Arumuni

Arumuni ili Armani (od vlastitog naziva Rrãmãnjã, Armãnjã), su narodnosna skupina porijeklom sa juga Balkana, sa prostora sjeverne i centralne Grčke, južne i centralne Albanije, Makedonije i jugozapadne Bugarske. Naziv Vlasi odnosi se na sve moderne narode potomke romaniziranih naroda sa Balkana i Centralno-istočne Evrope.

Prostor Aromana u Osmanlijskom carstvu (1886)

Armani sebe nazivaju Rrãmãn or Armãn, zavisno kojoj dijalektičnoj grupi pripadaju. U rumunskom jeziku su Aromâni, u grčkom Armanoi (Αρμάνοι) ili „Vlahoi“, odn. „Kucovlasi“, u albanskom Arumunët, bugarskom Arumani (Арумъни), makedonskom Aromanci (Ароманци), u bosanskom, hrvatskom i srpskom Armani and Aromuni..

Naziv Cincar je u upotrebi u južnoslavenskim jezicima (i sinonim je za bogate ljude i tvrdice).

Njihovi potomci danas naseljavaju cijelo Balkansko poluostrvo.

Historija

Tradicionalna cincarska nošnja, fotografija iz 1900, Arhiva: Braća Manaki.

Većinsko mišljenje je da su Aromani mješavina Pelazga, starosjedilačkog balkanskog stanovništva i indoeuropskog stanovništva naseljenog migracijama na Balkan.

Prapostojbina im je prostor Pinda i Tesalije, sa glavnim centrom, u Moskopolju (Voskopoja) u današnjoj Albaniji, na nadmorskoj visini od 1300 do 1400 m. Danas je taj teško pristupačni prostor, uglavnom bez stalno naseljenog stanovništva. Nije poznato tačno kad je Moskopolje nastalo. Nekih ostataka materijalne kulture (toponimi i groblja) ima i iz vremena Rimljana do 395. godine, a i iz doba Bizantije.

Njihovo iseljavanje počelo je od 1769. godine, nakon sukoba sa tadašnjim vlastima. Jedna polovina se iselila po Makedoniji, Srbiji, Bugarskoj, Bosni, Rumuniji i djelimično i u Austriju.

Drugo razaranje Moskopolja bilo je 1788. godine, a treće i definitivno stradanje 1821. kada su kuće, trgovine i vjerski objekti porušeni. Moskopolje je uglavnom prestalo da živi 1875. godine, kada je tamo ostalo svega 150 siromašnih i malobrojnih porodica. Ostali su se raselili širom Bakana.

Bavili su se stočarstvom (feta sir), bili su trgovačke kiridžije sa vlastitim karavanima konja, pečalbari, vrsne zanatlije ( kovači, kujundžije, zidari, mesari, hlebari, kožari), ugostitelji i uživali su veliki ugled. Nisu bili ratnički narod, pa zato u njihovim kućama nije bilo skoro nikakvog oružja.

Aromani su se lako i brzo pretapali u onaj narod u čiju su sredinu dolazili, pa ih je mnogo helenizirano, slavenizirano, a dosta ih se pretopilo i u druge narode. Njihovom iščezavanju kao posebne etničke i društvene grupe doprinijelo je i to što su propadali njihovi posebni balkanski zanati - kalajdžijski i terzijski - po kojima su se izdvajali od ostalog stanovništva i što su neke njihove naseobine izgubile značaj trgovačkih mjesta.

Govore aromanskim jezikom, koji pripada romanskoj grupi indoevropske porodice jezika. Religiozno opredeljeni Aromani su uglavnom pravoslavne veroispovesti. Ima ih oko 250.000, od toga u Grčkoj 65.000, Rumuniji 50.000, Albaniji 22.000, Makedoniji 10.000, Bugarskoj 4.000. Savjet Evrope danas priznaje Aromane kao narod.

Cincari u Bosni i Hercegovini

Godine 1762, među pravoslavnim gradskim stanovnicima u Sarajevu, pominju se 63 čovjeka kao Cincari, a po zanimanju kao svilari (ipekčije). Cincari su se iz Makedonije doselili u sjevernu Bosnu oko 1773. godine, u Bijelu i Zovik, kod Brčkog, Porebrice kod Gradačca i u Modriču. Majevičko-trebavski Cincari su uživali veliku podršku Husein-bega Gradaščevića koji je prihvatio jednu grupu Cincara izbjeglica i dao im zemlju i povlastice kako bi širili trgovinu i zanate.

Početkom 20. vijeka izumrla je većina prestavnika cincarskih rodova po Bosni koji su još nešto znali cincarski i više u Bosni nema nikog ko bi znao govoriti cincarskim jezikom.

Cincarsko groblje u Bijeloj – Kalajdžijama, kod Brčkog, proglašeno je za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine. Jedna planina u Bosni i Hercegovini nosi naziv Cincar.

Jezik

Aromanski jezik spada u najstarije neolatinske jezike na Balkanu, sličan rumunskom. Korijeni jezika su iz vremena prije rimskih osvajanja. Današnji armanski jezik je mješavina domaćeg i latinskog jezika sa uticajem grčkog, albanskog i bugarskog jezika..

Najstariji dokument koji upućuje na taj jezik kao derivat latinskog, potiče iz 587. godine. Riječ je o jednoj replici o bici vizantijske vojske protiv Avara. Prvi potvrđeni natpis na jednoj ikoni na aromanskom jeziku, je iz 1731. godine. Ovaj jezik u svom kontinuitetu nije imao svoju državnu organizaciju, pa je nakon Turaka, ostao rascijepljen u pet balkanskih zemalja. Smatra se da danas tim jezikom govori oko 500.000 ljudi. Prvu gramatiku Mihai Bojadži štampao je 1813. u Beču. Akademik Matilda Karadžiu Marioteanu, Cincarka iz Rumunije, bavila se proučavanjem aromanskog jezika, a napisala je i Rječnik.

Poznati Aromani

Mnogi poznati političari, kulturni radnici i dobrotvori, potiču iz aromanskog naroda. Među njima se ističu:

Majka Tereza

Lazar Paču,

Pitu Guli, revolucionar iz Makedonije

Riga od Fere, revolucionar iz Grčke

Jovan Sterija Popović, srbijanski komediograf

George Murnu,

Braća Manaki, pioniri fotografije i filma iz Makedonije

Petre Prličko, makedonski glumac

Taško Načić, srbijanski glumac

Toma i Filota Fila, advokati iz Srbije

Aleksandar Cincar Marković, srbijanski političar

Miša Anastasijević,

Mihajlo Bojadži,

Toše Proeski, makedonski pjevač zabavne muzike

Simona Halep, rumunska teniserka

Literatura

• Milenko S.Filipović, Cincari u Bosni. Zbornik radova Etnografskog instituta SAN. Beograd: 1950.
• Hazim Šabanović, Bosanski pašaluk. Sarajevo: 1982.
• Mehmedalija Mujačić, Brčko srce Bosanske Posavine. Wuppertal, Savezna Republika Njemačka: Verlag BOSANSKA RIJEČ – DAS BOSNISCHE WORT, 1995.
• Dušan Ristić, Brčko – Stari srpski trgovci u Brčkom. Brčko: decembar 2003.

Vanjski linkovi

• Cincari u mozaiku Balkana (RTS Obrazovno-naučni program - Zvanični kanal)
• Poznati Cincari Arhivirano 6. 9. 2018. na Wayback Machine
• Ko su Cincari
• Cincari Arhivirano 16. 8. 2017. na Wayback Machine