Nino Rota

Giovanni Rota Rinaldi (Milano, 3. decembar 1911. – Rim, 10. april 1979.), poznatiji kao Nino Rota, bio je italijanski kompozitor, pijanista, dirigent i akademik koji je najpoznatiji po filmskoj muzici, posebno u filmovima Federika Felinija i Luchino Viscontija. Komponovao je muziku za dvije ekranizacije Shakespearea od Franco Zeffirellija i za prva dva dijela filmske trilogije Kum Francis Ford Coppola, zasluživši Oskara za najbolju originalnu filmsku muziku za Kum dio II (1974).

Nino Rota
Nino Rota 1976.
Rođenje	Giovanni Rota Rinaldi (1911-12-03) 3. decembar 1911. Milano, Kraljevina Italija
Smrt	10. april 1979(1979-04-10) (67 godina) Rim, Italija

Tokom duge karijere, bio je izuzetno plodan kompozitor, posebno muzike za kina. Napisao je više od 150 partitura za italijanske i međunarodne produkcije od 1930-ih do smrti 1979. — može se reći da je to u prosjeku tri partiture svake godine u periodu od 46 godina, dok je u najproduktivnijem periodu, od kasnih 1940-ih do sredine 1950-ih, pisao čak deset partitura godišnje, ponekad i više, uz izuzetak od trinaest komponovanih filmskih partitura tokom 1954. Pored ovako velikog opusa filmske muzike, komponovao je i deset opera, pet baleta i desetine drugih orkestarskih, horskih i kamernih djela, od kojih je najpoznatiji njegov gudački koncert. Također je komponovao muziku za mnoge pozorišne predstave Viskontija, Zefirelija i Eduarda De Filippoa. Ostvario je i dugu profesorsku karijeru u Liceo Musicale u Bariju, Italija, gdje je bio direktor skoro 30 godina.

Vrlo rana karijera

Rota u dobi od 12 godina

Rođen je kao Giovanni (Đovani) Rota Rinaldi 3. decembra 1911. u muzičkoj porodici u Milanu, Italija. Bio je poznat kao čudo od djeteta — njegov prvi oratorij, L'infanzia di San Giovanni Battista, koji je napisao sa 11 godina izveden je u Milanu i Parizu već početkom 1923; njegovu lirsku komediju u tri čina po Hansu Kristijanu Andersenu, Il Principe Porcaro, komponovao je kada je imao samo 13 godina, a objavljena je 1926. Počeo je studije na milanskom konzervatorijumu kod Giacoma Oreficea, a zatim je studirao kompoziciju kod Ildebranda Pizzettija i Alfreda Caselle na Conservatorio Santa Cecilia u Rimu, gdje je i diplomirao 1930.

Potaknut i ohrabren od Artura Toscaninija, preselio se u Sjedinjene Američke Države, gdje je živio od 1930. do 1932. Dobio je stipendiju za Institut Curtis u Filadelfiji, gdje je učio dirigovanje od Fritz Reiner, a Rosario Scalero mu je bio instruktor za komponovanje. Vrativši se u Milano, napisao je tezu o renesansnom kompozitoru Gioseffu Zarlinu. Diplomirao je književnost na Univerzitetu u Milanu 1937. i započeo nastavničku/profesorsku karijeru koja ga je dovela do pozicije direktora Liceo Musicale u Bariju koju je imao od 1950. do 1978.

Filmska muzika

Komponovao je muziku za film Staklena planina 1949. Značajno je zapaženo bilo pjevanje Tita Gobbija. Film je osvojio brojne nagrade.

U napisu o Roti u izdanju The Concise Baker's Biografski rječnik kompozitora i muzičara iz 1988, muzički naučnik Nicolas Slonimsky opisao ga je kao "izuzetnog, briljantnog" i naveo da je njegov muzički stil:

demonstrira veliku sposobnost, pa čak i sreću, s povremenim odvažnim izletima u dodekafoniju. Međutim, njegove najtrajnije kompozicije vezane su za njegovu muziku za kino; komponovao je muziku za veliki broj filmova italijanskog reditelja Federico Fellinija koji pokrivaju period od 1950. do 1979.

Međutim, jedna od Rotinih kompozitorskih navika naišla je na neodobravanje: njegova sklonost pastišu, odnosno mješavini i/ili kombinaciji raznih prethodnih umjetničkih stilova, koja se često pretvarala u otvoreno citiranje njegove vlastite ranije ili čak tuđe muzike. Jedan od najupečatljivijih primjera takve inkorporacije je njegova upotreba Larghettoa iz Dvorákove Serenade za gudače u E-duru kao teme za lik u Felinijevoj La Strada.

Tokom 1940-ih, Rota je napisao partiture, odnosno komponovao muziku za više od 32 filma, uključujući italijanski film Zaza Renata Castellanija iz 1944. Njegova povezanost s Fellinijem započela je saradnjom na filmu Lo Sceicco Bianco ( Bijeli šeik ) iz 1952, nakon čega su uslijedili filmovi I Vitelloni (1953) i La Strada (Put) (1954). Nastavili su da rade zajedno decenijama, a Fellini se prisjetio:

Najdragocjeniji saradnik kojeg sam ikad imao, odmah kažem i ne moram ni da oklijevam, bio je Nino Rota — između nas, odmah, potpuna, totalna, harmonija... Imao je geometrijsku maštu, muzički pristup dostojan nebeskih sfera. Stoga nije imao potrebu da vidi slike iz mojih filmova. Kada sam ga pitao koje melodije ima na umu da bi komentarisao jednu ili drugu sekvencu, jasno sam shvatio da ga uopće ne zanimaju slike. Njegov svijet je bio unutrašnji, unutar njega samog, a stvarnost nije imala načina da uđe u njega.

Saradnja između Felinija i Rote prerasla je u toliko jaku vezu da je na Felinijevoj sahrani, Fellinijeva supruga Giulietta Masina, zamolila trubača Mauro Maur da odsvira upravo Rotinu kompoziciju Improvviso dell'Angelo u bazilici Santa Maria degli Angeli e dei Martiri u Rimu.

Rotina filmska muzika za Fellinijev film 8½ (Osam i po) iz 1963, često se navodi kao jedan od faktora koji film čini kohezivnim. Njegova muzika za Fellinijev film Juliju duhova iz 1965. uključivala je saradnju s Eugeneom Walterom na pjesmi "Go Milk the Moon" (izrezana iz konačne verzije filma), a ponovo su se udružili za pjesmu "What Is a Youth ?", dijela Rotine filmske muzike za film Romeo i Julija Franca Zeffirellija.

Američki filmski institut uvrstio je Rotinu filmsku muziku za film Kum na peto mjesto na njihovoj listi najbolje filmske muzike. Nakon što je nominovan za Oskara za najbolju muziku, nominacija je kasnije opozvana kada je otkriveno da je Rota preradio temu iz prethodne partiture, one koju je napisao dvije decenije ranije za film Fortunella i zato se više ne smatra originalnom iako je izvedena drugačije. Nominaciju je tada dobio film Sleuth, dok su Charlie Chaplin i dva koautora za njihovu filmsku muziku prikazanu u Limelight, 21-godišnjem filmu koji je upravo postao prihvatljiv jer nije bio prikazan u Los Angelesu do 1972, osvojili nagradu. Rota je nastavio put osvajanja nagrade Oskar i dobio ju je za muziku za film Kum II dio. Njegova filmska muzika za Rat i mir također je nominovana za listu. Sve u svemu, Rota je napisao muziku za više od 150 filmova.

Orkestarska, kamerna i horska muzika

Komponovao je mnogobrojne koncerte i druga orkestarska djela, kao i klavirsku, kamernu i horsku muziku, od kojih je većina snimljena i objavljena na CD-u. Nakon Rotine smrti od srčane insuficijencije 1979, njegova muzika je bila tema tribute albuma Hala Willnera iz 1981, Amarcord Nino Rota, na kojem je bilo nekoliko u to vrijeme relativno nepoznatih, ali sada slavnih džez muzičara. Gus Van Sant je koristio dio Rotine muzike u svom filmu Paranoid Park iz 2007, a režiser Michael Winterbottom je za film Tristram Shandy: A Cock and Bull Story iz 2005. koristio nekoliko odabira Rotine muzike. Danny Elfman često ga navodi kao snažni i glavni utjecaj (posebno za filmsku muziku za Pee-Wee filmove). Režiser Mario Monicelli snimio je dokumentarni film Un amico magico: il maestro Nino Rota koji je uključivao intervjue sa Francom Zeffirellijem i Riccardom Mutijem (Rotinim studentom na Konzervatorijumu u Bariju, a kasnije proslavljenim dirigentom), nakon čega je uslijedio njemački dokumentarac Nino Rota - Un maestro della musica. U oba filma je istraživana i objašnjavana filmska i koncertna strana kompozitora.

Opere

Opera iz 1955, Il cappello di paglia di Firenze (Firentinski slamnati šešir), adaptacija je komada/drame Eugènea Labichea, a predstavila ju je Opera Santa Fe 1977. Opera Aladino e la lampada magica (Aladin i čarobna svjetiljka) koju je komponovao u sezoni 1975/1976., izvedena je 2005. s Cosminom Ifrimom u naslovnoj ulozi u njemačkom prijevodu u Bečkoj državnoj operi i objavljena je na DVD-u. Navedene dvije opere redovno se izvode u Evropi, kao i mnogi simfonijski i kamerni naslovi.

Rotinu kratku operu I due timidi (Dva plašljiva), koju je izvorno napisao za radijsku produkciju RAI-a 1950, predstavila je Opera Santa Fe kao dio svog predsezonskog programa "Opera od jednog sata ili Jednosatna opera" u periodu maj/juni 2008.

Lični život i smrt

Imao je jednu kćerku, Ninu Rotu, koju je dobio iz veze sa pijanisticom Magdom Longari. Umro je u Rimu 10. aprila 1979. u dobi od 67 godina od koronarne tromboze.