Çatalhöyük
Čatal Hejuk (turski, Çatal Höyük ili Çatalhöyük, od çatal, "viljuška", i höyük, "brdo, uzvišenje, tumulus";[1] je mjesto u modernoj Turskoj) i veliko neolitsko i bakarnodobno nalazište u južnoj Anadoliji,[2] čiji najraniji slojevi potiču iz vremena od 7.500. p. n. e. - 5.700. p. n. e. Mjesto pripada Svjetskoj baštini.[3][4][5]
Ovo je možda najveće i najsofisticiranije neolitsko nalazište koje je do sada otkriveno. Nalazi se jugoistočno od današnjeg turskog rada Konje[6] (starog Ikonijuma), na području koje nadvisuje pšenična polja u Konyjiskoj ravnici, oko 140 km od dvovršnog vulkana Hasan Dağ. Istočno naselje tvori brežuljak koji je narastao oko 20 m iznad tla od vremena posljenjih neolitskih stanovnika. Također postoji manje naselje na zapadu te bizantijsko naselje nekoliko stotina metara na istoku. Naselje na prahistorijskom brežuljku je napušteno prije početka bronzanog doba. Kanal rijeke Çarsamba je nekad tekao između dva brežuljka, te je naselje bilo sagrađeno na aluvijalnoj glini koja je vjerojatno pogodovala ranoj poljoprivredi. Osim njega,u najstarija paleolitska naselja spadaju i Jerihon u Palestini te Qalat-Jarmo u Mezopotamiji.
Otkriven je 1958, a istraživan između 1961 i 1965.[7][8] Istraživanja su utvrdila 18 neprekidnih nivoa (stratuma) građenja. Utvrđeno je da je bio centar napredne civilizacije u neolitskom periodu. U njemu je živjelo 5000-7000 stanovnika.[9][10]
Od 1993. god istraživanja je vodio Ian Hodder sa Univerziteta Kembridž.[11][12] [13][14][15]
Kuće
urediÇatalhöyük je bilo isključivo stambeno naselje, bez javnih zgrada, mada je svrha nekih prostorija ostala nejasna. Kuće su bile grupisane u vidu saća (lavirint) i nije bilo staza ili ulica. Pristup je bio preko otvora na plafonu i vrata sa strane opremljenih merdevinama i stepenicama. Krovovi su bile ulice, a na njima su se odvijale razne aktivnosti. Tavanice su bile i ventilacioni prostor za izlaz dima iz prizemlja. U kasnijem periodu na njima su se gradile zajedničke pećnice. Vremenom su se kuće obnavljale ili rušile, a na istim temeljima su građene nove. Tipična kuća je imala dvije sobe za svakodnevne aktivnosti. Bile su ukrašene skulpturama, najčešće ženske glave i crtežima.
Umjetnost
urediŽivopisni murali i brojne figurine nađene su na vanjskim i unutrašnjim zidovima po cijelom naselju. Mada u naselju nisu identifikovani hramovi, brojne gravure, murali i figurine, sugerišu da su stanovnici imali religiju prepunu simbola. Njihov povećani broj u pojedinim prostorijama su znak da je to bilo mjesto okupljanja.
Brojne slike prikazuju životinje, dok su glave, pogotovo govečeta, bile na zidovima. Jedna slika naselja sa brdom u pozadini se naziva i prvom mapom u historiji, mada neki smatraju da je to prikaz leoparda sa geometrijskim motivima.
U prvim iskopavanjima pronađeno je oko 200 figurina, među njima i ona koja predstavlja Majku božiju. Tada se zaključilo da je tadašnje društvo bilo matrijarhat. Do danas je iskopano oko 2000 figurina, od kojih samo 5% predstavlja ženski lik. To je navelo posljednjeg istraživača Hodera da smatra kako nema indicija da se govori o matrijarhatu ili o patrijarhatu. Četal Hejuk je, po njemu, bio društvo potpune socijalne ravnopravnosti.[16]
| Svjetska baština | |
|---|---|
| |
| Lokacija |  Turska |
| Kriterij | iii, iv |
| Referenca | 1405 |
| Uvrštenje | 2012. (36. sjednica) |
| Površina | 37 ha |
| Sajt | [17] |
Ekonomija
urediČatal Hejuk je bio društvo socijalne jednakosti, jer su sve kuće bile istih obilježja i na približno isti način opremljene. Nijedna ne podsjeća na kuću vladara ili vjerskog poglavara, kao što će se kasnije u historiji pojaviti. Nedavna istraživanja otkrivaju mala socijalna obilježja, bazirana na rodu, sa muškarcem i ženom koji primaju istu hranu, što je jednako paleolitskim kulturama. Djeca se uče domaćim ritualima, kako se grade i uređuju kuće, izrađuju kućne potrebštine i kako se stvaraju umjetnine[18][19]
U gornjim nivoima nalazišta se vidi da su stanovnici ovladili znanjima iz agrokulture i pripitomljavanja životinja, pogovo govečeta. Lov i ribolov su i dalje važan izvor hrane za stanovništvo. Počela je i proizvodnja keramičkog posuđa i upotreba oksidijana, vulkanskog stakla. Evidentno je da Čatal Hejuk bio prvo rudarsko i mjesto gdje se topio metal.
Nepostojanje društvene hijerarhije i ekonomske nejednakosti navelo je historičara Murray Bookchin-a da ovo mjesto nazove ranim primjerom komunizma.[20]
Reference
uredi- ^ Minnesota, Learning Technologies, Science Museum of. "Çatalhöyük: Introduction". www.smm.org. Pristupljeno 30. 7. 2016.
- ^ "Neolithic Site of Çatalhöyük - UNESCO World Heritage Centre".
- ^ "Çatalhöyük Research Project | Excavations of a neolithic anatolian höyük". www.catalhoyuk.com. Pristupljeno 30. 7. 2016.
- ^ [1] Çatalhöyük entry on the UNESCO World Heritage List site
- ^ "Turska, spomenici upisani na listu svjetske baštine". UNESCO: Svjetska baština. Pristupljeno 19. 1. 2023.
- ^ "Çatalhöyük Living Archive". catalhoyuk.stan. ford.edu. Arhivirano s originala, 1. 6. 2016. Pristupljeno 30. 7. 2016.
- ^ J. Mellaart, Excavations at Çatal Hüyük, third preliminary report: 1963. Anatolian Studies, vol. 14, pp. 39–119, 1964
- ^ J. Mellaart, Excavations at Çatal Hüyük, fourth preliminary report: at 1965. Anatolian Studies, vol. 16, pp. 15–191, 1966
- ^ Kleiner, Fred S.; Mamiya, Christin J. (2006). Gardner's Art Through the Ages: The Western Perspective: Volume 1 (Twelfth izd.). Belmont, California: Wadsworth Publishing. str. 12–4. ISBN 978-0-495-00479-0.
- ^ [2] David Orton et al., A tale of two tells: dating the Çatalhöyük West Mound, Antiquity, vol. 92, iss. 363, pp. 620-639, June 2018
- ^ I. Hodder, Çatalhöyük, Anatolian Archaeology, vol. 4, pp. 8–10, 1998
- ^ I. Hodder, Getting to the Bottom of Thing: Çatalhöyük 1999, Anatolian Archaeology, vol. 5, pp. 4–7, 1999
- ^ I. Hodder, Çatalhöyük, Anatolian Archaeology, vol. 8, pp. 5–7, 2002
- ^ I. Hodder, A New Phase of Excavation at Çatalhöyük, Anatolian Archaeology, vol. 9, pp. 9–11, 2003
- ^ [3] Çatalhöyük: Excavations of a Neolithic Anatolian Höyük - Çatalhöyük Archive Report 2008
- ^ "Çatalhöyük". UNESCO: Svjetska baština. Pristupljeno 19. 1. 2023.
- ^ [4]
- ^ Leften Stavros Stavrianos (1991). A Global History from Prehistory to the Present. New Jersey, USA: Prentice Hall. ISBN 978-0-13-357005-2. Pages 9–13
- ^ R Dale Gutrie (2005). The Nature of Paleolithic art. Chicago: University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-31126-5. Page 420-422
- ^ Bookchin, Murray. The Rise of Urbanisation and Decline of Citizenship. str. 18–22.
Vanjski linkovi
uredi