Gradina Varvara (vrelo Rame)

Gradina Varvara je staro i dugotrajno naselje iz ilirskih vremena na vrelu rijeke Rame, Bosna i Hercegovina.

Arheologija

Naselje iz srednjeg bronzanog doba imalo je površinu oko 4.000 m2. Ovo je prvi lokalitet gdje je kamen upotrebljen kao građevinski materijal (služio je da se dobije horizontalnost na kosom terenu). Dužina kuća je od 9-12 metara, širina do 8 metara, sa dvije ili tri prostorije. U prostoriji sa uzdignutim podom bila je kalotna peć.

Pored peći je tkalački stan kao obavezan element domaćinstva, ukopani keramički sudovi i žrvnjevi za mljevenje žita. U ovo vrijeme se javljaju i pokretne peći za kuhanje na otvorenom prostoru.

Po prvi put se javlja i ukrašavanje, kako unutrašnjih tako i vanjskih zidova. Arhitektonski elementi su premazivani slojem gline i reljefno ukrašavani.

U kasno bronzano doba (krajem drugog i početkom prvog milenijuma) gradina je veoma značajan centar produkcije bronzanog oruđa, oružja i nakita. U najmlađem sloju, koji se može datirati u IX stoljeće, nađeni su minimalni ali pouzdani ostaci željezne troske.

Nalazi

Prizmatični idoli su minijaturni modeli različitih realnih predmeta nađeni zajedno u jednoj grupi u najmlađem kulturnom sloju. Tu su modeli kalotnih peći, velikog posuđa – pitosa i amfora, ali modeli predmeta koji su u prirodi bili od drveta, kao štoje sto, stolica. Prizmatični modeli malih dimenzija predstavljaju modele velikih, po svoj prilici drvenih idola, čije su realne dimenzije odgovarale prirodnoj veličini ljudskog lika.

Ornamenti na keramici su urezanog tipa, što se postizalo djelovanjem određene alatke (najčešće tekstilni predmeti) na svježu glinu.

Početkom željeznog doba u lončarstvu dolazi do pojave zapadnobalkanskog geometrijskog stila. Pod uticajem fine dekoracije na metalu, nastala je nova keramička proizvodnja koju karakteriše bogat i raznovrstan ukras na keramici. Najvažnija karakteristika ovog stila je stroga simetričnost.