Transkripcija (genetika)
Transkripcija (lat. transcriptio, od transcriptus, transcribere = prepisati) – prepisivanje nasljednih uputstava za sintezu bjelančevina odvija se u jedru, pri čemu kao izvorni “tekst” (kalup) služi samo jedan od polulanaca DNK.[1]
Uz djelimično razdvajanje polulanaca DNK, na raskinute poprečne veze, labavo se vezuju komplementarni polinukleotidi: naspram adenina uvijek dolazi uracil, timina – adenin (A–U i T–A), odnosno redovno se uparuju citozin i guanin (C–G i G–C). Zahvaljujući tome, slijed nukleotida u kopiranom dijelu lanca DNK se vjerno preslikava na redoslijed nukleotida u informacijskoj RNK (iRNK).
Nakon prepisivanja (prijema) genetičke šifre (poruke), "glasnik" (iRNK) napušta jedro i odnosi poruku u citoplazmu– u njene organele ribosome. Tu se genetička informacija iz DNK, zapisana u redoslijedu nukleotida, prevodi na jezik rasporeda aminokiselina u nastajućem polipeptidnom lancu proteina, u procesu koji je poznat pod nazivom translacija.[1][2][3]
Proces uredi
Proces transkripcije uključuje slijedeće opće korake:
- Jedan ili više sigma faktora protein veže RNK polimerazu (holoenzim), što joj omogućuje vezu sa genom promotorom.
- RNK polimeraza stvara transkripcijski mjehurić, koji razdvaja dva polulanca DNK spirale. Time raskidaju vodikove veze između komplementarnih niti DNK nukleotida.
- RNK šećerno-fosfatna okosnica, uz katalitičku pomoć RNK polimeraze, oblikuje formiranje RNK lanca nukleotida.
- Vodikove veze nespiralizirane RNK-DNK pukotine , oslobađaju novosintetiranu RNK.
- Ako ćelije imaju jedro, RNK se može dalje procesuirati. To može uključivati poliadenilaciju, i preradu (splicing - “splajsing").
- RNK može ostati u jedru ili izlazi u citoplazmu ( kroz kompleks jedrovh pora).
Prepis sekvence jednog polulanca DNK u repisao molekulu RNK se zove transkripcijska jedinica i kodira ga najmanje jedan gen.[4]
Faze uredi
Transkripcija genetičke informacije teče kontinuirano u slijedećem nizu karakterističnih faza.
- Prepoznavanje promotora se odvije tako što RNK polimeraza u njemu prepoznaje dvije specifične sekvence polulanca DNK, duge od 6 do 12 nukleotida, koje su gotovo univerzalne, jer se razlikuju samo u 1-2 baze i oznacavaju se kao konsenzus sekvence.
- Inicijacija lanca počinje kada se RNK polimeraza se veže za početno mjesto polimerizacije i dovodi prvi nukleozid-trifosfat u njegovu blizinu.
- Elongacija lanca slijedi kada RNK-polimeraza počinje da klizi dužkopiranog (komplementarnog) lanca DNK i ugrađuje nove pripadajuće nukleotide pa lanac RNK postaje sve duži.
- Terminacija lanca je završna faza kopiranje genetičke informacije, kada RNK-polimeraza stigne do terminacijske sekvence, tj. siglalnog kodona stop. Moguća su dva oblika terminacije:
- samoterminacija je najčešća, aovisi samo o sekvenci DNK polulanc. Obično se događa u lancu matrice DNK sa nekoliko adenina, kojoj prethodi palindrom sekvenca (sa međusobno komplementarnim regionima tako da se molekula RNK može savti i oblikovati petljupetlju);
- terminacija pomoću terminacijskih proteina
Također pogledajte uredi
Reference uredi
- ^ a b King R. C., Stransfield W. D. (1998): Dictionary of genetics. Oxford niversity Press, New York, Oxford, ISBN 0-19-50944-1-7; ISBN 0-19-509442-5.
- ^ Alberts B. et al. (1983): Molecular biology of the cell. Garland Publishing, Inc., New York & London, ISBN 0-8240-7283-9.
- ^ Hadžiselimović R., Pojskić N. (2005): Uvod u humanu imunogenetiku. Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju (INGEB), Sarajevo, ISBN 9958-9344-3-4.
- ^ Solomon E. P., Berg L. R., Diana W. Martin D. W.: Biology, 8th Edition, International Student Edition. Thomson Brooks/Cole. ISBN 978-0495317142