu-Sufjan se sa svojim snagama sukobio s malobrojnim snagama Arapa kršćana koji su se povlačili ispred muslimanske izvidnice, nakon čega je krenuo ka dolini Araba gdje je izbio na južni kraj Mrtvog mora. Glavnina bizantijskih linija odbrane nalazila se u priobalnom području, u blizini Gaze. Jezid je sa svojim snagama u dolinu Araba stigao otprilike u isto vrijeme kad i Amr ibn el-As u Elat. Bizantijci su poslali dva odreda svoje vojske kako bi spriječili Jezidove i Amrove snage da uđu na teritoriju Palestine pa iako su lahko poraženi od strane vojske Rašidunskog halifata, u izvjesnoj mjeri su usporili njeno napredovanje i dostizanje zadatih ciljeva. Ebu-Ubejde i Šerahbil ibn Hasan, s druge strane, su nastavili marš te su do početka maja 634. godine stigli na području između grada Bosre i Jabiya.

Car Heraklije, primivši obavještajne podatke od svojih arapskih vazala o kretanju muslimanske vojske počeo je planirati protumjere. Prema Heraklijevom naređenju, bizantijske snage iz različitih garnizona na sjeveru krenuli su da se okupe kod Adžnadajna. Prema toj procjeni bizantijska vojska sa tog položaja mogla je ući u borbu sa Amrovom vojskom a također i manevrirati protiv krila ili zadnjeg ostatka muslimanske vojske koja se nalazila u Jordanu i južnoj Siriji. Prema grubim procjenama Bizantijci su ovdje imali oko 100.000 vojnika.

Ebu-Ubejde je obavijestio halifu Ebu-Bekra o pripremama Bizantijaca u trećoj sedmici maja 634. Kako Ebu-Ubejde nije imao iskustvo komandovanja vojnim snagama u takvim obimnim operacijama, posebno kada je sa druge strane stajala moćna rimska vojska, Ebu-Bekr je odlučio da pošalje Halid ibn Velida na sirijski front kako bi komandovao muslimanskom vojskom. Prema prvim muslimanskim hroničarima, Ebu-Bekr je tom prilikom rekao:

Tako mi Allaha, sa Halidom ibn Velidom ću uništiti Rimljane i prijatelje Šejtana.

Nakon što je odlučeno, Halid ibn Velid je iz iračke Al Hire krenuo za sirijski front početkom juna 634. godine sa polovinom svoje vojske što je bilo oko 8.000 vojnika.

Iz Iraka do Sirije su vodila dva puta: prvi preko Daumat-ul-Jandala i drugi preko Mezopotamije, koji je vodio kroz Ar Raqqah. Muslimanskoj vojsci u Siriji je prijeko bilo potrebno pojačanje, tako da je Halid izbjegavao konvencionalni put za Siriju preko Daumat ul Jandala, koji je bio duž i za što mu je bilo potrebno oko za sedam dana. Izbjegao je i rutu preko Mezopotamije zbog prisustva rimskih garnizona u sjevernoj Siriji i Mezopotamiji te je smatrao da bi upuštanje u borbu s tim snagama, kada je muslimanska vojska opkoljena u Siriji, bio loš potez.

Halid je odabrao kraći, nekonvencionalni put ka Siriji, rutom koja prolazi kroz sirijsku pustinju. Hrabro je marširao sa svojom vojskom kroz pustinju. Zabilježeno je da se njegovi vojnici marširali dva dana bez kapi vode prije nego su stigli do izvora vode u oazi. Halid je na taj način ušao u Sjevernu Siriju i došao do bizantijskog desnog krila. Prema modernim historičarima, to je bio Halidov genijalni strateški manevar, njegov opasan marš kroz pustinju i pojavljivanje na sjeveroistoku ispred Bizantijaca koji su se skupili i očekivali muslimansku vojsku na jugu Sirije.

Osvajanje Južne Sirije

Detaljna mapa Halidove rute prilikom osvajanja Sirije

Prvi gradovi u južnom dijelu Sirije koje je Halid sa svojom vojskom osvojio bili su: Ajnu Tamr, Kurair, Suwu, Arak i historijski grad Tadmur. Sukhnah, al-Qaryatayn i Hawarin su osvojeni nakon bitke kod Qarteena i bitke kod Hawarina. Nakon što je zauzeo ove gradove, Halid je sa vojskom krenuo ka Damasku, prolazeći kroz planinski prevoj, danas poznat kao Sanita-al-Uqab. Tu se udaljio da Damaska, krečući se prema Bosri, glavnom gradu Gasanidskog arapskog kraljevstva, vazalnog kraljevstva Bizantije. Svojim potčinjenim komandantima je naredio da skoncentrišu svoju vojsku u blizini sirijske granice. Kod Maraj-al-Rahaba, Halid je u brzoj bitci nazvanoj bitka kod Mardž Rahita porazio gasanidsku vojsku kršćanskih Arapa. U međuvremenu, Ebu-Ubejde Amir ibn El-Džerrah, vrhovni komandant muslimanske vojske u Siriji, naredio je Šurhabilu ibn Hasanu da napadne Bosru. Kada je Šerahbil, sa svojih 4.000 vojnika započeo opsadu grada, Bizantijci i Gasanidi su shvatili da bi pad grada omogućio dolazak brojnije muslimanske vojske, zbog čega su odlučili da napadnu i unište Šerhabilovu vojsku. Sa vojskom koja se nalazila izvan utvrđenog grada, napali su Šerahbila koji je u potpunosti opkolio grad. Međutim, na poprište bitke stigao je Halid sa svojom konjicom za posebne namjene, te su kombinovane snage Halida, Šerahbila i Ubejda primorali stanovnike grada da se sredinom jula 634. godine predaju. To je praktično značilo okončanje Gasanidske dinastije.

Geografska mapa kretanja Halidove vojske pri invaziji na Siriju

Tu je Halid od Ebu Ubejda preuzeo komandu nad muslimanskom vojskom u Siriji, prema instrukcijama halife. Brojne bizantijske armije su se koncentrirale u Adžnadajnu kako bi primorale muslimansku vojsku da se povuće u pustinju. Ranomuslimanski izvori navode brojnost bizantijske vojske od oko 90.000 ljudi, dok većina modernih historičara sumnja u te brojke, ali s druge strane smatraju da je ova bitka bila ključna za razbijanje bizantijske vlasti u Siriji. Prema instrukcijama Halida, svi muslimanski korpusi su koncentrisani u Adžnadajnu, gdje se 30. jula 634. godine dogodila odlučujuća bitka između muslimanske vojske i Bizantijaca. Poraz Bizantijaca u bitci kod Adžnadajna učinio je Bizantijce ranjivim u odnosu na Halidovu vojsku, nakon čega je Halid odlučio da osvoji i Damask, bizantijsko uporište. U Damasku je vladao Tomas, Heraklijev sin, koji se po dobijanju obavještajnih podataka o kretanju muslimanske vojske, pripremio za odbranu Damaska. Od Herakla je tražio pojačanje a dio vojski je poslao kako bi usporio Halidov marš ka gradu. Jedna od ovih vojski je sredinom augusta 634. bila poražena u bitci kod Jakuse, blizu jezera Tiberijas, oko 145 km udaljenosti od Damaska. Još jedna vojska koja je pokušala zaustaviti muslimanski marš ka Damasku, poražena je u bitci kod Maraja, 19. augusta iste godine.

Ovi angažmani odložili su Halidovo napredovanje i dali Tomasu dovoljno vremena da se pripremi za opsadu. U međuvremenu, pojačanje je stiglo do grada, koje je Herako poslao nakon što je čuo lošu vijest o Adžnadajnu. Ali prije nego što je drugi dio Heraklijevog pojačanja stiglo do Damaska, Halid je već izvršio opsadu Damasku. Halid je sa vojskom stigao do Damaska 20. augusta i opkolio grad. Da bi izolovao grad od ostatka područja, postavio je dio odreda južno od grada, na putu ka Palestini i sjeveru, na putu Damask - Emesa i nekoliko drugih manjih odreda na putu prema Damasku. Heraklijevo pojačanje je presretnuto nakon čega je došlo do bitke kod Sanita-al-Ukaba, 30 km od Damaska. Halidove snage su odbile tri bizantijska pokušaja probijanja opsade nakon čega je Halid krenuo u protuofanzivu, napao i osvojio Damask 18. septembra 634. godine, nakon 30 dana opsade, mada je prema nekim izvorima opsada trajala četiri ili šest meseci. Kada je Heraklije primio vijest o padu Damaska otišao je iz Emesa u Antiohiju. Dogovoren je mirovni sporazum. Građanima je zagarantovan mir pod uslovom plaćanja godišnjeg poreza a bizantijskoj vojsci je dat trodnevni mirovni period da se povuče što je brže mogla učiniti. Nakon završetka roka od tri dana, muslimanska konjica pod Halidovom komandom, napala je bizantijsku vojsku u bitci kod Maradž-al-Debaja, 305 km sjeverno od Damaska.

Osvajanje za vrijeme Omera

Ebu-Bekr je umro tokom opsade Damaska, a njegov nasljednik Omer je postao novi halifa. Smjenio je svog rođaka Halida sa komande nad muslimanskom vojskom i postavio Ebu Ubejda za novog komandanta muslimanske vojske u Siriji. Ebu Ubejd je dobio naredbu o svom promaknuću na mjesto komandanta vojske ali je odgodio primopredaju do nakon osvajanja Damaska.

Vanjski linkovi

• Multimedijalni historijski tutorijali: Islamski svijet do 1600. godine, University of Calgary. The Islamic World to 1600: Tutorial Outline
• Edward Gibbon, Historija uspona i pada Rimskog Carstva Poglavlje 51.
• Biskup John Hronika Johna, biskupa iz Nikijue Poglavlja CXVI-CXXI