Vilinska pećina

Vilinska pećina je speleološki objekat i geomorfološki spomenik prirode posebno značajan po brojnim i raznolikim pećinskim ukrasima.

Ulaz u Vilinsku pećinu

Položaj

Pećina se nalazi na padinama Sebešića, između Novog Travnika i Fojnice odnosno između masiva Goletice na jugoistoku i masiva Šćita na sjeveroistoku i istoku, u desnoj dolinskoj strani potoka Mutnica.

Ulaz u pećinu je smješten na oko 50 metara relativne visine od dna jedne od mnogobrojnih pritoka Mutnice koji su povremenog karaktera.

Nedaleko od Vilinske pećine nalazio se i prvi speleološki dom u Bosni i Hercegovini, u kojem su se održvali i brojni stručni sastanci speleologa.

Morfološke karakteristike

Vilinska pećina formirana je u devnoskom dolomitu i dolomitnom krečnjaku, koji na tom prostoru izgrađuje jezgru antiklinorijuma. Ulaz u pećinu je širine oko 2 metra i visine oko 1,5 metar sa predusjekom dužine oko 2,5 metra i dubine oko 1,5 metar. Dno predusjeka i ulaza ispunjeno je aluvijalno-deluvijalnom glinovito drobinskom raspadinom koja je debljine između 0,5 i 1 metar. Prva ulazna dvorana kružnog je oblika, prečnika oko 8 metara sa kupastim zasvodnjenjem visine oko 8 metara iz čijeg se vrha na sjevernoj strani nalazi subvertikalni odžak prečnika oko 0,5 metara. Iz njega dopire dnevno svjetlo. Iz ulazne dvorane pećina se grana u tri kraka: desni čija je dužina oko 75 metara, centralni dužine oko 60 metara, te lijevi dužine oko 20 metara. Krakovi su različitih hipsometrijskih položaja pri čemu je najviši desni krak, centralni je oko 8 metara niži, dok je lijeci najniži, oko 25 metara relativne visine ispod ulaza odnosno srednjeg kraka. U desni krak se silazi strminom prekrivenom sigastim i uglačanim tvorevinama visine oko 2,5, metra. Iz njega se ulazi u drugu dvoranu (5x2 metra) bogatu pećinskim nakitom. Nakon kraćeg suženja ulazi se u najveću dvoranu ovog kraka eliptičnog oblika dna čije su dimenzije 20x10 metara . Duž tavanice vise brojni stalaktiti, dok je dno prekriveno sigama. U dnu dvorane se nalazi manje jezero površine površine 5x2,5 metra i dubine oko 1,5 metar. Pećinski kanal desnog kraka postepeno se sužava i odsjekom visine oko 5 metara dvorana je odijeljena od kavernoznog kanala visine oko 4 metra i visine širine oko 1 metar. Ta spojnica dostupnih dijelova pećine se na oko 5 metara od pomenutog odsjeka se u još jedan neispitani i nedostupni dio. Srednji krak također obiluje pećinskim nakitom, te se u njemu nalaze dva manja jezera približno istih dimenzija kao u desnom kraku. Dvorana je dimenzija oko 20 metara dužine, širine oko 8-9 i visine oko 10-11 metara. Ulazni dio srednjeg kraka zajednički je i lijevom kraku. Lijevi krak se, iza kaskadnog odsjeka koji je visok oko4 metara, stepenasto obrušava u dubinu trima sukcesivno poredanim odsjecima prekrivenim sigama. Dno mu je za oko 25 metara niže od glavnog ulaza. ovdje pećina završava kavernoznom uzinom.

Hidrološke karakteristike

Pećina je periodično hidrološki aktivna. Za vrijeme povećanog priliva oborinskih voda, dio njih ulazi kroz ulaz pećine, dok dio prolazi kroz brojne pukotine. Voda se skuplja u nižim dijelovima, te zbog ograničene propusnosti, dio vode ostaje formirajući pomenuta manja jezera.

Pećinska flora i fauna

Prilikom posjete speleologa iz Sarajeva u zimu 2018. godine uočena je kolonija malog potkovastog šišmiša (Rhinolophus hipposideros) u hibernaciji.

Istraživanja

Pećina je detaljno istraživana 1972. godine od strane stručnjaka iz Zavoda za zaštitu spomenika kulture, prirodnih znamenitosti i rijetkosti Bosne i Hercegovine (Kapel, Slišković), te 1977. godine od istraživača Speleološkog društva Bosne i Hercegovine. (Izet Avdagić, Mirza Bašagić, Božo Kurtović, Borislav Petrović i Željko Žibret).

Zaštita

Vilinska pećina je još tokom druge polovine 20. stoljeća u više navrata vandalizirana, pretpostavlja se od pastira i lokalnog stanovništva. Devastiran je brojni pećinski nakit, a unutar pećine su spaljivani i različiti materijali. Godine 1972. godine pećina je zaštićena, te su postavljena željezna rešetkasta vrata, koja i danas osiguravaju ulaz u pećinu.