Dušan Makavejev
Dušan Makavejev bio je jugoslavenski i srbijanski filmski režiser i scenarist. Makavejevi dugometražni filmovi potvrdili su ga kao vodeću ličnost u Jugoslavenskom pokretu Crnog vala šezdesetih i ranih 70-ih. Grupa, kojoj su također pripadali Žika Pavlović, Saša Petrović i Želimir Žilnik, favorizirala je mračni humor i netradicionalni stil snimanja. Njegov najuspješniji film bio je politička satira iz 1971. Misterije organizma, za koji je dobio nagrade FIPRESCI na Berlinskom filmskom festivalu kao i Zlatnog Huga na Čikaškom filmskom festivalu. Montenegro i The Coca Cola Kid također su bili međunarodno priznati filmovi zaradivši nominacije za Zlatnu palmu na Kanskom filmskom festivalu 1981 i 1985. godine respektivno. Makavejev je bio nezavisni režiser i većina njegovih filmova proučavala je međusobni odnos seksualnog života i socioekonomskih struktura, dok je istovremeno eksperimentisao s narativnim formama koje dovode u pitanje tradicionalne pojmove filmskog stvaranja.[1] Bio je član žirija na Međunarodnim filmskim festivalima u Berlinu 1970. godine i u Veneciji 2004. godine.[2]
Dušan Makavejev | |
|---|---|
.jpg) | |
| Rođenje | 13. oktobar 1932. |
| Smrt | 25. januar 2019 (86 godina) |
| Nacionalnost | Srbin |
| Zanimanje | Filmski režiser, scenarist |
| Godine aktivnosti | 1957–1996. |
Značajna djela | Misterije organizma |
Rane godine uredi
Dušan Makavejev je rođen u Beogradu u Srbiji, sin Sergija Makavejeva i Jelke (rođene Bojkić). Po završetku psihologije na Beogradskom univerzitetu, počeo je da pravi 35mm eksperimentalne kratke i dokumentarne filmove, među kojima se ističe Pečat (1955), satira na birokratiju - mrtav čovjek se sjeća svih pečata na koje je naišao u svom zemaljskom postojanju. Drugi kratki filmovi u istom satiričnom tonu bili su: Spomenicima ne treba verovati, 1958. Prokleti praznik, (oba 1958), Šta je radnički savjet? (1959), Pedagoška bajka (1961) i Ljepotica 62 (1962).[1]
Filmska karijera uredi
Njegov prvi igrani film, Čovek nije tica (1965), snimljen u mračnom industrijskom gradu u Sloveniji, i govori o gostujućem inženjeru koji ima aferu s mladom i bezbrižnom frizerkom (Milena Dravić). Sa svojom bezazlenom erotikom, vrtoglavim snimkama iz ručnih kamera i bespoštednim stavom prema autoritetu, film se pojavio kao novo otkriće iz istočne Evrope. Njegova svijetla strana balansirana je prikazom bučnog, prljavog, dehumanizirajućeg rada industrijskih radnika. Provokativni završetak ukršta se sa melodijama Beethovenove Devete simfonije kao poseban događaj za lokalne upravnike u fabrici, i vođenje ljubavi junakinje filma, koja pronalazi svoju Odu radosti. Filmski kritičar Jay Carr napisao je da "film zaslužuje mjesto na bilo kojoj užoj listi velikih debitantskih ostvarenja".[3]
U filmu Ljubavni slučaj ili tragedija službenice P.T.T. 1967., mlada nezavisna operaterka poštanske centrale (Eva Ras) zavodi stručnjaka za hvatanje pacova koji postaje ljubomoran i slučajno je ubije nakon što ju je zaveo poštar. Koristeći ručne kamere na ulicama, filmske žurnale, šaputanja i ironične jukstapozicije između tradicionalne i moderne Jugoslavije, Makavejev je u svoj drugi dugometražni film uložio vitalnost i anarhični duh. Pod uticajem Sergeja Eisensteina i Jean-Luc Godarda, Makavejev je ugradio složenu mješavinu dokumentarnih snimaka o istrebljenjima pacova, sa snimcima o tome kako se pravi štrudla.
Kao anomalija u Makavejevom opusu bio je film Nevinost bez zaštite (1968), dokumentarac o nikada objavljenom filmu iz 1941. godine. Dragoljub Aleksić, cirkuski jahač, pisac, zvijezda i režiser filma Nezaštićena nevinost, i ostali preživjeli originalni glumci, podsjećaju na snimanje filma i njegovu konfiskaciju od strane okupacionih nacista. Iako su originalni isječci iz filma dokaz o melodramatičnosti, Makavejev se ne usredsređuje na to. Zapravo, njegov film se ne odnosi na djevojčicu-siroče koju je spasio heroj iz originalnog filma, nego na hrabre i nevine ljude koji su snimili film, kojima Makavejev odaje iskrenu počast.
Sa filmom Misterije organizma (1971), dokumentarno i fiktivno ispitivanje teorija seksologa, psihijatra i psihoanalitičara Wilhelma Reicha, postao je persona non grata u bivšoj Jugoslaviji. Ovaj šokantan, zabavan i razdražljiv film, čiji se naslov može lako pogrešno protumačiti, prouzrokovao je negativne kritike gdje god se prikazivao i zaradio je mnogo novca, iako ne u Jugoslaviji, gdje nikada nije bio pušten na prikazivanje.
Nakon toga Makavejev je bio prisiljen snimati filmove na zapadu. Sweet Movie (1974), snimljen je u Nizozemskoj, Kanadi i Francuskoj, na pet različitih jezika, a sastoji se od dva dijela. U prvom, pobjednica Miss svijeta (Carole Laure) je udana i progonjena od strane g. Kapitala. Nakon mnogih poniženja, ona završava u terapijskoj komuni, gdje članovi doživljavaju infantilne regresije vezane za tjelesne funkcije. Drugi dio prati brod, sa gigantskom slikom Karla Marxa na pramcu, koji plovi pod komandom Anne Planete, koja zavodi i ubija mlade muškarce i dječake, prije nego što uskrsnu. Izazovan i provokativan, Sweet Movie je bio jedan od najmoćnijih filmova sa temom o seksualnom i političkom oslobađanju, i bio je i jedno od najskandaloznijih i najviše zabranjivanih filmskih radova. Tadašnje stanje Dušan Makavejev je objasnio:
Nakon Sweet Movie-a, bio sam uništen. Posjedovao sam jugoslavenski pasoš, ali mi nije bilo dozvoljeno da tamo radim ... Imao sam agenta iz Hollywooda i imao sam mnogo raznoraznih poziva, i svi su razgovarali sa mnom. Ali sedam godina nisam snimao film. Niko na zapadu mi ne bi dozvolio da radim svoj sljedeći film na isti način na koji sam radio i prethodnih pet uspješnih filmova. Pokazao bih im ove filmove i oni bi rekli, da, mi volimo ove filmove; uradi još jedan! A ja bih rekao, OK, mogu li dobiti novac za snimanje. Rekli su, ne, prvo moramo da imamo scenarij. Rekao sam da ako prvo imate scenarij onda ne možete dobiti ovakav film.
Filmski kritičar Vincent Canby, koji je pisao o Kanskom filmskom festivalu 1974. godine, nazvao ga je "film koji većina ljudi želi vidjeti, tako da mogu kasnije pričati koliko je bio strašan."[3]
Makavejev, koji nalazi posao predavača na Harvardu, ipak uspijeva napraviti film Montenegro (1981.), čija se radnja, uprkos svom nazivu, dešava u Švedskoj. Makavejev je u svojoj neobuzdanoj maniri nastavio da istražuje seksualnost politike i politiku seksualnosti. Montenegro je priča o tome kako jedna dokona, udata žena srednje klase (Susan Anspach) u Švedskoj oživljava svoju seksualnost sa nekim srpskim imigrantskim radnicima. Film je imao najveći finansijski uspjeh od svih njegovih prijašnjih filmova.[2]
Makavejevljeve političke i seksualne teme bile su manje očigledne u njegovom sljedećem filmu, The Coca-Cola Kid (1985), neobičnoj komediji o korporativnim idealima. Film je snimljen u Australiji a u glavnoj ulozi bio je Eric Roberts, koji je poslat tamo da sazna zašto niko ne pije Coca-Colu u tom određenom području, ali umjesto toga samog sebe dovodi u situaciju da preispitiva smisao svog života i postojanja.
Film Manifesto čija je radnja smještena u maloj evropskoj zemlji, u kojoj se različite frakcije svađaju oko revolucije, zasnovan je na kratkoj priči Emilea Zole. Film je uglavnom sniman u Jugoslaviji. Iako je obilježen najdiscipliniranijim, tradicionalnim načinom pripovijedanja, film je gledao ograničen broj gledalaca u SAD-u.Gorilla Bathes at Noon (1993), još jedna je alegorija, koja se bavi oficirom Crvene armije u Berlinu 1989.-1990., koji se suočava sa promjenljivim svijetom, u koji režiser ubacuje snimke scena iz sovjetskog filma o padu Berlina 1945. godine.
BBC televizija je ko-producirala A hole in the Soul (1994), 52-minutni tragikomični autobiografski film, koji je pratio Makavejeva na putovanju po Beogradu, otkrivajući mnogo toga o Makavejevu kao čovjeku i često pogrešno shvaćenom umjetniku.[1]
Filmski stil uredi
U intervjuu za The Boston Globe 1976. rekao je: "Volim slobodnu montažu između slike i zvuka, skokove od sentimentalnosti do patosa, skokove od klišea do intimnih detalja. Stil mora biti slobodan da pulsira kroz cijelo djelo."[3]
Filmografija uredi
Kratki filmovi uredi
- 1953 – Jatagan mala
- 1955 – Pečat
- 1957 – Antonijevo razbijeno ogledalo
- 1958 – Prokleti praznik
- 1958 – Košnice pune smijeha
- 1958 – Spomenicima ne treba verovati
- 1958 – Boje sanjaju
- 1958 – Slikovnica pčelara
- 1959 – Šta je radnički savjet?
- 1961 – Osmijeh 61
- 1961 – Eci, pec, pec
- 1961 – Pedagoška bajka
- 1962 – Film o knjizi A.B.C.
- 1962 – Parada
- 1962 – Dole plotovi
- 1962 – Ljepotica 62
- 1964 – Nova domaća životinja
- 1964 – Nova igračka
- 1971 – I Miss Sonia Henie[4]
Dugometražni filmovi uredi
- 1965 – Čovek nije tica
- 1967 – Ljubavni slučaj ili tragedija službenice P.T.T.
- 1968 – Nevinost bez zaštite
- 1971 – Misterije organizma
- 1974 – Sweet Movie
- 1974 – Wet Dreams (segment "Politfuck", pod pseudonimom Sam Rotterdam)
- 1981 – Montenegro
- 1985 – The Coca-Cola Kid
- 1988 – Manifesto
- 1993 – Gorilla Bathes at Noon
- 1994 – Rupa u duši (dokumentarni)
- 1996 – Danske piger viser alt[4]
Reference uredi
- ^ a b c "Dušan Makavejev obituary". guardian.com. Pristupljeno 6. 2. 2019.
- ^ a b "Dušan Makavejev biography". imdb.com. Pristupljeno 15. 2. 2019.
- ^ a b c "Dusan Makavejev, 86. Eyebrow-Raising Serbian Director, Dies". nytimes.com. Pristupljeno 15. 2. 2019.
- ^ a b "IMDB Filmography". imdb.com. Pristupljeno 11. 2. 2019.