Toksikologija

Toksikologija se definiše kao grana nauke koja proučava otrove, gdje se pod otrovom smatra supstanca koja daje štetne efekte na živi organizam. Toksikologija također uključuje i proučavanje štetnih efekata koji su uzrokovani fizičkim pojavama, kao npr. zračenje, buka, itd. Riječ toksikologija je nastala od latinske riječi toxicus (otrovno), a ona je nastala of grčke riječi toxikόn, koja se odnosila na otrov u koji su se uranjale strijele.

Mathieu Orfila se smatra ocem moderne toksikologije, koju tretira 1813. u svom djelu Traité des poisons, također poznatom i kao Toxicologie générale.

Osnovni pojmovi

• Doza – količina toksične supstance unesena u organizam u određenom vremenskom intervalu
• Akutna ekspozicija – ekspozicija u kratkom vremenskom intervalu (manjem od 24 sata)
• Subakutna ekspozicija – ekspozicija u trajanju od nekoliko sedmica do jednog mjeseca
• Subhronična ekspozicija – ekspozicija koja se ponavlja u dužem vremenskom intervalu (za testiranje na životinjama 1 – 3 mjeseca)
• Hronična ekspozicija – ekspozicija u dugom periodu (više od tri mjeseca)
• Akutna toksičnost – neželjeni efekti koji se manifestuju u kratkom vremenu nakon ekspozicije
• Hronična toksičnost – permanentni ili dugotrajni neželjeni efekat, koji se manifestuje nakon ekspozicije
• Rizik – mjera ili vjerovatnoća nastajanja toksičnih efekata nakon ekspozicije

Veza između doze i toksičnosti

Najvažniji kriterij koji se odnosi na toksičnost je doza, odnosno količina supstance kojoj je organizam izložen. Pojam LD₅₀ (letalna doza 50%) odnosi se na dozu toksične supstance, koja ubija 50% testne populacije (npr. štakora). Obično se izražava kao masa supstance po masni testnog subjekta (npr. grami supstance po kilogramu tjelesne mase).

Davno je zabilježeno da, zavisno od doze, svaka supstanca može biti i otrov i/ili lijek:

Sve supstance su otrovi; nema nijedne da nije otrov. Prava doza diferencira otrov od lijeka...

Paracelsus (1493. – 1541.)

Toksikološke discipline

Toksikologija

Toksikologija je nauka koja koristi znanja iz drugih naučnih disciplina, kao npr. fiziologija, biohemija, patologija, farmakologija, itd. Može se podijeliti na sljedeće tri discipline: deskriptivna toksikologija, istraživačka (mehanistička) toksikologija i primijenjena toksikologija. Deskriptivna toksikologija identificira moguću akutnu i hroničnu toksičnost, kao npr. genotoksičnost, reproduktivni, teratogeni i kancerogeni potencijal testirane supstance. Istraživačka ili mehanistička toksikologija proučava način na koji toksični agens uzrokuje biohemijske i fiziološke promjene u ćeliji ili tkivu, koje uzrokuju štetne efekte. Primijenjena toksikologija se bavi proučavanjem upotrebe hemikalija u nelaboratorijskim uslovima. Ova oblast ima i svoje poddiscipline: forenzička, klinička, okolinska, okupaciona (radna) toksikologija.

Također pogledajte

• Otrov
• Intoksikacija
• Trovanje
• Toksičnost
• Toksin