Hrustovačka pećina
Hrustovačka pećina i arheološki lokalitet nalazi se u selu Hrustovu, na oko 12 kilometara od Sanskog Mosta. Kulturni pejsaž Hrustovačke pećine proglašen je nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.[1] Nacionalni spomenik čine prirodne i antropogene sastavnice spilje in situ, kao i pokretni arheološki materijal deponiran u Zemaljskom muzeju Bosne i Hercegovine u Sarajevu. Posjeduje naučno istraživačke, obrazovne, turističko-rekreativne i druge vrijednosti. Prva je pećina u Bosni i Hercegovini koja je predstavljena u turističkim vodičima početkom 20. stoljeća.
| Hrustovačka pećina | |
|---|---|
 Ulaz u Hrustovačku pećinu | |
  | |
| Lokacija | Sanski Most,  Bosna i Hercegovina |
| Koordinate | 44°40′21.6″N 16°42′03.3″E / 44.672667°N 16.700917°E |
| Nadmorska visina | 280 |
Od naselja Hrustovo udaljena je 700 metara seoskim putem, i kraći dio pješačkom stazom.
Morfologija
urediPećina je smještena u brdu Strane, otprilike na polovini njegove visine, iznad izvora potoka Glibaje. Okolinu čine trijaski i kredni krečnjaci. Budući da se pećina nalazi na početku jedne suhe doline na čijem dnu je vrelo potoka Glibaje, pećina je nastala djelovanjem vodenog toka koji se vremenom spustio u niže horizonte, a pećina ostala kao nekadašnji podzemni tok.[2]
Ulaz u pećinu je veliki otvor u dubini stijene, svod u njenoj unutrašnjosti je veoma visok, a sama pećina prostrana, što ostavlja utisak impozantnosti. Dužina pećine iznosi nekoliko stotina metara, s tim što se putevi u njoj račvaju u dva pravca. Jedan otvor se provlači prema zapadu prema staroj katoličkoj crkvi, i dug je oko 480 metara. Veoma je prohodan i prostran tako da su na nekim mjestima otvori i do veličine oko 7–8 m². Drugi dio je veoma uži i nije toliko prohodan. Prostire se prema jugistoku ili tačnije u pravcu gornjeg dijela sela Kerana. Dug je oko 760 m do mjesta na kojem je jedno malo jezero površine oko 5m². Veličina ovisi o godišnjem dobu i količini vode koju propušta kraška stijena u unutrašnjost pećine. Nije prohodan bez opreme pošto je dubina oko 2 m. Iza ovog jezera je prohodan prostor. Na jednom mjestu, otrilike na 500 m od ulaza u pećinu je odron koji je povezan s površinom zemlje.[2]
Negdje u središtu nalazi se soba totema. Na tom prostoru voda je hiljadama godina valjala tvrdu krašku stijenu stvarajući oblike stalaktita i stalagmita. Pećinske skulpture podsjećaju na lava i slona, a ukrasi koji spajaju visoke svodove sa tlom, liče na ogrmone indijanske toteme.
Tlo pećine je uglavnom ravno. Manje neravnine su nastale djelovanjem manjih povremenih vodenih tokova. Tlo je od crvenkasto-smeđe do crne ilovače.
Arheološko nalazište
urediArheološka istraživanja koja su vršena početkom dvadesetog vijeka, otkrila su da je ulaz u pećinu nastanjivan u doba eneolita ili bakarnog doba. Na tom prostoru iskopavanja su otkrila 8 prahistorijskih velikih ognjišta, ali nisu služila u metalirgijske svrhe, kao i ostatke kostiju životinja. Obimna arheološka istraživanja stručnjaka Zemaljskog muzeja iz Sarajeva otkrila su i ostatke keramike (trbušaste amfore, bikonične zdjele, vaze na šupljoj nozi sa rupom, i kupe na krstastoj nozi). Tehnike ukrašavanja su žigosanje, duborez, urezivanje, udubljivanje, te brazdasto udubljivanje. Među ukrasnim motivima dominiraju trouglovi, šetverouglovi i cik-cak trake, Pronađena je i vaza koja pripada Kulturi vrpčaste keramike. Nalazi pripadaju vučedolskoj kulturi. Regionalni naziv za tip ove kulture u Bosni i Hercegovini nosi naziv - Hrustovački tip.[3]
Pored značajnih po kojima je ova pećina poznata u arheološkim krugovima u Evropi, u samoj pećini je probnim sondama otkopano više komada kostiju ledenodobnog pećinskog medvjeda koji je te krajeve nastanjivao prije 60.000 godina. Ta istraživanja nisu nikad sistematizirana niti objavljena.[2]
U pećini se nalaze i tragovi boravka ljudi koji su u zadnjih 100 godina posjećivali pećinu kao i tragovi boravka ljudi tokom rata u Bosni i Hercegovini.
Pećinska flora i fauna
urediHrustovačka pećina je značajna po izuzetno bogatoj pećinskoj flori i fauni. Tokom speleoloških istraživanja u nekoliko pećina Bosne i Hercegovine je 2016. godine potvrđeno stanište pećinskog pauka Nesticus arenstorffi.[4]
U pećini su tokom istraživanja 2019. otkrivene 4 različite vrste šišmiša; 95 primjeraka malog potkovastog šišmiša cijelom dužine pećine, 248 primjeraka velikog potkovastog šišmiša, 5 primjeraka R. euryale i 500 primjeraka vrste Mi. schreibersii.[5]
Reference
uredi- ^ "Hrustovačka pećina". kons.gov.ba. Arhivirano s originala, 6. 6. 2020. Pristupljeno 13. 8. 2016.
- ^ a b c Mulaomerović, Jasminko. Speleološka istraživanja nekoliko potencijalnih turističkih pećina u okolini Sanskog Mosta (PDF). Sarajevo: Speleološko društvo "Bosanskohercegovački krš". str. 155–160.
- ^ "Zorko Marković - Ranobronzanodobna faza Vučedolske kulture u zapadnoj Bosni i sjevernoj Hrvatskoj" (PDF). ANUBiH - GODIŠNJAK KNJIGA / 31 Sarajevo 2000. Arhivirano s originala (PDF), 30. 11. 2020. Pristupljeno 9. 2. 2019.
- ^ Mulaomerović, Jasminko (2017). "Novi podaci o pećinskim paucima u Bosni i Hercegovini". Naš krš. Pristupljeno 11. 1. 2022.
- ^ Mulaomerović, Jasminko (2019). Glasnik za istraživanje šišmiša Balkana. Sarajevo: Centar za krš i speleologiju. str. 23.
