Ilirska kultura

Ilirska kultura se formirala sa svojim karakterističnim osobinama koje je razlikuju od kultura susjednih naroda u razvijenom periodu željeznog doba. Bila je to autohtona kultura koja je nastala u istorijskoj zemlji Ilira, u procesu formiranja samog ilirskog etnosa, na osnovu unutrašnjeg društveno-ekonomskog razvoja ilirskog društva, a nesumnjivo i odnosa sa susjednim narodima. Njegove osnovne odlike izražene su u najvažnijim dostignućima Ilira na polju njihovog ekonomskog i društvenog razvoja, u načinu življenja i razumijevanja svijeta oko sebe, u načinu odraza ovoga svijeta u umjetnosti i svjetonazoru svojih.

Sažetak

Ilirska kultura ima neke karakteristike koje je razlikuju od susjednih kultura bronzanog doba. Bila je to jedinstvena kultura porijeklom iz historijske zemlje starih Ilira, koju je snažno karakterizirao društveno-ekonomski razvoj ovog naroda i, nesumnjivo, njegovi odnosi sa susjedima.

Glavni aspekti ove kulture se u velikoj mjeri očituju u dostignućima Ilira na polju društveno-ekonomskog razvoja, u njihovom načinu života i u percepciji svijeta oko sebe, kao i u njihovim promišljanjima o tom svijetu u umjetnosti i u kreativnosti uopšte. Teritorija s brojnim regionalnim socio-ekonomskim nejednakostima, rimska okupacija doprinijela je smanjenju razlika u etnografskim karakteristikama ilirskih plemena. Jedan od argumenata koji je potkrijepio ovu romanizaciju je usvajanje latinskog kao službenog jezika u to vrijeme. Međutim, latinski nikada nije uspio zamijeniti ilirski jezik, posebno kao najizrazitiji instrument u porodičnim i društvenim odnosima, čak ni u naseljima i gradovima u kojima su Iliri živjeli uz rimsko stanovništvo. Prisustvo ilirskog jezika na nekim teritorijama južnog dijela Apeninskog Poluostrva jasno dokazuje neefikasnu prirodu romanizacije velikog dela ove populacije.

Naučnici koristili su razne arheološke i vanarheološke dokaze da tvrde da čak i nakon rimskog osvajanja Iliri nisu nestali niti se asimilirali, već su sačuvali mnoge elemente svoje materijalne i duhovne kulture, čuvajući kompaktnu i stabilnu demografsku cijelinu, te da Ilirsko kraljevstvo se efikasnije odupiralo romanizaciji, posebno u južnoj Iliriji, i nakon rimske okupacije ovog regiona.

Ilirsko naslijeđe u današnjem dobu

Sarajevski etnolog Cvjetko Rihtman u svojoj studiji o muzičkom folkloru Bosne i Hercegovine zaključuje da izvjesne polifonijske forme ne postoje među drugim slavenskim narodima.

Tradicionalna vokalna muzika u Bosni i Hercegovini, poznata kao ganga, nema paralelu sa slavenskim tradicijama i mogući je ostatak ilirskog vremena. Albanska riječ za zvuk je - kënga‟ (izgovara se u sjevernoj Albaniji – kanga). Gluha kola, kao što je Glamočko kolo, svoju formu i sadržaj vuku iz ilirskih vremena. Takođe se ne nalazi u slavenskoj tradiciji.

Poseban kulturni element u Bosni i Hercegovini je tetoviranje dijela katoličkog stanovništva (dolina Lašve). Ista tradicija je i kod katoličkog i muslimanskog stanovništva Albanije. Grčki historičar Strabon u opisima Ilira govori da su obično tetovirani. Njegov opis ima potvrdu u tačkastim bronzanim iglama, neđenim na Glasincu i Donjoj Dolini. Motivi tetovaža su jednaki brojnim detaljima nađenim na spomenicima iz bronzanog i željeznog doba.

Neki uzorci sa ilirske odjeće (cik-cak linije i koncentrični krugovi) nalaze se i na tradicionalnim uzorcima narodne nošnje.

Poznato je da su Iliri djeci brijali glavu, a ovaj običaj se na Balkanu zadržao sve do 20. vijeka.

Također pogledajte

• Ilirija
• Butmirska kultura
• Glasinačka kultura

Literatura

• Alaj, Premtim (2019). Les habitats de l'Age du fer sur le territoire de l'actuel Kosovo (Thesis). Université de Lyon.
• Andrea, Zhaneta (1985) Kultura ilire e tumave në pellgun e Korçës. Akademia e Shkencave, Qendra e Kërkimeve Arkeologjike, Tiranë
• Ardian, Adžanela (2004). Cultural Treasure of Bosnia and Herzegovina edition-Prehistoric and Ancient Period- Book 2- Illyrian Bosnia and Herzegovina-an Overview of a Cultural Legacy/ Ancient Illyrians of Bosnia and Herzegovina. Academia.
• Branka Raunig, Praistorijska nekropola na Gradini u selu Ripač. Glasnik Zemaljskog muzeja u Sarajevu, (Arheologija), n.s.35/36, Sarajevo, Zemaljski muzej, 1981,141-161.
• Čović, Borivoj. "OD BUTMIRA DO ILIRA". Kulturno naslijeđe, Sarajevo, 1976. Arhivirano s originala, 1. 10. 2019. Pristupljeno 9. 2. 2016.
• "Glasinačka kultura". Arheološki leksikon -Zemaljski muzej, Sarajevo. Pristupljeno 9. 2. 2017.
• Govedarica, Blagoje (2017). "The problem of interpretation of the decorated whetstones from the Glasinac area". Vjesnik za Arheologiju i Historiju Dalmatinsku. 110 (1).
• Jaupaj, Lavdosh (2019). Etudes des interactions culturelles en aire Illyro-épirote du VII au III siècle av. J.-C (Thesis). Université de Lyon; Instituti i Arkeologjisë (Albanie).
• Kurti, Rovena (2017). "On some aspects of the Late Bronze Age burial costume from north Albania". Proceedings of the International Conference "New Archaeological Discoveries in the Albanian Regions" 30-31, January, Tirana 2017.
• Koka, Aristotel (2012) Kultura ilire e tumave të Shtojit, Shkodër, BotArt, Tiranë
• Nallbani, Etleva (2007). "Urban and rural funerary practices in early medieval Illyricum: Some general considerations". u Cutler, Anthony (ured.). The Material and the Ideal: Essays in Medieval Art and Archaeology in Honour of Jean-Michel Spieser. BRILL. ISBN 9004162860.
• Nallbani, Etleva (2017). "Early Medieval North Albania: New Discoveries, Remodeling Connections: The Case of Medieval Komani". u Gelichi, Sauro; Negrelli, Claudio (ured.). Adriatico altomedievale (VI-XI secolo) Scambi, porti, produzioni (PDF). Università Ca’ Foscari Venezia. ISBN 978-88-6969-115-7.
• Mesihović, Salmedin. "Ilirike". Filozofski fakultet Sarajevo, 2014. Arhivirano s originala, 12. 1. 2020. Pristupljeno 9. 2. 2016.
• Stipčević, Aleksandar (1977). The Illyrians: history and culture. Noyes Press. ISBN 978-0-8155-5052-5.
• Wilkes, John J. (1992). The Illyrians. Oxford, United Kingdom: Blackwell Publishing. ISBN 0-631-19807-5.

Vanjski linkovi

• "Zmija kao čuvar kuće" Arhivirano 21. 2. 2021. na Wayback Machine
• Luso - Illyrian (Culture) Universidade dos Valores

Nedovršeni članak Ilirska kultura koji govori o historiji treba dopuniti. Dopunite ga prema pravilima Wikipedije.