Kristalna noć

Kristalna noć njemački: Kristallnacht, također poznata i po nazivu Reichskristallnacht (carska kristalna noć), i Pogromnacht (noć pogroma), je bio veliki pogrom koji se desio širom Njemačke u noći 9. novembra 1938. godine. Pogrom je bio usmjeren protiv jevrejskih građana širom zemlje i za mnoge posmatrače je bio prva naznaka onoga što danas nazivamo holokaustom.

Terminologija

Ime ovog događaja je donekle kontroverzno. Nazivan je imenom Kristallnach (kristalna noć) od strane mnogih ljudi zbog polomljenih izloga prodavnica čiji su vlasnici uglavnom bili Jevreji. Postoje dva objašnjenja za ovaj termin.

Dr. Valter H. Pele, istoričar specijalizovan za modernu Njemačku, tvrdio je da direktan prijevod nije prihvatljiv jer je njegova originalna namjera bila da cinično propagira nasilje kao nešto metaforički "sjajno i blistavo" za Njemačku. U terminu carska kristalna noć (Reichskristallnacht) prefiks Reichs je prisvojni pridjev imenice Rajh, što znači carstvo. Obje forme ove riječi su široko korišćene u njemačkoj vladinoj propagandi tokom nacističkog perioda, i u ovom slučaju bi se istaklo kako (nebitno koliko spontanim se predstavljao ovaj događaj) se radi o događaju bitnom za cijelu naciju, a ne samo o skupu lokalnih događaja, čiji se značaj ograničava na te zajednice.

Mnogo vjerovatnije, ali zaboravljeno porijeklo riječi Kristallnacht nije u njemačkoj propagandi, nego u razgovorima običnih ljudi, pogotovo u Berlinu. Svjesni činjenice da su počinjeni mnogo ozbiljniji zločini od razbijanja izloga, ljudi su skovali ovaj naziv jer su se bojali represija nacističkog državnog aparata ako bi stvari nazvali pravim imenom. Mnogim ljudima je bilo jasno da pogromi nisu baš bili izljevi "spontanog gnjeva njemačkog naroda", kao što je nacistička propaganda pokušala to prikazati, već državno organizovan i izvršen čin terora.

Ovo objašnjava prefiks Reichs (carski), koji su ljudi koristili i u drugim kontekstima da ismiju i kritikuju aspekte nacističke diktature. Značenje (Reichs-)Kristallnacht kao termina koji kritikuje i optužuje nacističko rukovodstvo uveliko je zaboravljeno.

Danas se u Njemačkoj uglavnom koristi izraz Pogromnacht (noć pogroma) što oslikava mišljenje da je Kristallnacht isuviše blag naziv.

Događaji

Uvod

Tokom 1930-tih mnogi Jevreji poljskog porijekla su živjeli u Njemačkoj. 28. oktobra 1938. godine, u petak, 17.000 njih je bez upozorenja okupljeno i usred noći deportovano u Poljsku. Mnogi od njih su bili u Njemačkoj veći dio svog života, a neki su čak bili i odlikovani njemački veterani iz Prvog svjetskog rata. Poljska vlada je odbila da ih primi, zbog čega su se oni vukli između njemačkih i poljskih graničnih ispostava tokom hladnih dana i noći dok njemačke vlasti nisu konačno ubijedile poljsku vladu da im odobri ulaz.

Herschel Grynszpan, jevrejski Nijemac koji je pobjegao u Francusku, primio je pismo od svoje porodice u kome su opisani svi užasni uslovi koje su oni iskusili tokom ove deportacije. U ponedjeljak 7. novembra, on je pucao na sekretara njemačke ambasade u Parizu, Ernst Eduard vom Rath. Dva dana kasnije Rath je preminuo u bolnici, a to je nacistima dalo povod da organizuju pogrom.

Kristalna noć

Ubistvo vom Ratha služilo je kao izgovor da se lansira divljanje protiv jevrejskog stanovništva širom Njemačke. Planirano je da napad izgleda kao spontani čin, ali ga je ustvari organizovala njemačka vlada. Ovo znači da je sa organizacijom bilo saglasno rukovodstvo NSDAP-a i da se kao u čestim slučajevima vlada oslanjala na partijsku organizaciju kao dodatak zvaničnim vladinim linijama autoriteta.

Te noći oštećeno je i u mnogim slučajevima uništeno 1574 sinagoga (skoro sve koje su postojale u Njemačkoj), mnoga jevrejska groblja, više od 7000 jevrejskih radnji i 29 velikih trgovina. Više od 20000 Jevreja je uhapšeno i odvedeno u koncentracione logore; nekolicina je prebijena na smrt dok su ostali bili primorani da gledaju. Broj ubijenih Jevreja nije sa sigurnošću utvrđen, ali se procjenjuje da ih je bilo od 36 do 200 tokom ta dva dana nemira. Najčešće se govori o 91 ubijenom. Prirodu nasilja oslikava i činjenica da su neki Nijemci koji nisu bili Jevreji ubijeni samo zato što je neko smatrao da "izgledaju kao Jevreji".

Tadašnji odjek u svijetu

Kristalna noć uzrokovala je bijes širom svijeta. Diskreditovala je pronacističke pokrete u Evropi i Sjevernoj Americi, i vremenom dovela do njihovog opadanja. Mnoge novine su osudile ovaj zločin, a neki su ga poredili sa ubilačkim pogromima u carskoj Rusiji tokom 1880-tih. Sjedinjene Države su povukle svog ambasadora (ali nisu prekinuli diplomatske odnose) dok su druge vlade prekinule diplomatske odnose sa Njemačkom u znak protesta.

Dalji događaji

Progon i ekonomska šteta učinjena njemačkim Jevrejima nije stala sa ovim zločinom. Bili su također primorani da plate kolektivnu kaznu od 1 milijarde maraka nacističkoj vladi. Ovo predstavlja formu kolektivnog kažnjavanja, koje je Ženevskim konvencijama kasnije zabranjeno.

Kad je najavljivao nasilnu naplatu, jedan od najviših nacističkih zvaničnika Hermann Göring, koji se još ranije zalagao za mjere protiv Jevreja, omaškom je opisao teške uslove kojima su bili izloženi Jevreji nakon Kristalne noći. "Njemačko će jevrejstvo kao kaznu za njihove gnusne zločine morati dati doprinos od jedne milijarde maraka. Svinja neće počiniti novo ubistvo. Uzgred, moram primijetiti da ne bih volio biti Jevrej u Njemačkoj."

Ova noć uvela je novu fazu u antisemitskim aktivnostima nacističke partije i državnih aparata, vodeći do deportacija, i konačno istrijebljenja većine Jevreja koji su živjeli u Njemačkoj. Mada je u to vrijeme malo ljudi to znalo, pogrom kristalne noći je bio prvi korak u sistematskom progonu i masovnim ubistvima Jevreja širom evrope u onome što će postati poznato kao holokaust.

Literatura

• George L. Mosse, Toward the Final Solution: A History of European Racism
• Schultheis, Herbert. Die Reichskristallnacht in Deutschland nach Augenzeugenberichten (Bad Neustädter Beiträge zur Geschichte und Heimatkunde Frankens 3). Bad Neustadt a. d. Saale: Rötter Druck und Verlag. 1985. ISBN 978-3-9800482-3-1.
• Confronting History: A Memoir
• Nazi Culture: Intellectual, Cultural, and Social Life in the Third Reich (George L. Mosse Series in Modern European Cultural and Intellectual History)
• The Crisis of German Ideology : Intellectual Origins of the Third Reich
• Christopher R. Browning , Collected Memories: Holocaust History and Post-War Testimony (George L. Mosse Series in Modern European Cultural and Intellectual History)

William L. Shirer The Rise and Fall of the Third Reich, 1959. Leni Yahil, The Holocaust: the Fate of the European Jewry