Josef Lanner

Josef Franz Karl Lanner bio je bečki kompozitor plesne muzike i dirigent plesnog orkestra. Najpoznatiji je po valcerima i jedan je od prvih bečkih kompozitora zaslužnih za popularisanje bečkih valcera unaprijedivši ih iz jednostavnog seoskog plesa u nešto u čemu je i aristokratsko društvo moglo uživati, bilo kao pratnja plesu ili zbog same muzike. Bio je savremenik Johanna Straussa starijeg s kojim je jedno vrijeme zajedno svirao u njegovom triju. Bio je jednako poznat kao i njegov prijatelj i muzički takmac Johann Strauss stariji, koji je u svoje vrijeme bio poznatiji izvan Austrije zbog svojih koncertnih turneja u inostranstvu, posebno u Francuskoj i Engleskoj. Lanner je imao manje poznatog sina, Augusta Lannera, koji je bio jednako muzički nadaren i dobar kompozitor kao i njegov otac, ali čija je karijera u prekinuta njegovom ranom smrću u 20-oj godini života. Njegova kćerka Katarina postala je poznata međunarodna baletna plesačica, koja je živjela u Londonu gdje je postala utjecajni koreograf i pedagog.

Josef Lanner
Rođenje	Josef Franz Karl Lanner (1801-04-12) 12. april 1801. Sankt Urlich (Beč), Habsburška Monarhija
Smrt	14. april 1843(1843-04-14) (42 godine) Beč, Habsburška Monarhija
Era	Romantizam
Značajna djela	"Die Schönbrunner" Walzer, Op. 200", "Pesther-Walzer", Op. 93", "Hofballtänze Walzer", Op. 161", "Die Werber Waltz, Op. 103", "Die Romantiker Waltz, Op. 167"

Biografija i muzičko stvaralaštvo

Počeci

Josef Lanner rođen je u St. Ulrichu, dijelu Beča (danas okrug Neubau). Uglavnom samouk na violini, u 12-oj godini pridružio se malom gudačkom orkestru Michaela Pamera. Godine 1816. odlučio je i sám da se upusti u muzički posao udruživši se sa Karlom i Johannom Drahanekom, osnivajući trio koji je nosio njegovo ime. Nakon nekoliko godina ovaj sastav postaje kvartet, nakon što im se pridružio Johann Strauss stariji na mjestu violiniste. Uspjeh ovog gudačkog kvarteta doveo je do njegovog postepenog širenja, a 1824. postao je plesni orkestar kojim je dirigirao Lanner izvodeći plesnu muziku po bečkim tavernama.

Uspjeh i rivalstvo sa Johannom Straussom starijim

Njegov orkestar ostvario je toliki uspjeh da je bio redovna pojava na mnogim bečkim karnevalima, popularno poznatim na lokalnom dijalektu kao "Fasching". Godine 1832. Lanner je dozvolio svom budućem muzičkom takmacu Johannu Strausu starijem da predvodi drugi, manji orkestar koji je osnovan te godine kako bi ispunio gust raspored karnevalskih aktivnosti. Unatoč uzajamnom uvažavanju i činjenici da je Lanner Straussu posvetio "Trennungs-Walzer op. 19" potonji je smatrao da njegova djela ne dobijaju priznanje koje zaslužuju. Nakon završetka karnevalske sezone 1825. i nastupa u taverni "Zum Schwarzen Bock" ("Kod crnog ovna") Johann Strauss stariji zajedno sa nekoliko talentovanih muzičara napušta orkestar Josefa Lannera i osniva vlastiti orkestar. Time započinje njihovo višegodišnje muzičko rivalstvo. Unatoč tome, čak su održali dobrotvorni koncert u taverni "Zum Schwarzen Bock" za svog bivšeg poslodavca, Michaela Pamera koji se razbolio 1826. Za svoj dobrotvorni rad Strauss i Lanner su 1836. prihvatili počasno građanstvo Beča i zajedno položili građansku zakletvu. Ljubitelji muzike u Beču u to vrijeme bili su podijeljeni u dvije grupe u odnosu na ova dva popularna kompozitora plesne muzike ("Lannerianer" ili "Straussianer"). Josef Lanner je postavljen na mjesto muzičkog direktora Redoutensälea u carskoj palači Hofburg, čije su prvenstvene dužnosti bile vođenje koncerata održanih u čast plemstva i komponiranje novih muzičkih djela za dvorski orkestar.

Lanner je već u to vrijeme proširio valcer od rudimentarnog muzičkog oblika koji je naslijedio, koristeći šire melodije i koketirajući s molskim ljestvicama. Međutim, Strauss je bio taj koji je uspostavio definitivni obrazac valcera (uvod, pet dvostrukih valcera, koda), a Lanner je usvojio ovaj format 1830. Straussova popularnost ubrzo je zasjenila Lannerovu početkom 1840-ih zahvaljujući opsežnim unosnim koncertnim turnejama u inostranstvu, a posebno veliki upjeh ostvario je u Engleskoj. Za to vrijeme Lanner je ostao u Beču skeptičan u odnosu na mogućnost da bi druge nacionalnosti bile spremne da slušaju bečku muziku. Josef Lanner podlegao je zarazi tifusa koja je pogodila Beč 1843. i umro je u Döblingu 14. aprila iste godine. Tako je rivalitet sa Straussom bio okončan, a Lannerova smrt označila je početak perioda u kojem je porodica Strauss dominirala bečkom plesnom muzičkom scenom više od pola vijeka i zaključila eru zanimljivog razvoja valcera i druge popularne plesne muzike.

Stil i muzička baština

Na vrhuncu svog muzičkog uspjeha, Lanner je za sobom je ostavio katalog s više od 200 muzičkih djela. Iako su više od polovine bili valceri, Lanner se uspješno ogledao i u komponiranju: polki, galopa, ländlera i drugih popularnih plesnih stilova tog vremena. Komponirao je i operetu u tri čina "Alt-Wien" ("Stari Beč") na libreto Emila Sterna, a koja je premijerno izvedena u bečkom Karltheatru 23. decembra 1911. Iako je njegova muzika bila malo stroža i formalnija od one porodice Strauss, Lanner je na neki način bio svestraniji muzičar. Bio je vrlo vješt muzičar, a ne samo kafanski violinista. Najbolji dokaz je to da je često između plesnih setova svirao zahtjevna djela poput onih od belgijskog violiniste i kompozitora Charlesa Augusta de Bériota. Lanner je bio mudar poslovni čovjek i promoter, a u njegovim razičitim ansamblima zapošljavao je 200 muzičara podijeljenih u nekoliko grupa tokom karnevalske sezone. Uspješno je razvio muzičke poslovne aktivnosti po Beču, svirajući svuda, od kafića do elegantnih balova. Lanner je napravio nekoliko turneja po Habsburškoj Monarhiji i Italiji, šireći svoju slavu. Kod kuće je obavljao dužnost muzičkog direktora Redoutensälea (od 1829.), dirigenta promenadnih koncerata u Volksgartenu (od 1831.) i kapelnika Drugog bečkog vojnog puka (od 1833.). Na vrhuncu svog uspjeha, Lanner je umro od tifusne infekcije u 42. godini.

Djela

Valceri

• "Aeskulap-Walzer op. 113", (piano-forte za četiri ruke, 1837.)
• "Trennungs-Walzer" op. 19,
• "Krönungswalzer"
• "Die Kosenden"
• "Abend-Sterne" op. 180
• "Amoretten" op. 53,
• "Dampf-Walzer und Galopp" op. 94
• "Die Humoristiker" op. 92,
• "Pesther-Walzer" op. 93,
• "Abschied von Pest" op. 95,
• "Die Werber" op. 103,
• "Marien-Walzer" op. 143,
• "Malapou" op. 148, (galop),
• "Hofballtänze" op. 161, (kraljevski dvorski plesovi),
• "Steyrische Tänze" op. 165,
• "Die Romantiker" op. 167,
• "Die Mozartisten" op. 196, (valcer zasnovan na temama iz opera Wolfganga Amadeusa Mozarta),
• "Die Schönbrunner" op. 200
• "Vermählungs-Walzer"
• "Blumen der Lust"
• "Die Neapolitaner"
• "Mille Fleurs"
• "Die Schwimmer"
• "Prometheus-Funken"
• "Grätzer Walzer"

Ländleri

• "Neue Wiener" op. 1
• "Dornbacher Ländler" op. 9
• "Kirchweih"
• "Blumenfest"

Polke

• "Hans-Jörgel" op. 194,

Galopi

• "Hollabrunner"
• "Carrière"

Razno

• "Capriciosa"
• "Musikalische Revue"
• "Die entfesselte Phantasie"
• "Musikalische Reisebilder"
• "Alt-Wien" (opereta u tri čina)