Manastir Žitomislić

Manastir Žitomislić je jedan od kulturno najznačajnijih srpskih pravoslavnih manastira Hercegovine iz 16. vijeka, a posvećen je Blagovještenju Presvete Bogorodice. Nalazi se u kotlini na putu iz Mostara za južnu bosanskohercegovačku granicu, na krajnjoj zapadnoj liniji stare oblasti Dubrave. U staroj humskoj oblasti predstavlja najzapadniji održani srpski pravoslavni manastir. Najveći ktitori manastira su bili iz porodice Miloradović i Hrabren.

Izgradnja

Kadija nevesinjski je 1566. godine izdao dozvolu za gradnju crkve u Žitomislićima. Rad na podizanju crkve i razvijanju manastirskih objekata oko nje trajao je preko 40 godina a već 1606. godine pominju se prvi monasi manastira. Žitomislić predstavlja galeriju sakralne umjetnosti sa ornamentima u srebru i zlatu. Godine 1767. postavljen je prvi iguman Manastira Sarajlija Teofil a u prvoj polovini 19. vijeka iguman Simeon Miljković uredio je manastir. 1853. uveo je vodu na "ćerizu", prekrio crkvu i posadio novi vinograd. 1858. godine u manastiru je otvorena "Duhovna škola", a 1859. podignuta je velika zgrada sa 14 ćelija i dvije magaze. Manastir Žitomislić očuvan sve do 1992. godine imao je biblioteku sa više desetina starih rukopisnih knjiga iz 16. i 17. vijeka koje su tu došle poklonom ili su prepisivane te mali arhiv turskih dokumenata. Značajna kaligrafska djela čuvana u manastiru su Ćeladkovo evanđelje, Mineji, Panegirik, Oktoh, Molitvenik, Bogorodičina čudesa.

Manastir je uništen do temelja 1992. od strane jedinica HOS-a U toku 2003. i 2005. godine obnovljena je crkva i stari konak i osvešteni od strane Patrijarha srpskog Pavla u maju 2005. godine.^[1]

Prirodno - graditeljska cjelina Manastira Žitomislići, proglašena je za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine ^[2]