Ulice Kralja Petra I i Mladena Stojanovića

Ambijentalna cjelina dijelova ulica Kralja Petra I Karađorđevića i Mladena Stojanovića nalazi se u Banjoj Luci (Bosna i Hercegovina). Na sjednici komisije za očuvanje nacionalnih spomenika održanoj od 11. oktobra 2017. godine, graditeljska cjelina je proglašena za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine. Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Amir Pašić, Radoje Vidović i Goran Milojević (predsjedavajući).

Vila u ul. Kralja Petra I Karađorđevića

Vila u ul. Petra Kočića

Sastoji se iz sljedećih elemenata: aleja (dvostruki drvored) oko koje se sa sjeverozapadne strane nalazi deset stambenih vila sa ozelenjenim dvorištima i dva objekta u ulici Petra Kočića, dok se sa jugoistočne strane nalazi rekonstruirani objekat nekadašnje evangelističke crkve, također sa ozelenjenim dvorištem i zgrada Male stanice Kraljev drum sa pripadajućom parcelom. Cjelina se sastoji od dva tipa gradskog urbanog naselja: stambeni i stambenoposlovni slobodnostojeći objekti.

Vile

Ambijentalna cjelina dijela ulica Kralja Petra I Karađorđevića i Mladena Stojanovića izgrađena je početkom austrougarske uprave. Objekti su izvedeni u pretežno historicističkom stilu sa primjenom elemenata romantizma, alpsko-švicarskog stila, neobaroka i secesionizma.

U nizu nalazi se ukupno deset objekata austrougarskih vila sa raskošnim dvorištima (sedam objekata u ulici Kralja Petra I Karađorđevića i tri u ul. Mladena Stojanovića). Stambene vile su građene kao slobodnostojeći objekti na prostranim parcelama i vrtom okrenutim prema glavnoj ulici. Glavni pristupi objektima su iz ulica. Sistem zelenila pojedinačnih parcela nije kompaktan, tako da su neke parcele izrazito bogate zelenilom i održavane, dok je na nekim zapušteno i u lošem stanju. Isti slučaj je i sa ogradama oko objekata koje se javljaju u različitim formama i rasporedu i sl.

Spratnost objekata je najčešće P+1, a maksimalna P+1+M. Neki od objekata ispod dijela prizemne etaže imaju izveden suteren. Svi objekti su građeni u masivnom konstruktivnom sistemu.

Materijalizacija objekata koji su građeni u austrougarskom periodu uglavnom je od industrijskih proizvedenih elemenata koji su se odlikovali visokim kvalitetom izrade. Korišteni su sljedeći materijali: kamen za temelje objekata, čelični profili u svojstvu nosivih greda međuspratne konstrukcije između podruma i prizemlja, nadsvođene plafonima od opekarskih proizvoda, opeka za zidove i drvo za krovnu konstrukciju i dekorativne elemente verandi i krovnih zabata.

Oblik osnove vila je uglavnom nepravilan, a na parcelu se postavljaju podužno u odnosu na ulice. Prema dispoziciji u većini vila naglasak je bio na prostoru za dnevni boravak (salone), koji su bili orijentirani prema glavnoj ulici. Sa bočne, strane objekta su holovi i stepeništa. Ulazi u objekat često su zaklonjeni drvenom dekorativnom verandom.

Glavne fasade objekata, okrenute prema glavnoj ulici su najreprezentativnije sa raskošnom obradom detalja. U većini slučajeva rješavane su simetrično, sa centralnim izvučenim rizalitom. Bočne fasade i fasade prema ulici Petra Kočića su znatno skromnije obrade. U spoljašnjoj silueti objekta, pored dekorativnih elemenata fasade, značajna je i obrada krova, gdje je spoljašnji izgled objekta obogaćen detaljima vidljive konstrukcije krova, dekoracije zabata i tornjevima na krovu.

Projektanti vila nisu poznati, kao ni originalni nacrti za objekte. Usljed promjene strukture vlasnika, gdje je niz faktora npr. korištenje objekata za stanovanje više porodica, promjena načina korištenja objekata, a naročito promjena iz stambene u poslovnu namjenu, originalna dispozicija objekta dosta promijenjena i nečitljiva u prostoru. Originalni enterijeri također nisu očuvani.

Naročita destrukcija nad objektima vila desila se tokom zemljotresa 1969. došlo do određenih odsupanja u obnovi objekata. Kao posljedica su, osim trajnog gubitka navedenih objekata vila, izgubljeni djelimično ili potpuno dekorativni elementi na nekim od fasada objekata. I pored navedenih oštećenja na samim objektima vila, cjelina je sačuvala izvorni karakter u odnosu između prirodnog i izgrađenog, privatnog i javnog prostora kao i oblikovni karakter kako pojedinačnih objekata i parcela, tako i cjeline. Naročito je reprezentativna ulična fasada prema ulicama Kralja Petra I Karađorđevića i Mladena Stojanovića, zaklonjena zelenilom, što gradu kao cjelina daje prepoznatljivu vrijednost zelenog ambijenta. Prema očuvanosti ambijenta značajna je i njegova dokumentarna vrijednost.

Mala stanica Kraljev drum

Objekat je izgrađen 1891. godine na mjestu gdje je željeznička pruga presijecala glavnu saobraćajnicu Carski drum – danas ulica Kralja Petra I Karađorđevića. Skromnih je gabarita. Objekat je izveden u neobaroknom stilu.

Objekti u ulici Petra Kočića

Stambeni objekat u ulici Petra Kočića 7 i 9 jedan je od najstarijih objekata u ulici. Ucrtan je na geodetsku kartu iz 1884. godine. Upisan je u gruntovnicu 1902. godine na ime Simeuna Dobraša. Prizemlje je pravougaone osnove horizontalnih gabarita 16,55 x 16,96 m. Vertikalni gabarit objekta je P+1. Ulaz u objekat je sa sjeverozapadne strane. Jedan je od rijetkih koji je sačuvao dekorativne elemente fasada. Centralni dio fasade je naglašen blagoizvučenim rizalitom dekoriranim u stilu secesije. Prilikom obilaska terena nije bio omogućen uvid u unutrašnje stanje objekta.

Stambeni objekat u ulici Petra Kočića broj 59 banjalučkog slikara Božidara Nikolića je gabarita 16,22 x 12,40 m. Vertikalni gabarit je P+1. Osnova ima simetričnu dispoziciju. Za razliku od susjednih objekata u nizu, objekat je slobodnostojeći. Centralni dio ulazne fasade je blago uvučen i na njemu je glavni ulaz u prizemlje objekta.