Crkvenica
Crkvenica je jedna od najizdašnijih desnih pritoka Vrbanje. Izvire na sjevernim padinama Šipraškog brda (vrh Glavica, 1267 m), iznad sela Selačka i Kurušići, na oko 1200 metara nadmorske visine. Teče najprije prema zapadu, a zatim naglo savija prema jugu; ušće joj je u Šipragama, tako da ima potkovičast vodotok.
| Crkvenica | |
|---|---|
 Crkvenica u Šipragama | |
| Države |  Bosna i Hercegovina |
| Dužina | 10 km |
| Izvor | Šipraško Brdo - Očauš (Selačka - Kurušići) |
| NV izvora | 1200 m m |
| Ušće | Vrbanja (Šiprage) |
| Sliv | Crnomorski sliv |
| Pritoke | Mosorski, Jovića i Kamenički potok, Studenac, Nikolića vrelo i Balijin do |
Gornji tok ove rijeke je gotovo paralelan sa matičnom Vrbanjom koja teče dolinom ispod južnih padina Šipraškog brda koje ih dijeli. Izvrište obuhvata četiri vrela, od kojih je najsnažnije Nebegovače, u rejonu Katunište. Već tu ulazi u sve dublji kanjon, mjestimične i preko 300 m ispod okolnog platoa. Iznad sela Gornje Šiprage, gotovo pod pravim uglom, usmjerava se prema jugu.
Crkvenica je duga oko 10 km, a (uz mnoštvo potoćića i vrela) najveće desne pritoke su joj Mosorski, Jovića i Kamenički potok, te Studenac, a lijeve: Nikolića vrelo i Balijin do (iz dva snažna vrela - Jakuša). Na njoj je nekada (pedesetih godina prošlog vijeka) bilo čak 17 vodenica (mlinova).[1]
U užem području njenog izvorišta je vododijelnica slivova Vrbasa i Bosne. Trnovac i Stopānski su također desne pritoke Vrbanje i teku prema jugoistoku, dok je Crkvena desna pritoka Velika Velike Usore i teče prema sjeverozapadu.[2][3]
Postoje pouzdane evidencije da je pri ušću Crkvenice u Vrbanju postojalo rimsko naselje sa bazilikom (tj. crkvom, po čemu je i imenovana) i srednjevjekovna starobosanska naseobina.[4] O tome svjedoče ostaci stećaka od sedre; najkompletnije očuvani je potopljen u Vrbanju (u neposrednoj blizini primarne lokacije – uz sāme obale rijeka). Ostali su izrezani i ugrađeni (moguće je zbog vjerovanja u legendu o njihovoj "čudotvornosti") u zidove okolnih kuća ili drugih objekata.
Austrijske vlasti su, u okviru razvoja infrastrukture za eksploataciju šumskog blaga i drugih prirodnih resursa, na području Šipraga izgradile i uskotračnu prugu uz vodotok Crkvenice – do Griča (823 m n/v). Pedesetih i šezdesetih godina prošlog vijeka, pruga je demontirana, a na njenoj trasi su izgrađene lokalne ceste za više sela u slivu Crkvenice.
Također pogledajte
uredi
Reference
uredi- ^ Vojnogeografski institut, Izd. (1955): Travnik (List karte 1:100.000, Izohipse na 20 m). Vojnogeografski institut, Beograd.
- ^ Spahić M. et al. (2000): Bosna i Hercegovina (1:250.000). Izdavačko preduzeće „Sejtarija“, Sarajevo.
- ^ Mučibabić B., Ur. (1998): Geografski atlas Bosne i Hercegovine. Geodetski zavod BiH, Sarajevo.
- ^ Radimsky V. (1892): Ostanci rimskih naseobina u Šipragi i Podbrgju, za tim starobosanski stećci u Šipragi i uz Vrbanju u Bosni. Glasnik Zemaljskog muzeja u Sarajevu, Godina IV, Knjiga I: 75-80.