Hedum
Hedum je naselje ili kastel koje je evidentirano za najraniji antički period Srednje Bosne, na solinskom natpisu CIL III,3198b (p 2275, 2328,19) =CIL III, 10156b =ILJug I, 26315.[1] Pojavljuje u obliku HE[…. ?]ASTEL[….?] DAESITIATIVM, koji se rekonstruira kao He(dum???) castellum Daesitiatium. Naselje je postojalo 19/20. god. n. e. kada je za vrijeme namjesništva Dolabele bila dovršena cesta koja je do njega dolazila iz Salone, prijestolnice rimske provincije Dalmacije.[2]
Poslije Dolabele produžena je do Argentarije. Na Tabuli Peutingeriani je obilježena kao linija Salona – Argentaria. Vodila je trasom Salona (Solin) – Tilurio (Gardun kod Trilja) – Ad Libros (Bukova Gora) – In monte Bulsinio (Privala, Žbanica) – Bistue Vetus (Duvno) – Ad Matricem (Otinovci kod Kupresa) – Bistue Nova (Bugojno) – Stanecli (Sarajevsko polje) ... Argentaria (Srebrenica).[3] Bila je duga 122 rimskih milja, odnosno dužine 183 km. Dolabela je ovu cestu počeo graditi kao vojničku cestu – via munita radi kontrole glavnog uporišta Dezitijata Castellum Hedum u blizini Breze, kao i nadzora ostalih usputnih područja u unutrašnjosti provincije. Hedum je postojao i u predrimsko vrijeme, u formi gradinskog naselja.[4]
Osim solinskog natpisa više ne postoji nijedan jedini podatak koji bi se odnosio na ovaj dezitijatski kastel.[3] Za sada se još uvijek nije poznata tačna ubikacija, pa se Hedum locira na više lokacija:
- južne oblasti Srednje Bosne (Arheološki leksikon Bosne i Hercegovine):
- Artur Evans i Ivo Bojanovski ga smještaju „negdje oko Breze ili Kiseljaka“
- Esad Pašalić i Carl Patsch navode „Breza ili njena okolina“
- Ivo Paškvalin ga locira u Brezu
- Salmedin Mesihović ga smješta u naseobinski kompleks Zlatište – Debelo Brdo – Soukbunar (u Sarajevu) ili u širu zonu Višnjica – Podastinje - Kiseljak.
Hedum i Desnik
urediSalmedin Mesihović je iznio teoriju kojom povezuje Hedum sa Desnikom, srednjovjekovnim naseljem u Bosni koji pominje Konstantin Porfirogenet, čija lokacija takođe nije utvrđena. Ako je Hedum nastavilo postojati i u toku antičkog perioda, onda je možda dočekao i naseljavanje Slavena, pa se u ranoj bosanskoj historiji pretvorio u srednjovjekovnu tvrđavu.
Reference
uredi- ^ "Ivo Bojanovski - Dolabelin sistem cesta u rimskoj provinciji Dalamciji". Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, 1974. Pristupljeno 9. 2. 2018.
- ^ "SALMEDIN MESIHOVIĆ -Aevum Dolabellae – Dolabelino doba" (PDF). ANUBiH, Godišnjak br 39. Arhivirano s originala (PDF), 23. 9. 2015. Pristupljeno 9. 2. 2017.
- ^ a b Adnan Busuladžić, mentor - STUDENT: Amina Veladžić - Rimska urbanizacija na tlu današnje Bosne i Hercegovine - UNIVERZITET U SARAJEVU FILOZOFSKI FAKULTET
- ^ "Esad Pašalić – ANTIČKA NASELJA I KOMUNIKACIJE U BOSNI I HERCEGOVINI". Zemaljski muzej, Sarajevo, 1960. Pristupljeno 9. 2. 2016.