Manastir Gomionica

Manastir Gomionica Srpske pravoslavne crkve, pripada Eparhiji banjalučkoj i nalazi se u naselju Kmećani, grad Banja Luka. Proglašen je za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine Odluku je donijela Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika na sjednici održanoj od 19. do 23. januara 2006. godine, u sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo (predsjedavajuća) i Tina Wik. Nacionalni spomenik sastoji se od: crkve posvećene Vavedenju Bogorodičinom, zgrade starog konaka, stare česme, stare ograde, groblja, te pokretnog naslijeđa koje čini zbirka ikona, zbirka rukopisnih i starih štampanih knjiga i predmeti umjetničkog zanatstva. Predstavlja lijep primjer postbizantijske umjetnosti i arhitekture na tlu Bosne i Hercegovine.

manastir Gomionica

Lokacija

Manastir Gomionica sa crkvom posvećenom Vavedenju Bogorodičinom nalazi se 42 km zapadno od Banjaluke. Smješten je uz gornji tok istoimene rijeke, u selu Kmećani podno Zmijanjske visoravni.

Historija

Manastir Gomionica

Nije poznato kada je podignuta manastirska crkva u Gomionici i ko joj je bio ktitor. Na mjestu današnjeg postojao je stariji hram. Prvi pisani trag potječe iz 1540/41. godine kada se u jednom osmanskom popisnom defteru u oblasti nahije Zmijanje pominje manastir Zalužje. Ovaj naziv manastira povezuje se sa imenom zaseoka Lužije, 2-3 kilometra sjeverno od Gomionice, u kojem se nalazi nekropola od preko stotinu stećaka. U sljedećem osmanskom dokumentu koji je datiran u 1560. godinu, i predstavlja pismo ondašnjeg paše vlastima u Istanbulu, navodi se podatak da je iguman Andrija već 24. godine starješina manastira Zalužje, drugim imenom Gomionica, što znači da manastir u Gomionici postoji prije 1536. godine.

Manastir je stradao u Drugom svjetskom ratu. Poslije rata Gomionica pretvorena je u ženski manastir.

Opis

Manastirska crkva pripada tipu jednobrodnih crkvi sa podužno prislonjenim lukovima, kupolom i polukružnom oltarskom apsidom. Hram je dugačak 16,50 metara (bez apside), odnosno preko 17,69 metara (zajedno sa apsidom). Širina iznosi 8,37 metara. Zajedno sa dozidanom pripratom i zvonikom sa zapadne strane, njegova dužina iznosi 26,60 metra. Arhitektonski ukras crkve u Gomionici, sveden je na niz plitkih lučnih niša pod vijencem kupole u kojima su se na malteru uklonjenom 1994. godine sačuvali posljednji nejasni tragovi slikanog ukrasa. Zvonik crkve u Gomionici, dimenzija 3,60 x 4,80 x 16,50 metara dozidan je 1900. godine.

Zbirka ikona

U gomioničkom manastiru čuva se nekoliko ikona autentičnog slikarskog rukopisa koji otkrivaju bar četvoricu majstora u Gomionici u periodu od početka do sredine XVIII vijeka. Neki od njih nisu morali boraviti u manastiru, već su ikone mogle biti donesene u Gomionicu odnekud, vjerovatno po povratku monaha iz izbjeglištva na sjeveru krajem XVII i početka XVIII vijeka, ili nastati u nekoj od veoma aktivnih ikonopisačkih radionica pod uticajem ukrajinskog baroka, koje su djelovale naprimjer, u manastirima Gomirju ili Komogovini. Manastirska zbirka popunjavana je i u kasnijim periodima.

Zbirka rukopisnih i starih štampanih knjiga

U manastiru čuva se vrijedna zbirka rukopisnih knjiga i izdanja starih srpskih štamparija, kao i mnoštvo ruskih izdanja XVII i XVIII vijeka. Kako se iz zapisa pouzdano zna da su se u XVI i XVII vijeku gomionički monasi bavili prepisivačkim radom, ali i da su rukopisi nabavljani za manastir iz drugih srpskih skriptorija, tako je današnja zbirka od devet rukopisa samo mali dio nekadašnjeg bogatog fonda gomioničkih rukopisnih knjiga.

Predmeti umjetničkog zanatstva

Najstariji predmet umjetničkog zanatstva je drvorezbareni krst iz XVII vijeka, sa reljefnim predstavama dvanaest Velikih praznika. Prema grčkim natpisima, krst je sačinjen u nekoj od grčkih ili svetogorskih radionica. Još jedan sličan gomionički krst nalazi se u kolekciji Londonskog univerziteta u koju je stigao kao dio privatne zbirke.

Iz vremena prepokrivanja i popravki manastira potiče drveni pjevnički sto, osmougaon, ukrašen crtežom lala i listova.

Najstariji do danas sačuvani predmet umjetnički obrađenog metala je srebrna zvjezdica na kojoj je urezan natpis koji pominje darodavca Simu Mijatovića Kočića, kujundžiju iz Sarajeva i godinu 1774. Iz iste godine je i srebrno tričelo lijepe izrade.

Iz Venecije potiču dva mesingana svjećnjaka. Visoke drške svijećnjaka ukrašene su sa stilizovanim ugraviranim ukrasom.

Literatura

• Ljiljana Ševo, Biblioteka Baština, Banja Luka, 2002. - Pravoslavne crkve i manastiri u Bosni i Hercegovini do 1978. godine
• Zdravko Kajmaković, Zidno slikarstvo u Bosni i Hercegovini, Sarajevo, 1971.
• Zdravko Kajmaković, Novootkrivene freske XVI veka u crkvi manastira Gomionice, Zbornik za likovne umetnosti Matice srpske 19, Novi Sad, 1984., str. 117-135.
• Ljiljana Ševo, Manastir Gomionica, »Glas srpski«, Banja Luka, 2002.