Radiodrama

Radio drama je oblik tonskog zapisa nekog književnog teksta koji se emituje putem radija. Pošto je mogućnost vizualizacije isključena, dijalozi, muzika i zvučni efekti su jedine altatke koje omogućuju željeni učinak.

Radio drama je postala jako rasprostranjena među slušateljima u dvadesetim godinama prošloga vijeka. U četrdesetima je bila najomiljeniji oblik popularne zabave. Pojavom televizije u pedesetima, radio drama je izgubila nešto od svoje popularnosti, a u nekim državama je nije nikada uspjela u potpunosti povratiti. Ipak, snimke iz zlatnog doba radijskog emitovanja su i danas rado vidjene u muzejima i privatnim kolekcijama.

Najpoznatija radio drama u engleskom govornom području vjerovatno je adaptacija H.G.Wellsovog Rata svjetova(1938), koju je režirao Orson Welles. Neki slušatelji su za vrijeme emitovaja mislili da se zaista radi o vijestima o invaziji marsovaca, te je nekolicina zabrinutih čak nazvala policiju.

U SAD-u u današnje vrijeme radio drama gotovo da i nije prisutna. Većinom se emituju reprize emisija iz prijašnjih decenija. Istovremeno, u mnogim drugim zemljama radio drama je uveliko zastupljena. Primjera radi, BBC producira i emitira stotine novih radio drama godišnje na Radio 4, BBC7 i Radio 3. Na Radio 4 emituju se kao popodnevni program, petkom uvečer, subotnji program, klasika nedjeljom,, a na Radio 3 drama nedjeljom uvečer i jedan eksperimentalni program mjesečno. BBC7 pretežno emituje komediju, naučnu fantastiku, te razne arhivirane programe.

Historija

Rani počeci

Prve radio drame na engleskom jeziku su vjerovatno nastale u SAD. Prema navodima historičara Billa Jakera, A Rural Line on Education, kratki skeč napisan namjenski za radio izvedbu, emitovan je na KDKA radiju 1921. Prema novinskim člancima iz tog vremena, mnoge druge radio stanice su također eksperimentirale sa radio dramom : KYW je emitovao kompletne opere, počevši od novembra 1921. U februaru 1922. emitovani su kompletni brodvejski mjuzikli iz studija WJZ radija, a na ljeto te iste godine glumci Grace George i Herbert Hayes su odigrali cijelu jednu dramu iz studija radija u San Francisku.

Do važnog preokreta došlo je kada je radio stanica WGY 1922. započela redovan sedmični program kompletnih radio drama, koristeći muziku, zvučne efekte i trupu pravih glumaca. Uspjeh ovoga programa doveo je do mnogobrojnih imitacija na drugim radio stanicama. Neke radio stanice su čak organizovale audicije za scnarije radio drama, na učešće u kojima su bili pozvani i slušatelji.

U samim počecima nisu postojale ozbiljne studije o radio dramama. Dostupne informacije pokazuju da su pioniri u ovom području bili kreatori emisije Sat dnevno (The everyday Hour) , koji su počeli sa dramama od jednog čina, ali su ubrzo počeli eksperimenisati sa kompletnim dugometražnim dramama; Fred Smith, Freeman Gosden i Charles Correll, koji su popularizirali serijski program radio drama; mnoge glumačke trupe na radio stanicama WLW, WGY i KGO, koje su često vodile žene, kao što je Schuster Martin i Wilda Wison Church, te mnogi drugi.

Jedna od važnijih radio drama, prva napisana specijalno za radio emitovanje u Engleskoj, bila je Opasnost (Danger), Richarda Hugesa. Emitovana na BBC-u 15.01.1924., bavi se grupom ljudi zarobljenih u jednom Velškom rudniku. Jedna od najranijih i najuticajnijih francuskih radio drama bila je Marémoto, Gabriela Germneta i Pierrea Cusya, a čija tema je realističan opis situacije na tonućem brodu, ali se na kraju uspostavi da su to samo glumci koji rade probu za predstavu. Drama je prevedena i emitovana u Njemačkoj i Engleskoj već u 1925, ali je u Francuskoj bila zabranjena sve do 1937, iz straha da bi slušatelji mogli pomisliti da su odglumljene SOS poruke zapravo stvarne.

Teško je utvrditi ko je prvi napisao radio dramu koja direktno oslikava tok misli. U 1930-oj već su postojale drame Bračne vijesti(misli prodavačice koja čeka da se pojavi mladić na spoju na slijepo) i Cvijeće ne postoji da bismo ga brali (misli utapajućeg čovjeka) koje je napisao Ryrone Guthrie. Ipak, u magazinu Variety 1940-e dokumentovano je da je NBC-ova drama Drink Deep iz 1932., koju je napisao Don Johnson, prva drama iz žanra tok misli napisana za američki radio.

Vrijeme najveće popularnosti

Kao što smo već rekli, Orson Wellesov Rat svjetova, koja je uvjerila slušatelje da svjedoče invaziji marsovaca, je vjerovatno najpopularnija radio drama na engleskom govornom području.

Pred kraj tridesetih godina prošlog vijeka postojao je veliki broj žanrova, od misterija i trilera do sapunica i komedija, a bilo je i nekoliko pokušaja da se snime drame na osnovu poznatih klasika.

Pad popularnosti

Dolaskom televizije u pedesetima, radio drama je doživjela značajan pad popularnosti. Neki popularniji radijski programi su uspjeli da se prebace na televiziju, ali radio drama nikada više nije uspjela povratiti svoju popularnost u SAD.

Radio drama danas

U mnogim zemljama svijeta radio drama je i danas popularan žanr. Zahvaljujući relativno niskim troškovima proizvodnje, stanice koje snimaju radio drame mogu se češće upustiti u rizik snimanja drama manje poznatih autora. Ovaj način produkcije takodjer predstavlja dobar trening za dramske pisce, jer tekst predstavlja najveći dio krajnjeg proizvoda, te loš tekst nije moguće zasjeniti fantastičnim vizuelnim efektima.

Danas radio drama koegzistira sa radio prezentacijama knjiga (emitovanje audioknjiga), koje čitaju glumci ili pisci, te sa pojavljivanjima komičara uživo. Ovi programi su najbolje prihvaćeni tamo gdje bi vizuelni efekti TV-a predstavljali smetnju (kao od vožnje ili rada sa mašinama).

Nedostatak vizelnog faktora, dakle, čini radio drame jeftinijim za proizvodnju. Tako je Autostoperski vodić kroz galaksiju prvi put produciran kao radio drama, a na TV je došao tek mnogo kasnije, kada je popularnost knjige već bila gotovo pa garant uspjeha za film.

U nekim slučajevima se čak desava da se televizijske serije nastave snimati kao radio drame, kada televizijsko snimanje postane neisplativo. To je posebno lako emiterima koji produciraju i TV i radio program, kao sto je BBC, te ne moraju kupovati prava na radio nastavke.

Moderna radio drama doživjela je potpuno novi polet pojavom tehnologije 21.-og vijeka, jer su komjutorski programi učinili produkciju jeftijom i lakše dostupnom. Not from space (2003) je prva radio drama koja je snimljena kompletno preko interneta, a gdje su glumci se vrijeme bili na različitim lokacijama. Također, pojava podcasta je napravila revoluciju, jer na taj način distribuirane datoteke ne podliježu striktnim pravilima javnih radio servisa, te time daju veću umjetničku slobodu.

Način publikacije

Postoje 2 osnovna načina publikacija radio drame, u obliku snimka i u pisanoj formi. Snimci se mogu čuti na radiju, kupiti na kasetama ili CD-ovima, a štampani primjerci (knjige) su bili populatni u 50-im i 60-im godinama. Nije nepoznato ni izvođenje uživo, na bini, ali ovaj način pretežno na kraju postane pravi teatarski komad, koji uključuje i glumu.