Koncentracijski logor Mauthausen

Koncentracioni logor Mauthausen bio je najveći nacistički koncentracioni logor za vrijeme Drugog svjetskog rata na području današnje Austrije. Nalazio se u Mauthausenu, 15 km istočno od Linza i postojao je od 8. augusta 1938. godine do oslobađanja od strane američke vojske 5. maja 1945. godine. Sastojao se od glavnog logora i preko pedeset sporednih logora. Danas je dio bivšeg logora spomenik.

Barake u koncentracioniom logoru Mauthausen

Osnivanje logora

Osnivanje logora indirektno je najavio u svom govoru u Linzu 22. marta 1938. godine Heinrich Himmler, dok je novopostavljeni zapovjednik pokrajine (njem.:Gauleiter) August Eigruber nagovjestio rječima:

"...kako će Gornja Austrija, za svoju borbenost u pripajanju Austrije nacističkoj Njemačkoj biti nagrađena koncentracionim logorom, predviđenom za sve izdajice Austrije...^[1]^[2]

Odluka o osnivanju logora u Mauthausenu veže se uz težnju jedinica SS i njene zapovjedne strukture, za osamostaljenje od državnog aparata. Jedan od načina, bio je obezbjeđivanje dovoljnih materijalnih sredstava i stvaranje posebne organizacije (GmbH), koja bi vodila poslove SS-a. 29. aprila 1938. godine u Berlinu se stvara „Deutsche Erd- und Steinwerke, GmbH“, (DEST) koja ima za cilj eksploataciju kamena u kamenolomima Flossenbürg, Gusen i Mauthausen, jeftinom radnom snagom iz koncentracionih logora. Potreba za granitom, kroz izgradnju tzv. Vođinih gradevina (njem.:„Führerbauten“), kao i želja Hitlera da od Linza, koji je udaljen od Mauthausena 20 km, napravi Vođin grad (njem.: „Führer-Stadt“), bila je jedan od razloga da se koncentracioni logori naprave u blizini kamenoloma Mauthausen i Gusen.

16. maja 1938. godine SS preuzima kamenolom Mauthausen sa 30 civilnih radnika, te 18. augusta 1938. godine DEST preuzima potpunu kontrolu nad kamenolom. Kamenolom u Gusenu preuzet je 25. maja dijelom otkupom, a dijelom oduzimanjem od strane DEST-a. Ujedno se stvara centar za upravu u Sankt Georgenu

Transport logoraša

Prvi logoraši u Mauthausen dovedeni su 8. augusta 1938. godine. Radilo se o 300 austrijskih i nekoliko njemačkih logoraša iz koncentracionog logora Dachau. Sa njima su došli prvi čuvari i sa njima prvi zapovjednik Albert Sauer. Prvi transport logoraša vozom bio je 27. novembra 1938. godine.

9. februara 1939. godine novi zapovjednik logora postaje Franz Ziereis. Do 1945. godine u logor Mauthausen i njegove sporedne logore deportirano je oko 200.000 osoba. Među njima je bilo ljudi iz preko 30 različitih nacionalnosti. Oko 2,5% od logoraša bile su žene. U logoru su također bili zatvoreni mladi i djeca. Zadnji logoraški broj bio je 139.317, koji je izdat 3. maja 1945. godine. Sovjetski vojni zarobljenici nisu brojani u logoraše, te su ubijeni po naredbi Kugla (njem.:Kugel-Erlass) nisu ubrojani.

Iz nepoznatih razloga koncentracioni logor Mauthausen bio je svrstan u kategoriju III, te je bio jedinina području Trećeg Rajha u toj kategoriji. Ta je kategorija označavala uništavanje ljudi kroz prisilni rad. Razlog je vjerovatno u tome da su logor i kamenolom bili relativno izolovani od civilnog stanovništva.

Ukupno je u logoru bilo zatvoreno 197.464 ljudi, od kojih je 100.000 ubijeno ili su umrli od posljedica prislinog rada.

Glavni logor

Nakon dolaska prvih logoraša, njihov je zadatak bio izgradnja prve 4 barake, kao i rad u kamenolomu. Nedugo nakon toga, logor je imao 14 baraka i najveći dio logoraša radio je u kamenolomu. Logor je kasnije podijeljen na:

Logor I, koji se sastojao od 20 baraka, izgrađenih od 1938-40. godine,
Logor II, bile su barake sa brojem od 21-24, izgrađene od 1941. godine,
Logor III je dograđen od 1944. godine, ukupno 6 novih baraka.
Logor za bolesne (njem.:Krankenlager), izgrađen južno od logora I, najprije nazvan Ruski logor izgrađen za sovjetske vojne zarobljenike u oktobru 1941. godine. Sastojao se od 10 baraka, a služio je kao Azil za umiruće (njem.:Sterbeasyl), te su u njega zatvarani izgladnjeli vojni zarobljenici, koji nisu više bili sposobni za bilo kakav posao.
Šatorski logor, sjeverno od logora I. Sastojao se od šest velikih i osam malih vojnih šatora, a dograđen je u decembru 1944. godine i pripadao je glavnom logoru do 8. aprila 1945. godine.
Zgrada zatvora, od 1939-40. godine izgrađena i sastojala se od 33 ćelije ca 5,4 m²
Revier, dio logora II, zgrada od kamena, koja je korištena tek od 1944. godine.
Praonica i kuhinja, izgrađena od 1938-41. godine.

Ukupna površina logora I, II i III sa trgom za smotru bila je 25.000 m², logor za bolesne oko 15.000 m², a šatorski logor 16.000 m²

Dijelovi logora

Barake

Normalne barake bile su veličine 52,61 x 8,22 m. Podijeljene na dva dijela: Dio A, lijevo i dio B desno. Svaki se dio sastojao od dvije sobe, prostora za boravak i spavaonica. Većina se logoraša nije smjela zadržavati u prostorijama za boravak, koje su služile kao spavaonice za upravitelje baraka, kapoe i logoraše sa funkcijama u logoru.

Ograda

Glavni je logor bio ograđen sa zidom visokim 2,5 metra i dužinom od 1.668 m. Na vrhu je je bila montirana žica u kojoj je bila struja napona od 380 V. Izuzetak je bila sjeverna strana logora I, sa barakama broj 5, 10 i 15, koje su bile ograđene ogradom sa električnom žicom. Logor za bolesne bio je ograđen dvostrukom bodljikavom žicom, priključenom na struju visokog napona.

Zločini u logoru

Svakodnevica u logoru imala je za cilj uništavanje volje logoraša, sa mučenjima, prinudnim i besmislenim radom, koji bi ubijao logorašima svaki smisao za normalan život. Čuvari, pripadnici SS-a imali su neograničene ideje u ponižavanju i mučenju logoraša. Logoraši su npr. morali satima mirno stajati, ili u noći 10-20 puta skakati kroz prozor, valjati se u blatu i nakon toga prati odijela i sl.

Tokom epidemije tifusa 1940-41. godine, svaku su se noći vršile kontrole da li neki logoraš ima uši. Često bi logoraša kod koga bi pronašli uši, jednostavno dotukli ili ugušili u vodi. Na plakatu sa žutom podlogom, na kojoj je bila crno obojena uš stajalo je: Jedna uš je tvoja smrt (njem.: Eine Laus dein Tod),

Stepenice smrti

Stepenice smrti nazvane su 186 stepenice, visoke 31 metar, koje su vodile iz kamenoloma prema logoru. Logoraši su iz kamenoloma morali iznositi granitne ploče. Na stepenicama je, kroz nesrećne slucajeve, ubistva od strane kapoa i SS čuvara nastradalo stotine logoraša. Čuvari su se zabavljali time da bi logoraše, koji bi u koloni nosili granit, obarali na zemlju, tako da bi padom jedan logoraš oborio drugoga, te bi se njih nekoliko skotrljalo zajeno sa kamenjem, koji su nosili.

Zid padobranaca

Na putu pored Stepenica smrti, na rubu kamenoloma nalazila se 50 metara visoka gotovo okomita stijena. Čuvari logora bacali su logoraše sa vrha, koji bi ili pali u vodu i utopili se, ili bi se razbili o stijene. Prva grupa Židova iz Holandije, dovedena na ljeto 1942. godine bačena je u provaliju prilikom posjete Heinricha Himmlera, koji je ovo mjesto cinično nazvao Zid padobranaca (njem.: Fallschirmspringerwand).

Bordel

Po naređenju Heinricha Himmlera u logoru se u junu 1942. godine osniva logorski bordel. To je bio prvi od deset bordela u koncentracionim logorima Njemačke. Žene prinuđene na prostituciju, bile su dovedene iz logora Ravensbrück. U slučaju oboljenja od spolnih bolesti, logorašica bi služila za medicinske pokuse. U slučaju trudnoće bila bi prinuđena na pobačaj. Do devedestih godina prošlog stoljeća, ove logorašice nisu zakonski smatrane žrtvama nacističke vladavine, te samim tim nisu imale pravo na odštetu.^[3]

Sporedni logori

Pod upravom logora Mauthausen bila su još 52 sporedna logora, od kojih su najveći logori bili u Gusenu i Melku. Logori su se razlikovali po veličini i po funkciji, a bili su razmješteni po čitavoj Austriji.