Gradac (Gornji Kotorac)
Gradac na Ilinjači u Gornjem Kotorcu je arheološki lokalitet na području općine Istočna Ilidža, Bosna i Hercegovina. Lokalitet je nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine i sastoji se od: praistorijske gradine, ostataka bedema kasnoantičkog utvrđenja, istovremene crkve i arheoloških nalaza u Zemaljskom muzeju u Sarajevu i Muzeju grada Sarajeva, te arheološki nalazi u zakopani na lokalitetu.[1]
Istraživanja
urediPrva istraživanja na lokalitetu Ilinjača obavio je 1926. godine Vladimir Skarić, ali nije objavio rezultate. Materijal sa tih iskopavanja nalazi se u Zemaljskom muzeju. Od 1984. do 1987. iskopavanja vodili su Lidija Fekeža i Blagoje Govedarica. Pokretni arheološki materijal se nalazi u Muzeju grada Sarajeva, a dokumentacija u Kantonalnom zavodu za kulturno i prirodno nasljeđe Sarajevo. Konzervatorski radovi nisu izvedeni.
Prahistorijski period
urediIz perioda eneolita i početka starijeg bronzanog doba nastalo je prvo gradinsko naselje. Nađeni su komadi keramike koja je pripadala vučedolskoj i cetinskoj kulturi. Najveći dio prahistorijske keramike pripada gradinskoj kulturi prailirskog i ilirskog doba iz ranog i srednjeg bronzanog doba, a naročito tokom starijeg željeznog doba[2] Na lokalitetu nisu nađeni nakit ili oruđe i oružje, kao ni osnove stambenih objekata.
Kasnoantički period
urediNa lokalitetu se raspoznaju i ostaci bedema kasnoantičkog utvrđenja koji su opasali cijeli plato, na površini od oko 150 m dužine i 40 m širine. Sa tvrđavom na Debelom brdu, Gradac na Ilinjači bio je odbrambeni sistem u periodu iza 535. godine kada je ovaj kraj za vladavine cara Justinijana I obuhvaćen granicama Istočnog rimskog carstva (Bizantija). [1] Historijskih podataka o ovom lokalitetu nema. Jedan dio historičara ipak ovo naselje dovodi u vezu sa navodima iz djela "De administrando imperio" bizantskog cara i historičara Konstantina VII Porfirogenita gdje se govori o postojanju grada Katera (Kotorac) u Bosni.[3]
Ranokršćanska bazilika (crkva) sagrađena je na sjeveroistočnom dijelu platoa.[4] Orijentisana je zapad-istok. Crkva, dimenzija 17x11 m, ima narteks, naos sa apsidom i južnu prostoriju.[1] Crkva je izgrađena u jednom potezu. Na njoji nisu ustanovljene pregradnje ni popravke. To je bila jednobrodna građevina uz prigrađenu južnu prostoriju. Vjerovatno je imala oltarnu pregradu, ali mjesto gdje bi se mogli naći njeni temelji je erozijom terena propalo. Činjenica da se malter u bedemima razlikuje od onog u zidovima crkve, govori u prilog da crkva i bedemi nisu izgrađeni u isto vrijeme.
Kamena plastika nađena je u dvije gomile. Neki od dijelova te plastike su oklesani i kao da su bili pripremljeni za ugradnju u zidove. Tu su stupići, imposti i dijelovi stubova oltarne pregrade. Svi komadi plastike se odlikuju jednostavnošću ukrasa, a pojedini i manjim dimenzijama u odnosu na poznate arhitektonske ili dekorativne elemente u kasnoantičkim crkvama u Bosni i Hercegovini.
Literatura
uredi- Lidija Fekeža, - Sarajevo, GZM (A),N.S. sv. 45, 1990, 155-170. -Kasnoantičko utvrđenje i crkva na lokalitetu Gradac na Ilinjači u Gornjem Kotorcu kod Sarajeva
Reference
uredi- ^ a b c "Gradac na Ilinjači" (PDF). Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika BiH. Pristupljeno 9. 2. 2017.[mrtav link]
- ^ "Alojz Benac-Đuro Basler-Borivoj Ćović-Esad Pašalić-Nada Miletić-Pavao Anđelić - KULTURNA ISTORIJA BOSNE I HERCEGOVINE". Veselin Masleša, Sarajevo, 1966. Pristupljeno 9. 2. 2019.
- ^ "Ivo Bojanovski: BOSNA I HERCEGOVINA U ANTIČKO DOBA". Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, 1988. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ^ "Edin Veletovac: Kasnoantičke bazilike u Bosni i Hercegovini". Filozofski fakultet Sarajevo, Knjiga XVII. Pristupljeno 9. 2. 2016.
