Predstave na stećcima
Predstave na stećcima, njihov sadržaj i inonografska rješenja, zajedno sa prebogatim fondom ukrasa, poslije oblika, čine drugu komponentu njihovog obimnog umjetničkog opusa. Potpuna analiza nikada u cjelini nije do kraja izvršena. Nemoguće je obuhvatiti nesagledive varijante i kombiniranje na spomenicima različitih oblika, i u šarolikosti koju je nametnula prostorna izdiferenciranost (geografski položaj) i individualna oprijedeljenost klesara. To je ono što ih uključuje u savremene tokove naše i evropske kulture.[1]
Najveći broj motiva vuče porijeklo iz paganskih vremena, ali se na njima osjeća snažan utjecaj kršćanske umjetnosti u kojoj dominira simbolizam kulta smrti i uskrsnuća čovjeka. Do pojave većine stećaka u XIV stoljeću, svijest o tom kultu je oslabila i skoro sasvim izčezla, a u međuvremenu se nametnula umjetnost zapadnoevropskog feudalizma, pa su i stećci poprimili karakter savremenih shvatanja koja se ogledaju u viteškim turnirima, lovu i kolima i prikazivanju veselije strane života.
Predstave ljudi
uredi
Predstavlja ljudi je osnovni motiv na stećcima po brojnosti, raznolikosti rješenja i mogućnosti vremenskog određenja. U ovoj grupi su cijele figure, polufigure, predstave glave sa poprsjem i na kraju ruku, koje predstavljaju cijelu figuru i simbolizuju lik ili ideju. Povezana je često sa atributima i insignijama, naročito sa oružjem, ali i sa rozetama polumjesecom, krstom spiralom i drugim simbolima. Ponekad je u društvu psa, konja i jelena, sa štapom u ruci, i simbolizuje pastira (svešteno lice).
Figure, polufigure i predstave glave su pokušaj portretiranja pokojnika, a figure sa podignutom rukom, a često i same podignute ruke, tumače se kao gestovi molitve, društvenog statusa i vlasti, ali i drugačije.
Predstave ljudi su osnovne predstave na stećcima istočne Bosne.
Čovjek na konju
urediČovjek na konju je nezaobilazni motiv u ukrasu stećaka i predstavlja konjanički portret pokopane ličnosti. Pojavljuje se i konjanik koji uzdama vodi konja. Prikazan je sa viteškim atributima (koplje, mač, štit), sa lovačkom kapom ili šljemom, statično ili u galopu. Konjanik sa sokolom, predstava kod svih indoevropskih naroda, nalazi se i na stećcima. Sve su to predstave svetog ratnika.[2]
Kolo
uredi
Kolo kao likovni motiv poznato je na na vrlo širokom geografskom prostoru. Većina istraživača smatra da se na stećcima radi o posmrtnim kolima. Na stećcima se uz kolo javlja i jelen, u hrišćanstvu poznat kao simbol duše. Jelen je poznat kao žrtvena životinja ali i životinja kojoj se žrtvovalo. Čini se najosnovnijim da jelen na stećcima predstavlja paganski običaj prenosnika duše.
Lov
uredi
Postoje tri vrste lova: lov na jelena kao dominantan (92%), lov na vepra i lov na medvjeda. Lovci su prikazani kao pješaci ili na konjima, broj lovaca je od 1 – 4.
Nema ni jednog slučaja da je jelen ubijen. Ponekad je umjesto jelena predstavljana košuta (bez rogova). U mnogim slučajevima u lovu učestvuje i pas, a više puta i soko. Lovac pretežno koristi koplje, ponekad i mač ili luk i strijelu. Na glavi mu je obično šljem, ponekad i čelenka na šljemu. Likovni motiv lova na jelena poznat je iz raznih vremenskih razdoblja i na širokom geografskom prostoru. Istraživači na razne načine tumače scene na stećcima koji se svode na dva mišljenja:
- Motiv lova je ilustracija života i zabave feudalaca
- Scene su religijskog karaktera
Turniri
urediU ove predstave spadaju scene međusobne borbe aktera na konjima (turniri u užem smislu riječi), borbe pješaka mačevanjem i borbe sa više učesnika. U konjaničkim turnirima borbe se vode kopljima i mačevima, ponekad sa štitovima u rukama i šljemom na glavi. Pješačke borbe su prikazane i sa različitim oružjem boraca. Često se u scenama vide i žene, zbog koje se možda borba i vodi.
Turniri na stećcima su u najvećoj mjeri odraz omiljenih navika i običaja bosanskih feudalaca i drugih imućnijih i uglednih stanovnika toga vremena u Bosni i Hercegovini.[1]
Na stećcima istočne Bosne nema scena, razigranosti i mašte. Na spomenicima vlada mir, kao odraz stoljetne tišine beskrajnih šuma.
Literatura
urediReference
uredi- ^ a b "Šefik Bešlagić: STEĆCI – KULTURA I UMJETNOST". Sarajevo: Veselin Masleša, 1971. Pristupljeno 9. 2. 2017.
- ^ "Nada Miletić: STEĆCI – Umjetnost na tlu Jugoslavije". Izdavački zavod Jugoslavija, Beograd – Spektar Zagreb – Prva književna komuna Mostar, 1982. Pristupljeno 9. 2. 2017.
