Kičmeni pršljen
Kičmeni pršljen ili kratko pršljen − u kičmenjaka − je dio kičmenog stuba, nepravilna kost sa kompleksnom strukturom sastavljen od koštanog tkiva i hijaline hrskavice, čije proporcije variraju u skladu sa segmentom kičme i vrstom kičmenjaka.
| Kičmeni pršljen (Vertebratus) | |
|---|---|
 Tipski prsten (odozgo) | |
 Presjek ljudskoe kičmenog stuba (više pršljenova, lijevo zadnji bočni dio) | |
| Identifikatori | |
| TA98 | A02.2.01.001 |
| TA2 | 1011 |
| FMA | 9914 |
| Anatomska terminologija | |
Tokom fetusnog života i u djetinjstvu, kod ljudi postoje 33 pršljena (7 vratnih + 12 grudnih + 5 slabinskih + 5 krstačnih + 4 trtična), a tokom odrasle dobi ima samo 24, jer kosti krstačne kosti srastaju i postaju trtica.[1][2]
Osnovna konfiguracija pršljena varira; veliki dio je tijelo, a centralni dio je tzv. centrum. Gornja i donja površina tijela pršljena omogućavaju povezanosti za međupršljenske diskove. U zadnjem dijelu pršljena formira se kičmeni luk, od jedanaest dijelova, koji se sastoji od po dvije drške, dvije ploče (lamine) i sedam nastavak (procesusa). Ploče daju mogućnost poezivanja za ligamente kičmenog stuba. Postoje i pršljenski urezi u obliku pedikle, koji čine međupršljenski otvor kada pršljenovi zglobljavaju. Ovi otvori su mjesta ulaza i izlaza za živce kičmene moždine. Tijelo pršljena i njegov luk čine kičmeni otvor, veći centralni otvor koji se prilagođava kičmenom kanalu, koji zatvara i štiti kičmenu moždinu.[3][4][5][6][7]
Pršljenovi se međusobno zglobljavaju, dajući kičmenom stubu savitljivost i snagu, a oblik leđa i prednji aspekti određuju opseg pokreta. Strukturno, pršljenovi su u suštini međusobno slični kod većine kičmenjaka, sa najvećom razlikom između vodenih životinja i drugih kičmenjaka. Kao takvi, kičmenjaci su dobili i ime od kičmenog stuba koji se sastoji od niza pršljenova.
Struktura
uredi
Svaki pršljen je nepravilna kost. Veličina varira u zavisnosti od položaja u kičmenom stubu, opterćenju, držanju i patološkim stanjima. Duž kičme moguće su promjene za prilagodbu pršljenova u različitim pozicijama koje se odnose na fizički stres i mobilnost.
Svaki pršljen ima tijelo, koje se sastoji od velikog prednjeg, srednjeg diijela (zvanog centrum) i zadnjeg pršljenskog luka, koji se naziva neuronski luk. Tijelo se sastoji od spužvastog koštanog tkiva, čija mikro-anatomija je posebno proučavana u kosti peteljke. Ova spongiozna kost je pokrivena tankim slojem koštane kore (ili kompaktne kosti), od čvrstog i gustog tipa koštanog tkiva.Pršljenski luk i nastavci (procesusi) imaju deblje obloge od korteksne kosti. Gornji i donji površine tijela pršljena su spljošteni i grubi kako bi omogućili vezanje za međupršljenski disk. Ove površine su kičmene ploče koje su u direktnom kontaktu sa međupršljenskim diskom i formiraju zajedničku vezu. Priključne ploče se formiraju iz zadebljalog sloja spužvaste kosti i pršljenskog tijela, tako da gornji sloj bude gušći. Te ploče funkcioniraju tako da sadrže susjedne diskove, za ravnomjerno širenje opterećenja i da obezbijede vez za kolagenska vlakna diska. One također djeluju kao polu-propusni interfejs za razmjenu vode i rastvorenih materija.
Kičmeni luk formira nastavke i ploče (lamine). Dva nastavka polaze na strane kičmenog tijela da se priključe tijelu u luk. To su su kratki debeli nastavci (procesusi) koji se protežu, jedan sa svake strane, pozadi, od raskrsnice u zadnje-bočnoj površina centruma, na gornjoj površini. Iz svake peteljke ide široka ploču, a liske, sa projekcijom unazad, a u sredini se prspajaju i završavaju u pršljenskom luku. Tako i čine zadnju granicu pršljenskog otvora, koji upotpunjuje njegov trougao. Gornje površine lamine su grubi da bi omogućili vezanje za ligamente. Ovi ligamenti povezuju ploče susjednih pršljenova duž kičme sa razine drugog vratnog pršljena. Iznad i ispod drškr su plitke depresije koje se zovu pršljenski zarezi (viši i niži). Kada se pršljen zglobljava, zarezi se usklađuju s onima na susjednim pršljenovima i s njima čine otvore mrđupršljrnskog otvora. Otvori (foramina) dopuštaju ulaz i izlaz kičmenih nerava od svakog pršljena, zajedno sa pripadajućim krvnim sudovima. Zglobljavanje pršljenova pruža snažan oslonac za tijelo.
Na pršljenu ima sedam nastavaka; trnoliki nastavak, dva poprečna i četiri zglobna. Veliki dio pršljena se unazad proširuje u trnasti nastavak koji se projicira u sredini. Kod ljudi je usmjeren unazad i prema dolje od raskrsnice u lamini, ali u životinja bez uspravnog položaja su usmjereni prema gore. Trnoliki nastavak služi za pričvršćivanje mišića i ligamenata. Dva poprečno procesusa' su jedan na svakoj strani pršljenskog tijela, na mjestu gdje se lamina pridružuje peteljci, između gornjeg i donjeg zglobnog nastavka. Oni također služe za pričvršćivanje mišića i ligamenata, posebno međusobnih poprečnih ligamenata. Na svakom od poprečnih nastavaka grudnih pršljenova je mjesto za zglobljavanje sa glabom rebra. Na svakoj strani pršljena, nalaze se gornje u donje i zglobne uklopnice, koje služe da se ograniči mogući opseg pokreta. Ovaj dio je spojen sa tankim dijelom pršljenskog luka, a zove se međuzglobna površina (pars interarticularis).
Tokom fetusnog života i u djetinjsvu, kod ljudi postoje 33 pršljena:
- 7 vratnih (C) + 12 grudnih (T) + 5 slabinskih (L) + 5 krstačnih (S) + 4 trtične kosti), a tokom odrasle dobi ima ih samo 24, jer kosti krsne kosti zajedno postaju trtična kost. Svaki pršljen je odvojen od narednog nižeg preko međupršljenskog diska, osim pet pršljenova krsne kosti i trtične kosti sa 4 vezivanja.
Pršljenovi su međusobno usklađene građe, sa tzv. pršljenskim tijelom i nastavcima njihovih zglobova. Između jezgara jednog i drugog pršljena je vezivno tkivo koje se zove međupršljenski disk.
Osim prvog i drugog vratnog pršljena, ostali su pokretni pršljenova sa tri gore pomenute regije, postoje određene zajedničke karakteristike koje se najbolje prepoznaju posmatranjem pršljena u sredini regije grudnog koša. Ostatak pršljenova pokazuje sličnu strukturu: tijelo, dvije pršljenske ploče, dvije drške (pedikle), trnoliki nastavak, dva poprečna nastavka, dva poprečna nastavna i četiri zglobna nastavka (procesusa).
Vratni pršljenovi
uredi
Vratni pršljenovi su uglavnom mali i delikatni. Njihova bodlje su male i dvovrhe (C7 je prvi pršljen čiji trnoliki nastavak može se osjetiti). Oni se mogu razlikovati po tome što imaju rupu u podnožju poprečnog nastavka procesa (za pršljenske arterije). Pod brojevima od vrha do dna, C1 do C7 su pršljenovi koji dozvoljava rotaciju vrata. Naime, atlas (C1) omogućava pokretanje lobanjw gore i dolje, a osa (C2) je odgovorna za pokretanje gornjeg dijela vrata s lijeva na desno, a zatim slijedi pršljen (C3), koji je standardni pršljen i kod svih kičmenjaka je gotovo identičan. C6 pršljen ima izbočinu. C7 pršljen je poznat kao "istaknuti pršljen". Također ima vrlo širok kičmeni kanal, jer se poklapa sa početkom kičmene moždine. Međupršljenski diskovi vratne regije mogu se izobličiti u ono što se naziva vratna (cervikalna) lordoza (konkavna zakrivljenost leđne regije kičmenog stuba).
Grudni pršljenovi
uredi
Njihovi trnoliki nastavci su usmjereni prema dolje gotovo vertikalno i manji su u odnosu na druge regije. Na bočnim stranama imaju zglobna udubljenja (rebarne jame), koja se zglobljavaju sa glavama rebara i još jedna udubina u njihovimm poprečnim nastavcima, podešena za zglob sa izbočinom rebara. Oni imaju malu mogućnost međusobne rotacije, ali su zglobovi na grudnoj kosti u gotovo potpuno nepokretni. Međupršeljnski diskovi grudne regije se mogu dformirati u poremećaj zvani grusna (torakalna) kifoza (konveksna zakrivljenost kičmenog stuba).
Slabinski pršljenovi
uredi
Ovi pršljenovi su mnogo robusniji od prethodnih pa imaju i veću težinu. Dopuštaju značajno savijanje i proširenje, bočno savijanje i umjereni mali stupanj rotacije (5º). Međupršljenski diskovi u slabinskom području mogu pretrpjeti iskrivljenje zvano slabinska (lumbalna) lordoza (konkavna zakrivljenost kičmenog stuba). Osim toga, njihovi trnoliki nastavci su četverostrani i gotovo horizontalni.
Krstačna kost (Sacrum)
uredi
Postoji pet krstačnih pršljenova (S1-S5) koji su kod odraslih spojeni u jednu veliku kost (sacrum) bez međupršljenskih diskova. Zato odrasle osobe imaju i manji broj kičmenih pršljenova nego fetusi i djeca.[8] Krstačna kost, sa kosti ilijum formira krstačno-ilijačni zglob na svakoj strani karlice, sa zglobom u kukovima.
Embriogeneza
urediTokom prva četiri mjeseca embrionskog razvoja, sklerotom mijenja svoju poziciju u okruženju kičmene moždine i notohorde. Sklerotom se formira od mezoderma i potiče iz srednjeg trbušnoh somita. Ovaj stub tkiva ima čjankovit izgled, sa naizmjeničnim dijelovima gustih i manje gustih područja. Kako se slerotom razvija, sve se više kondenzira i počinje da se formira ono što postaje tijelo pršljena.
Razvoj odgovarajućih oblika i pršljenskih tijela reguliraju geni HOX tipa. Najmanje gusti dio je odvojen od sklerotoma i tokom razvoja završava postake međupršljenski disk na notohordi gdje nestaje nesklorotomni segment (tijelo pršljena), ali će istrajati u regiji diskova kao pulpozno jezgro (nucleus pulposus). Ovo jezgro i vlaknasti sloj (anulusa fibrosus ) oblikuju međupršljenski disk. Primarne iskrivljenosti stuba (grudne i krstačne) nastaju tokom razvoja fetusa. Sekundarni krivine se formiraju nakon rođenja. Oblici vratne zakrivljenosti su neusaglašenosti kote krivine glave i lumbalne regije, kao rezultata prirodnog procesa hodanja. Za razvoj kičmenog stuba vezano je nekoliko patoloških stanja. Skolioza može biti posljedica abnormalnog spajanja pršljenova. Kod Klippel-Feilovog sindroma, pacijenti imaju manje pršljenova nego što je normalno, zajedno sa drugim urođenim manama. Ozbiljan poremećaj u trudnoći može biti nepotpun pršljenski luk što se ispoljava kao spina bifida (dvostruki trnoliki nastavci). Postoje njeni različiti oblici, koji su odraz stepena ozbiljnosti problema. Richard L. Drake R. L. (2006): Gray´s anatomy for students. Elsevier, ISBN 9788481748321.</ref>
Također pogledajte
urediReference
uredi- ^ Mader S. S. (2000): Human biology. McGraw-Hill, New York, ISBN 0-07-290584-0; ISBN 0-07-117940-2.
- ^ Međedović S., Maslić E., Hadžiselimović R. (2000): Biologija 2. Svjetlost, Sarajevo, ISBN 9958-10-222-6.
- ^ Hadžiselimović R. (1986): Uvod u teoriju antropogeneze. Svjetlost, Sarajevo, ISBN 9958-9344-2-6.
- ^ Warrell D. A., Cox T. M., Firth J. D. (2010): The Oxford Textbook of Medicine Arhivirano 21. 3. 2012. na Wayback Machine (5th ed.). Oxford University Press
- ^ Noble J. (1987): Textbook of general medicine and primary care. Little Brown & Co, IS BN-13: 978-0316611503; ISBN 0316611506 .
- ^ Britannica Educational Publishing (2011): The vertebral column. Britannica Educational Publishing. ISBN 9781615307319.
- ^ Dunphy L. M., Winland-Brown J. E. (2011): Primary care: The art and science of advanced practice nursing. F.A. Davis. ISBN 9780803626478.
- ^ Drake et al. (2010): Gray's anatomy for students, 2nd Ed. Churchill Livingstone/Elsevier.
Vanjski linkovi
uredi
- https://web.archive.org/web/20150503021107/http://www.ucumberlands.edu/academics/biology/faculty/kuss/courses/vertbraeribssternum/amphicoelousETC.htm The shapes of the articulating ends of vertebrae]- University of the Cumberlands