Ibn Junus
Ibn Junus (arapski: ابن يونس;), punog imena Ebu al-Hasan 'Ali ibn 'AbdulRahman ibn Ahmed ibn Junus al-Sadafi al-Misri bio je egipatski muslimanski astronom i matematičar.[1][2][3][4] Njegovi radovi i djela, zasnovana na pažljivim proračunima i pažnji vezanoj za detalje se općenito smatraju da su bila ispred svog vremena. Jedan od kratera na Mjesecu nazvan je po ovom naučniku.
Ibn Junus | |
|---|---|
| Rođenje | 950. |
| Smrt | 1009. |
| Zanimanje | astronom i matematičar |
Život
uredi
Podaci o ranom životu i obrazovanju Ibn Junusa su oskudni i nepouzdani. Rođen je u Egiptu tokom perioda između 950. i 952. godine. Poticao je iz ugledne porodice iz Fustatu, tadašnjeg glavnog grada fatimidskog Egipta. Otac mu je bio historičar, biograf i učenjak hadisa i autor je dva sveska o historiji Egipta, jednog o Egipćanima i jednog sastavljenog na osnovu komentara putnika koji su pohodili Egipat.[5] Ugledni pisac, otac Ibn Junusa opisan je kao najcjenjeniji rani historičar Egipta i prvi poznati prevodilac biografskog rječnika posvećenog isključivo Egipćanima.[6] Njegov pradjed je bio saradnik istaknutog pravnog učenjaka Imama Šafija, osnivača Šafijskog mezheba.
U ranoj fazi njegovog života područjem gdje je živio zavladao je Fatimidski halifat kada je i osnovan novi grad Kairo. U Kairu je radio dvadeset i šest godina kao astronom u služni Fatimida, prvo za halifu El-Aziza a potom i za El-Hakima. Halifi El-Hakimu Ibn Junus je posvetio svoje najpoznatije astronomsko djelo Al-Zij al-Kabir al-Hakimi.
Osim što je ostao upamćen kao matematičar i astronom, Ibn Junus je bio poznat i kao ekscentrik i pjesnik.[7]
Radovi
urediAstrologija
urediNa polju astrologije, napisao je djelo Kitab bulugh al-umniyya ("O ostvarenju želje"), rad koji se tiče helikalnog uspona Siriusa, i predviđanja kojeg dana u sedmici će početi koptska godina.
Astronomija
urediNajpoznatije djelo Ibn Junusa iz oblasti islamske astronomije, al-Zij al-Kabir al-Hakimi (oko 1000. godine), bio je priručnik astronomskih tablica koji je sadržavao vrlo tačna zapažanja, od kojih su mnoga mogla biti dobijena uz pomoć vrlo velikih astronomskih instrumenata. Prema N. M. Swerdlowu, Zij al-Kabir al-Hakimi je djelo izvanredne originalnosti od kojeg je do danas preživjelo nešto više od polovine.[8] Junus je predstavio rješenja u svom ziju bez matematičkih simbola,[9] ali je Delambre u prijevodu tablica Hakemita iz 1819. godine primijetio da su dvije Ibn Junusove metode za određivanje vremena iz sunčeve ili zvjezdane nadmorske visine ekvivalentne trigonometrijskom identitetu:
identificiranom u rukopisu Johannesa Wernera iz 16. vijeka a vezano za konusni presjek. U današnjem svijetu smatrana kao jedna od Wernerovih formula, bila je od suštinskog značaja za razvoj prosthaphaeresisa i logaritama decenijama kasnije.
Ibn Junus je opisao 40 planetarnih konjunkcija i 30 Mjesečevih pomračenja. Na primjer, precizno je opisao planetarnu konjunkciju koja se dogodila u 1000. godini na sljedeći način:
Konjukcija Venere i Merkura u sazviježđu Blizanaca, primijećena na zapadnom nebu: Dvije planete bile su u konjunkciji nakon zalaska sunca u noći (nedjelje 19. maja 1000). Vrijeme je bilo otprilike osam ekvinocijalnih sati poslije podne, Merkur se nalazio sjeverno od Venere i njihova razlika po geografskoj širini bila je trećina stepena.[11]
Savremeno poznavanje položaja planeta potvrđuje da je njegov opis i izračun udaljenosti od jedne trećine stepena bilo tačno. Ibn Junusova opažanja o vezama i pomračenjima korištena su u odgovarajućim proračunima Richarda Dunthornea i Simona Newcombsa o sekularnom ubrzanju Mjeseca.[11][12]
Klatno
urediNovije enciklopedije[13] i procjene[14] tvrde da je astronom iz 10. vijeka Ibn Junus svojevremeno koristio klatno za mjerenje vremena, uprkos činjenici da je gotovo stotinu godina poznato da se ta činjenica o korištenju klatna zasniva na nečemu napravljenom na grešci savilijanskog profesora astronomije na Univerzitetu u Oxfordu Edwarda Bernarda iz 1684. godine.[15]
Reference
uredi- ^ Ivan van Sertima, Egypt: Child of Africa, p. 337.
- ^ Science & Technology in the Islamic World - Page 77
- ^ Science in Medieval Islam: an illustrated introduction by Howard R. Turner - Page 65
- ^ Eternal Egypt. Ibn-Yunus El-Falaky Arhivirano 16. 7. 2011. na Wayback Machine.
- ^ Eternal Egypt. Ibn Yunus The Historian.
- ^ Eickelman, Dale F. James Piscatori. Muslim Travellers: Pilgrimage, Migration, and the Religious Imagination. Berkeley: University of California Press, 1990. p. 58
- ^ Berggren, J. L. (2003), Episodes in the Mathematics of Medieval Islam, Springer, str. 148, ISBN 9780387406053.
- ^ N. M. Swerdlow (1993), "Montucla's Legacy: The History of the Exact Sciences", Journal of the History of Ideas 54 (2): 299-328 [320].
- ^ Complete Dictionary of Scientific Biography, 2008
- ^ David A. King, 'Islamic Math and Science', Journal for the History of Astronomy, Vol. 9, p.212
- ^ a b O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., "Abu'l-Hasan Ali ibn Abd al-Rahman ibn Yunus", MacTutor History of Mathematics archive, University of St Andrews CS1 održavanje: nepreporučeni parametar (link).
- ^ Raymond Mercer (1994), 'English Orientalists and Mathematical Astronomy' in The 'Arabick' Interest of the Natural Philosophers in 17th-Century England, p.198
- ^ Good, Gregory (1998). Sciences of the Earth: An Encyclopedia of Events, People, and Phenomena. Routledge. str. 394. ISBN 978-0-8153-0062-5.
"Pendulum". Encyclopedia Americana. 21. The Americana Corp. 1967. str. 502. Pristupljeno 24. 12. 2019.
Baker, Cyril Clarence Thomas (1961). Dictionary of Mathematics. G. Newnes. str. 176. - ^ Newton, Roger G. (2004). Galileo's Pendulum: From the Rhythm of Time to the Making of Matter. US: Harvard University Press. str. 52. ISBN 978-0-674-01331-5. CS1 održavanje: nepreporučeni parametar (link)
- ^ King, D. A. (1979). "Ibn Yunus and the pendulum: a history of errors". Archives Internationales d'Histoire des Sciences. 29 (104): 35–52.
Hall, Bert S. (septembar 1978). "The scholastic pendulum". Annals of Science. Taylor & Francis. 35 (5): 441–462. doi:10.1080/00033797800200371. ISSN 0003-3790.
O'Connor, J. J.; Robertson, E. F. (novembar 1999). "Abu'l-Hasan Ali ibn Abd al-Rahman ibn Yunus". University of St Andrews. Pristupljeno 24. 12. 2019.