Bahčisarajska palata

Bahčisarajska palata
Han Sarayı
	Pogled na palatu sa ulice
Koordinate	44°44′55.22″N 33°52′55.06″E / 44.7486722°N 33.8819611°E
Lokacija	Bahčisaraj, Krim
Tip	osmanlijska arhitektura
Veb-sajt	handvorec.ru

Bahčisarajska palata (Kanova palata ili Han saraj, turski: Han Sarayı) jest palata koja se nalazi u gradu Bahčisaraju na Krimu. U Rusiji, koja kontroliše sporno poluostrvo Krim, predstavlja objekat kulturnog naslijeđa od federalnog značaja, dok u Ukrajini, u čijim granicama je priznata kao suverena teritorija države, kao spomenik kulturnog naslijeđa od nacionalnog značaja. Izgrađena je u 16. vijeku i postala je dom nizu krimskih kanova.

U palati se nalazi muzej historije i kulture krimskih Tatara, muzej umjetnosti,^[1] izložba hladnog i vatrenog oružja. Teritorija dvorskog kompleksa zauzima 4,3 hektara. Ranije je područje kompleksa palate bilo 18 hektara.^[2] Palata se nalazi na lijevoj obali rijeke Čuruk-Su. Kompleks palate obuhvata sjevernu i južnu kapiju, zgradu Svitskog, dvorski trg, glavnu zgradu, harem, hansku kuhinju i štalu, zgradu biblioteke, sokolsku kulu, hanovu džamiju, perzijsku baštu, groblje, grobnicu (turbe) Diljara Bikeča, kupatilo, nasip sa tri mosta, bašte i parkove i druge objekte.

Unutrašnjost palate je uređena tako da odražava tradicionalni krimsko tatarski stil iz 16. vijeka. To je jedna od najpoznatijih muslimanskih palata u Evropi, pored sultanskih palata u Istanbulu i Alhambre u Španiji.

Historija uredi

Grad Bahčisaraj i palatu naručila je dinastija Krimskog kana, koja je ovdje premjestila svoju prijestolnica iz Salačika u prvoj polovini 16. vijeka.

Kompleks palate i munare izgradili su u 16. vijeku osmanski, persijski i italijanski arhitekti. Kasnija oštećenja su zahtijevala delimičnu rekonstrukciju, ali struktura i dalje podsjeća na prvobitni oblik. Neke zgrade koje se trenutno nalaze u palati su naknadno dograđene, dok neke od prvobitnih zgrada nisu mogle da se održe posle 18. vijeka.^[3]

Najstarije građevine kompleksa palate, velika Hanova džamija i kupatila Saraj-Gjuzel, datiraju iz 1532. godine. Portal Demir kapija datira iz 1503. godine, ali je izgrađen na drugom mjestu, a zatim premešten u palatu. Godine 1736, tokom rata Krimskog kanata sa Rusijom, Bahčisaraj su zauzele trupe feldmaršala Kristofa Miniha. Minih je naredio da se spale kanova prijestolnica i palata. Prije toga je, međutim, naložio kapetanu Manštajnu da napravi opis palate (održao se do danas), a tek nakon toga je kanova rezidencija zapaljena. Vatra je uništila većinu drvenih objekata, nakon čega je palata skoro potpuno obnovljena.^[4]

Nakon prisajedinjenja Krima Ruskoj Imperiji, palata je bila pod nadležnosti Ministarstva unutrašnjih poslova. Naknadne rekonstrukcije su promijenile otomanski enterijer i dodale nove značajne spomenike.

Dana 20. maja 1787. Katarina II je posjetila palatu. Renoviranje palate je nadgledao princ Potemkin, koji je, kao i većina Evropljana, po stereotipu,^[1] smatrao da je klasični osmanlijski enterijer nedovoljno luksuzan za carske ličnosti i izvršio obimno renoviranje nekoliko prostorija u eklektičnom stilu, miješajući orijentalne i evropske ukrase. Namještaj je donošen iz Sankt Peterburga, Moskve i Carigrada. Dio namještaja je bio lokalne izrade.^[5] Više od 60 majstora i 50 radnika angažovano je na popravci palate za dolazak carice.

Godine 1818. palatu je posjetio Aleksandar I. Tada su srušene oronule zgrade harema, uslijed čega je ostala samo pomoćna zgrada sa tri prostorije.^[6] Godine 1822. , pod rukovodstvom arhitekte I. F. Kolodina, palata je popravljena. Aleksandar II je 9. septembra 1837. posjetio palatu u pratnji svog učitelja Vasilija Andrejeviča Žukovskog. Tokom Krimskog rata 1854-1855, u palati se nalazila ambulanta.^[2]

Godine 1908. u palati je otvoren muzej. Godine 1912. Nikolaj II i njegova porodica su posjetili palatu. Poslije Oktobarske revolucije 1917. godine, u palati je otvoren muzej historije i kulture krimskih Tatara. Njegov direktor od 1917. do 1934. bio je likovni kritičar i etnograf Usein Abdrefjevič Bodaninski, koji je kasnije streljan. Od 1955. godine to je historijski i arheološki muzej Bahčisaraja, a od 1979. godine - historijsko-arhitektonski muzej.

Godine 1944., nakon oslobođenja grada, u palati su smještene hirurške mobilne poljske bolnice.^[7]

Između 1961-1964. godini izvršena je naučna restauracija murala i arhitektonskih detalja palate, koju je izvršio naučno-restauratorski odsjek Gostroja Ukrajinske SSR. Tokom ove restauracije izgled palate je približen originalu. Uklonjeni su slojevi boje sa portala Demir-kapije, uklonjeni su kasniji slojevi murala Velike džamije, očišćeni murali Omera u Letnjem paviljonu, i restaurirani su plafoni Divan sale. Radovi na vraćanju dvorskog kompleksa u prvobitno stanje se nastavljaju.

Od oktobra 2015. godine, Hanova palata je objekat kulturnog naslijeđa od saveznog značaja.^[8]

Godine 2017. palata je bila predmet restauracije, koju je sprovela moskovska Atta Group, firma sa malo iskustva u očuvanju historije.^[9]^[10] Kao dio procesa, vjekovima stare hrastove grede palate su uklonjene i zamenjene betonom, originalne pločice su uklonjene, dok su murali iz 18. vijeka oštećeni strujom vode pod visokim pritiskom. Osim toga, pojavile su se pukotine na fasadi zgrade i otpao je malter prilikom čišćenja pod pritiskom.^[11] Kao odgovor na navodnu štetu, Ministarstvo vanjskih poslova Ukrajine je uputilo protest UNESCO-u, koji upravlja svetskom baštinom, pošto je Bahčisaraj palata 2003. godine dodata na Probnu listu mjesta svjetske baštine.^[12]^[13]

Bahčisarajska fontana uredi

Fontana suza.

U jednom dvorištu nalazi se mala fontana čija je tužna priča toliko dirnula ruskog pisca Aleksandra Puškina kada je posjetio da je napisao dugačku narativnu pjesmu pod nazivom „Bahčisarajska fontana“. Aleksandar Sergejevič Puškin posjetio je palatu 7. septembra 1820. sa porodicom generala Rajevskog.

Fontana je poznata kao oličenje ljubavi jednog od poslednjih krimskih kanova, Ćirima Girej Kana, prema njegovoj mladoj ženi i njegove tuge nakon njene rane smrti. Priča se da se kan zaljubio u Poljakinju u svom haremu po imenu Marija. Pretpostavlja se da je Mariju ubila bivša kanova omiljena gruzijska žena Zarema, koju je Marija u njegovim naklonostima potisnula^[14]. Uprkos svojoj oštroumnosti u borbi, kaže se da je tugovao i plakao kada je Marija umrla, zadivivši sve one koji su ga poznavali. Naručio je da se napravi mermerna česma, da bi stijena plakala, kao on, zauvijek.^[15]

Prvobitno postavljena pored grobnice mlade žene u mirnoj bašti, fontana je prebačena na svoju sadašnju lokaciju u dvorištu ambasadora nakon što je Katarina Velika naredila aneksiju teritorije Krima. Puškinovi stihovi su delimično zaslužni za opstanak same palate do danas.

Velika džamija uredi

Han saraj džamija.

Velika kanova džamija nalazi se na trgu istočno od sjeverne kapije. To je jedna od najvećih džamija na Krimu i jedna od prvih zgrada Kanove palate. Džamiju je 1532. godine sagradio Sahib I Girej i nosila je njegovo ime u 17. vijeku.

Mihrab u Maloj džamiji.

Džamija se sastoji od trobrodne kvadratne molitvene sale pokrivene krovom na četiri vode, priprate i pronaosa okrenutih prema istoku i zapadu. Kroz pronaos se uzdižu dva simetrična osmougaona minareta; visoki su dvadeset osam metara i imaju konusne kape i vrhove. Na severoistočnom uglu džamije je pričvršćen kiosk za abdest sa kupolom kvadratnog oblika. Vjeruje se da je uz istočni zid stajala medresa koju je izgradio kan Arslan Girej 1750. godine. U džamiju se ulazi kroz portal okrenut ka sjeveru. Unutra je balkon pričvršćen za tri od četiri zida, od kojih je dio odvojen za Kanovu ložu. Naučnici tvrde da je džamija prvobitno bila pokrivena kupolama različitih veličina.^[16]

Godine 1736. džamija je oštećena u požaru i kasnije obnovljena za vreme vladavine kana Selameta Gireja.

Mala džamija uredi

Mala kanova džamija nalazi se u glavnoj zgradi i dizajnirana je za članove kanove porodice i značajne zvanice. Izgradnja male džamije datira iz 16. vijeka, a slike u džamiji su iz 17. i 18. vijeka. U južnom zidu je mihrab, čiji gornji dio siječe sedam ornamentisanih pojaseva koji simbolizuju sedam nivoa neba. Iznad mihraba je vitraž, na kome se vidi Sulejmanov pečat (heksagram). Na zidovima male džamije su izgrebane slike čamaca sa jedrima, konjima i konjanicima.