Wikipedia

Razlika između verzija stranice "Bizantijska umjetnost"

Pregled historije
[pregledana izmjena][pregledana izmjena]
← Starija izmjenaNovija izmjena →
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
VizualnoWikitekst
m razne ispravke, replaced: ċ → ć (51)
No edit summary
Red 17:
Nasuprot tome, Bizantijsko Carstvo je preživjelo ove napade i za vrijeme vladavine [[Justinijan I|Justinijana I]] (527-565 n. e.) dostiglo je svoj vrhunac moći i stabilnosti.
 
Podjela Rimskog carstva jeCarstva ubrzo je dovela i do vjerske podjele. Za vrijeme vladavine Konstantina Velikog rimski biskup je bio (zasnivajući svoj autoritet od apostola [[Sveti Petar|Svetog Petra]]) vođa ([[papa]]) jedinstvene Hrišćanske crkve.
Njegova nadmoćnost u crkvenim poslovima je ubrzo bila negirana od strane [[Patrijarh (kršćanstvo)|patrijarha]] iz Konstantinopolja, a razlike u crkvenim doktrinama su počele da se produbljuju što će u završnici dovesti do podjele ovog religijskog pokreta na zapadno ([[katoličanstvo]]) i istočno ([[pravoslavlje]]).
Razlike su postale veoma duboke pri čemu je rimski katolicizam održavao svoju nezavisnost od carskog ili bilo kog državnog autoriteta, time postajući međunarodna institucija koja je odslikavala svoj karakter kao jedinstvena crkva.
Pravoslavna crkva je nasuprot tome bila zasnovana na jedinstvu duhovnog i sekularnog autoriteta oličenog u caru koji je birao i postavljao patrijarha u Konstantinopolju. Zbog toga je bila zavisna od moći [[Država|države]] kojoj je bila strogo odana kao i samim svojim vjernicima, a istovremeno je crkvena hijerarhija uživala blagodeti političke moći. Ovakva ideja o položaju Pravoslavne crkve u okviru Bizantijskog carstvaCarstva je hrišćanska prilagodba starog antičkog naslijeđa, a koje se može pratiti još od vremena [[Stari Egipat|Starog Egipta]] i koje je bilo rasprostranjeno širom Bliskog istoka. Za razliku od božanskog karaktera egipatskih [[faraon]]a i drugih vladara širom Bliskog istoka, bizantijski carevi su bili smatrani od [[bog]]a postavljenim vođama crkve i države.
Ovu istu ideju su preuzeli i ruski carevi pokušavajući da iskoriste ugled Bizantijskog Carstva i da se narodu predstave kao nastavljači stare tradicije, novog "trećeg Rima." [[Ruska pravoslavna crkva]] je u to vrijeme također bila blisko povezana sa drżavom kao davno nekad bizantijska crkva. Zbog svih ovih vjerskih razloga (čak više nego političkih) historičarima umjetnosti je nemoguće govoriti o jedinstvenom razvoju hrišćanske umjetnosti u okviru cijelog Rimskog Carstva.
<ref name="HOA">History of Art, Horst Waldemar Janson, izdavač Harry N. Abrams u New York City, prvo izdanje objavljeno 1962. godine, {{ISBN|0-13-389270-0}}, str 157-183</ref>
Red 28:
Rana hrišćanska umjetnost ne označava samo stil, nego više označava bilo koje umjetničko djelo stvarano od strane hrišćana tokom otprilike 500 godina od nastanka hrišćanstva pa sve do odvajanja Pravoslavne crkve. Za razliku od nje, bizantijska umjetnost označava ne samo umjetnost istočnog dijela Rimskog Carstva nego i poseban kvalitet ovog stila. Bizantijska umjetnost je bila razvijana u okviru određenih tendencija koje se mogu ustanoviti još od vremena Konstantina Velikog, pa čak i ranije.<ref name="HOA"/>
Prihvatanje hrišćanstva kao zvanične religije Rimskog Carstva od strane Konstantina Velikog putem [[Milanski edikt|Milanskog edikta]] iz 311. označava veliku prekretnicu za hrišćanstvo. Međutim, to se ne odnosi na umjetnost iz tog vremena koja je nastavila da koristi stare ideje, motive i znakove iz tradicionalne rimske religije. Prebacivanje sjedišta Rimskog Carstva iz latinskog Rima u helenistički grčki svijet Konstantinopolja 330. n. e. označava mnogo značajniju prekretnicu za umjetnost iz tog vremena nego za samu Crkvu. Taj događaj je približno označio zvanični početak bizantijske umjetnosti.
Zbog svega ovoga historičari umjetnosti nisu bili u stanju uspostaviti oštru liniju razdvajanja između rane hrišćanske i bizantijske umjetnosti.<ref name="AOBE">Art of the Byzantine Era, David Talbot Rice, izdavač Frederick A. Praeger Inc. New York City 1963. godine, Kongresna biblioteka SAD-a pod brojem 63-16444, str. 9-15, 186</ref>
Zvanična podjela bizantijske umjetnosti na stvaralačka razdoblja:
* '''Rana bizantijska umjetnost''' - od 330. n. e. sa premještanjem sjedišta Rimskog Carstva iz Rima u Konstantinopolj pa do dolaska na vlast Justinijana I [[527. n. e.]]
Red 53:
Od samog početka razvoja ove vrste umjetnosti korišten je [[bazilika]]lni tip crkve. Od prvog zlatnog razdoblja bizantijske umjetnosti u prvoj polovini 6. vijeka su uglavnom građene crkve sa centralnim planom, a ta praksa biće nastavljena sve do danas.
Danas se crkve sa centralnim planom mogu veoma često vidjeti na područjima današnje [[Srbija|Srbije]] i Grčke.
[[Datoteka:RabulaGospelsFol13vAscension.jpg|mini|250px|desno|[[Minijatura]] iz 6. vijeka poznata pod nazivom [[Rabula gospel]] (bizantijski gospel pisan na [[Sirjački jezik|sirjačkm jeziku]]) na kojoj je prikazana apstraktnija i više simbolička priroda bizantijske umjetnosti.]]
Obje vrste već navedenih crkvi nudile su razne vrste niša, sve vrste prostora unutar njih koje će ranim hrišćanskim umjetnicima omogućiti da ih ukrase sa [[Mozaik|mozaicima]] ili [[freska]]ma. Izrada mozaika je također preuzeta od Rimljana, koji su ih koristili kao podne ukrase.
Rani hrišćanski umjetnici su preuzeli ovaj umjetnički oblik i stavili su ih na unutrašnje zidove crkvenih građevina mijenjajući tako medijum. Stvorili su novu vrstu mozaika na kojima su bili prikazani izduženi likovi, koristeći pri tom zlatnu podlogu koja je predstavljala svjetlost duhovnog svijeta. Naglasak je bio na predstavljanju ozbiljnih i strogih likova sa stopalima koja kao da lebde, sa velikim očima, koji su bili visoko iznad na zidovima, a koji su trebali da izazovu divljenje vjernika. Svrha svega ovoga je da se prenese vjerska poruka, a ne predstavljanje likova u njihovom prirodnom obliku kao što su to ranije radili klasični umjetnici.
Središnja [[kupola]] u bilo kojoj bizantijskoj crkvi ima glavni mozaik sa likom Hrista vladara svijeta (Hristos Pantokrator).<ref name="AH"/> Kružni oblik kupole predstavlja simbol jedinstva, a Hristov blagoslovni lik obuhvaća vjernike u [[Brod (arhitektura)|brodu]] ispod.<ref name="GOB"/>
U [[Apsida|apsidi]] je uobičajeno prikazana scena rođenja [[Isus Hrist|Isusa Hrista]], a ispod apside i scene Isusovog rođenja veoma često su bili prikazani [[Crkveni oci]]. Svrha stavljanja ovih umjetničkih djela na zidove i plafone bizantijskih crkvi je bila da se prenese poruka [[Pravoslavlje|pravoslavnim]] vjernicima, da ih se poduči, nadahne i podsjeti koja je svrha njihove vjereĺ.
Tokom ovog ranog perioda dosta pažnje je bilo je posvećeno [[Dekorativna umjetnost|dekorativnoj umjetnosti]]. Najzastupljeniji su bili: izrada ikona, [[skulptura]], [[Liturgija|liturgijskih]] predmeta od [[Slonovača|slonovače]] i [[Srebro|srebra]]. Pri izradi svih ovih umjetničkih djela vješto su bili objedinjeni klasični stilovi.<ref name="AH">Art History, Marylin Stokstad, prvo izdanje od strane Harry N. Abrams, Inc., New York City, 1995. godine, {{ISBN|0-8109-1991-5}}, str. 1-608</ref>
Izrada skulptura je bila najzastupljenija u ovom ranom periodu bizantijske umjetnosti, ali će se njena zastupljenost u kasnijim periodima smanjiti i ustupiti mjesto zanatskoj umjetnosti i izradi manjih umjetničkih predmeta: sarkofag [[Reljef (umjetnost)|reljef]]a, spomen ploča rađenih od slonovače ([[diptih]]), metalnih predmeta, crkvenog namještaja i pribora, ukrašavanje korica od knjiga, i sl.<ref>Art Through the Ages, Horst De La Croix, Richard G. Tansey, Diane Kirkpatrick, prvo izdanje od strane Yale University, 1926. godine, Kongresna biblioteka SAD-a pod brojem 90-83735, {{ISBN|0-15-503769-2}}, str. 269</ref>
Tokom ovog perioda rani hrišćanski umjetnici imali su priliku da ilustruju cjelokupnu [[Ikonografija|ikonografiju]] vizuelne strane hrišćanske religije.
Red 67:
== Prvo zlatno doba 527. - 726. n. e. ==
{{Glavni|Bizantijska umjetnost za vrijeme vladavine Justinijanove i Heraklijeve dinastije}}
Sve ove promjene u arhitekturi, [[Likovna umjetnost|likovnoj umjetnosti]] i [[književnost]]i koje su trajale okopribližno 250200 godina dovešće do stvaranja prepoznatljive bizantijske umjetnosti. Tokom vladavine Justinijana I ova vrsta umjetnosti će ostvariti svoju punu zrelost i postaviti kulturne standarde koji će biti upražnjavani u narednih 9 vijekova postojanja Bizantijskog Carstva, pa sve do danas.
<ref>Early Christian and Byzantine Art, John Lowden, prvo izdanje od strane Phaidon Press Limited, London, 1997. godine, {{ISBN|0-7148-3168-9}}, str. 1-424</ref>
=== Bizantijska umjetnost za vrijeme vladavine Justinijana I (527 - 565 n .e) ===
[[Datoteka:Interior of Sergius and Bacchus Church-6.JPG|mini|250px|Unutrašnji izgled nekadašnje crkve svetihsv. Sergiusa i Vaha, a danas džamija ''Mala Aja Sofija''. Pogled sa galerije.]]
Iako je ostvaren dobar kvalitet umjetničkih djela proizvedenih u gradovima [[Antiohija|Antiohiji]] i [[Aleksandrija|Aleksandriji]] i iako je mnogo toga zasigurno bilo od [[Estetika|estetskog]] interesa proizašlog iz regiona kojima su oni bili centri, nema sumnje da je Konstantinopolj bio najvažnije središte umjetničkog stvaralaštva. To se sa punim pravom može reći za vrijeme vladavine Justinijana I, tokom čije vladavine bizantijska umjetnost se protezala daleko izvan Konstantinopolja dostigavši svoj najveći geografski opseg. Tokom njegove vladavine Bizantijsko Carstvo se prostiralo od Sirije pa sve do [[Španija|Španije]]. Također je postavio temelje carskog [[Apsolutizam|apsolutizma]] bizantijske države, kodificirajući njene zakone ([[Bizantijsko pravo]]) i putem istih zakona ([[Justinijanov kodeks]]) nametnuo svoje religiozne poglede svim svojim podanicima.
U cjelokupnoj historiji nije zabilježen veći ili prosvjećeniji pokrovitelj umjetnosti od Justinijana.
Njegova vladavina se često se naziva i prvo zlatno doba bizantijske umjetnosti, zbog njegove namjere da obnovi ([[Latinski jezik|lat]]. ''renovatio'') Rimsko Carstvo u njenom nekadašnjem punom sjaju.
U tu svrhu dao je da se izgrade mnoge građevine i naprave mnogobrojna umjetnička djela.
Prema njegovom historičaru [[Prokopije iz Cezareje|Prokopiju]] koji je napisao knjigu o njegovim građevinskim aktivnostima pod nazivom ''O građevinama'' (lat. De Aedificiis, grč. Περὶ Κτισμάτων), Justinijan je samo u Konstantinopolju dao da se izgradi ili obnovi više od 30 crkava.<ref name="HOE"/>
Justinijan je naredio da se izgradi niz crkava i utvrđenja izvan carske prijestolnice, među kojima su: [[Manastir sv. Katarine na Sinaju]|manastir sv. Katarine na sinaju]] u [[Egipat|Egiptu]], [[Crkva sv. Sofije (Sofija)|Crkvacrkva sv. Sofije]] u [[Sofija|Sofiji]], ''[[Bazilika sv. JovanaIvana|bazilika sv. Ivana]]'' u [[Efes]]u i [[Eufrazijeva bazilika]] u [[Poreč]]u.
 
Novi umjetnički stil koji se razvio tokom ovog perioda prepoznatljiv je po: geometrijskom pojednostavljivanju likova i objekata, iskrivljenoj [[Perspektiva (likovna umjetnost)|perspektivi]] u slikarstvu i reljefnim [[skulptura]]ma, i standardiziranim kratkoročnim konvencijama prilikom prikazivanja pojedinaca i događaja. Pokušavajući stvoriti opipljive slike koje bi zagovarale nematerijalne hrišćanske koncepte, umjetnici su tokom ovog perioda odbacili prostor, [[Boja|boju]], svjetlost i fizikalnost stvarnog svijeta u korist nadnaravnog svijeta.<ref name="AH"/>
Tokom arheoloških iskopavanja na Bliskom istoku u 19. i 20. stoljećuvijeku otkrivena je velika grupa ranoantičkih mozaika. Istočne provincije Istočnog rimskog i kasnije Bizantijskog Carstva naslijedile su snažnu umjetničku tradiciju iz kasne antike. Hrišćanska mozaička umjetnost cvjetala je na ovim prostorima od 4. vijeka pa nadalje. Tradicija izrade mozaika nastala je u doba [[Emevijski halifat|Omajada]] i trajala je sve do kraja 8. vijeka. Najvažniji preživjelisačuvani primjeri ove vrste umjetnoti su: [[mozaička geografska karta iz Madabe]], mozaici na brdu [[Nebo (brdo)|Nebo]] u [[Jordan]]u, ''Manastirumanastiru svete Katarine'' u Egiptu i ''Crkvicrkvi sv. Stefana'' u drevnoj ''Kastron Mefaa'' (danas [[Umm ar-Rasas]]) u južnom Jordanu.
 
==== Haja Sofija ====
Red 92:
 
==== Ravenna ====
[[Datoteka:The mosaic of Emperor Justinian and his retinue.jpg|mini|desno|260px|Mozaik iz Bazilikebazilike svetisv. Vitale u Ravenni, na kojoj je prikazan car Justinian I (u sredini) i biskup Maksimijan (desno od Justinijana), okruženi sveštenicima i vojnicima.]]
Umjetnička historija grada Ravenne od prve polovine 5. vijeka u vrijeme [[Gala Placidija|Gale Placidije]] i [[Teodorik Veliki|Teodorika Velikog]] pa do 6. vijeka kada je Justinijan I ponovno osvojio Italiju, bila je uvijek tijesno povezana sa istočnim dijelom Rimskog Carstva. Upravo u ovom gradu nalaze se najbrojniji i najbolje očuvani mozaici iz tog perioda.
Prema mišljenju vodećeg stručnjaka za bizantijsku umjetnost i historiju iz prve polovine 20. vijeka [[Charles Diehl|Charlesa Diehla]], historija bizantijske umjetnosti iz 5. i 6. vijeka se može bolje proučavati u Ravenni nego u samom Konstantinopolju ili [[Solun]]u.
Red 101:
#Mozaici iz vremena Justinijana I (između 534. - 569. n. e.)
#Mozaici urađeni tokom 7. vijeka n. e.<ref>Byzantine Aspects of Italy, Daniel Crena De Iongh, W. W. Norton @ Co. Inc. New York City, prvo izdanje iz 1967. godine, Library of Congress, Catalog Card No. 67-19211, str. 1-183</ref>
Bizantijske crkve u Konstantinopolju su bile su opljačkane, a njihovi ukrasi oduzeti nakon što su Turci vojnički osvojili grad 29. maja 1453. Mnoge od ovih crkava sada nemaju svoje bogate mozaičke i liturgijske ukrase. Nasuprot tome, u Ravenni postoji nekoliko bizantijskih crkava, a njihovi ukrasi su gotovo netaknuti.
 
Mozaici u [[Mauzolej Galla Placidije|Mauzolejumauzoleju Galle Placidije]] (koji su napravljeni skoro jedan vijek prije dolaska Justinijana I na vlast) su početna tačka nastanka umjetničke škole mozaika, a tu je također definisana hrišćanska umjetnost mozaika, čiji razvoj će na kraju dovesti do izrade velikih mozaika u [[Bazilika sveti Vitale|Bazilicibazilici svetisv. Vitale]] iz 6. vijeka. Mauzolej Galle Placidije koji je potpuno prekriven mozaicima, jedna je od najljepših kolorističkih mozaičkih grupa drevnog svijeta.<ref>{{cite web|url=https://arsartisticadventureofmankind.wordpress.com/2014/10/24/golden-age-of-byzantine-art-iii-churches-of-ravenna-santapollinare-nuovo-santapollinare-in-classe-and-san-vitale/|title=Zlatno doba Bizantijske umjetnosti: crkve u Ravenni - Sant’Apollinare Nuovo, Sant’Apollinare in Classe i Bazilika svetog Vitalea.|work=arsartisticadventureofmankind.wordpress.com|accessdate=20. 3. 2018}}</ref>
Nekoliko drugih najznačajnih crkava iz ovog doba sagradili su u provincijama lokalni biskupi, oponašajući novi stil iz Konstantinopolja.
Naprimjer, [[Bazilika sveti Vitale|Bazilikubaziliku svetisv. Vitale]] dao je da se sagradi biskup [[Maksimijan od Ravenne]]. Dekoraciji u ovoj bazilici pripadaju i važni mozaici Justinijana i njegove carice [[Teodora (supruga Justinijana I)|Teodore]], iako niti jedno od njih nikada nije posjetilo ovu crkvu.<ref>Deichmann, Friedrich Wilhelm (1969). Ravenna: Hauptstadt des spätantiken Abendlandes. Wiesbaden: Franz Steiner. ISBN 9783515020053.</ref>
Do danas sačuvana i gotovo netaknuta od svog posvećenja, u unutrašnjosti Bazilikebazilike svetisv. Vitale bizantijski umjetnici su napravili efekt zamršenog sjaja, a svaki centimetar njenih unutrašnjih zidova i svodova bogato je ukrašen. Veliki mozaici koji prikazuju cara Justinijana I i caricu Teodoru uspostavili su bizantijsku [[Kompozicija (likovna)|kompoziciju]] i figurativne tehnike, jer su [[Realizam (likovna umjetnost)|realistički]] prikazi klasične umjetnosti napušteni u korist naglašavanja ikonografske formalnosti. Visoke, tanke i nepomične figure bademastih lica i širokih očiju, postavljene frontalno, na zlatnoj pozadini, odmah su postale prepoznatljiva definicija bizantijske umjetnosti.<ref>{{cite web|url=https://www.theartstory.org/movement/byzantine-art/history-and-concepts/|title=Bizantijska umjetnost i arhitektura|work=the arthistory.org|accessdate=11. 12. 2020}}</ref>
 
=== Kriza 7. stoljećavijeka ===
[[Datoteka:Meister der Demetrius-Kirche in Saloniki 002.jpg| mini|Mozaik iz crkve Hagiossv. DemetriosDimitrije u Solunu (kasni 7. ili rani 8. vijek), na kojem su prikazani [[Sveti Dimitrij Solunski|sveti Dimitrij Solunski]] (u sredini) sa biskupom i eparhom.]]
Nakon vladavine Justinijana uslijedio je politički pad, jer je većina njegovih vojnih osvajanja izgubljena, a Bizantijsko Carstvo se suočilo sa akutnom krizom s invazijama [[Avari|Avara]], [[Južni Slaveni|Južnih Slavena]], [[Perzija]]naca i [[Arapi|Arapa]] u 7. stoljećuvijeku. Konstantinopolj je također bio zahvaćen vjerskim i političkim sukobima.<ref>Haldon, John (1997) [1990]. Byzantium in the Seventh Century: The Transformation of a Culture. Cambridge: Cambridge University Press.</ref>
Međutim, Bizantijsko Carstvo najviše je trpjelo zbog unutrašnjih problema, jer se uloga vjerske umjetnosti u društvu koja je tokom 4 stoljećavijeka imala sve značajniju vrijednost suočila s velikom dilemom. Svi ovi događaji kulminirali su razdobljem poznatim kao "Kriza sedmog stoljećavijeka."
Trendovi unutar bizantijske umjetnosti, kako po svom religioznom značenju, tako i društvenim trendovima, uglavnom su ostali netaknuti tokom krize u 7. stoljećuvijeku. Iako nije bilo značajnih podizanja velikih spomenika u slavu Istočne pravoslavne crkve i njenog utjecaja, nastavljene su aktivnosti obnavljanja i očuvanja postojećih građevina usljed raširenih sukoba koji su se i dalje dešavali izvan Konstantinopolja.
 
Najznačajniji sačuvani monumentalni projekti iz ovog razdoblja započeti su izvan carskog grada. [[Crkva sv. Dimitrija]] u [[Solun]]u obnovljena je između 629 - 34 nakon požara sa novim mozaicima koji prikazuju svetog Dimitrija i zvaničnike. Ovi mozaici blistaju kao rijetki primjeri umjetnosti koji su preživjeli krizu kao i razdoblja koja su uslijedila.<ref name="WHAT">{{Cite web|url=http://www.byzconf.org/7th-century-crisis/|title=What Was The 7th Century Crisis?|work=byzconf.org|accessdate=9. 4. 2020}}</ref> Novi odjeljci u ovoj crkvi posjeduju mozaike izvedene u veoma apstraktnom stilu.<ref>Brubaker, L. (2004). "Elites and Patronage in Early Byzantium: The Evidence from Hagios Demetrios in Thessalonike". In Haldon, John; et al. (eds.). The Byzantine and Early Islamic Near East: Elites Old and New. Princeton: Princeton University Press. str. 63‒90.</ref> Crkva Koimesis u Nikeji (današnji [[Iznik]]), porušena je početkom 20. stoljećavijeka, ali dokumentovana fotografijama, pokazuje istodobni opstanak klasičnih stilova uređenja crkve.<ref>Barber, C. (1991). "The Koimesis Church, Nicaea: The Limits of Representation on the Eve of Iconoclasm". Jahrbuch der österreichischen Byzantinistik. 41: str. 43‒60.</ref> Rimske crkve, koje su u ovom historijskom razdoblju još uvijek pripadale bizantijskoj teritoriji, također su imale važne sačuvane ukrasne mozaike i mnoge slike vjerskog značaja. Posebno je to slučaj sa crkvom [[Santa Maria Antiqua]], koja se smatra najstarijim spomenikom hrišćanstva na [[Rimski forum|Rimskom forumu]].<ref name="WHAT"/> Tu su i crkva [[Sant'Agnese fuori le mura]] i "''Kapelakapela sv. Venanzia''" u [[Bazilika sv. Ivana Lateranskog|Bazilicibazilici sv. Ivana Lateranskog]].<ref>Matthiae, Guglielmo (1987). Pittura romana del medioevo. Rome: Fratelli Palombi. ISBN 9788876212345.</ref> Bizantijski umjetnici izradekoji su izrađivali mozaika bili su u to vrijeme toliko poznati po svom radu, da ih je arapski Umejadski halifat (661.-750. P. CE.) zaposlio da ukrase džamije [[Kupola na stijeni]] u Jerusalemu i [[Velika džamija u Damasku|Veliku džamiju u Damasku]], čime su dali svoj doprinos prilikom izgradnje ovih ranih spomenika Umejada.<ref name="DEF">{{Cite web|url=https://www.ancient.eu/Byzantine_Art/|title=Bizantijska umjetnost|work=ancient.eu|accessdate=9. 4. 2020}}</ref><ref>Creswell, Keppel A.C. (1969). Early Muslim Architecture. New York: Clarendon Press., Flood, Finbarr Barry (2001). The Great Mosque of Damascus: Studies on the Making of an Umayyad Visual Culture. Leiden: Brill.</ref>
 
Luksuzna umjetnost opstala je neko vrijeme i u 7. stoljećuvijeku, te predstavlja jedan od većih doprinosa kasnijim razdobljima u historiji bizantijske umjetnosti.<ref name="WHAT"/>
Važna djela luksuzne sekularne umjetnosti iz ovog razdoblja su srebrne [[Davidove ploče]], nastale za vrijeme vladavine cara [[Heraklije|Heraklija]], na kojima su prikazani prizori iz života hebrejskog [[Kralj David|kralja Davida]].<ref>Leader, R. (2000). "The David Plates Revisited: Transforming the Secular in Early Byzantium". Art Bulletin. 82 (3): 407‒427. doi:10.2307/3051395. JSTOR 3051395.</ref>
Srebrne ploče su i dalje bile od velike vrijednosti u društvu i nastavljeno je sa njihovom izradom i tokom kasnijeg perioda.<ref name="WHAT"/>
Najistaknutiji preživjeli rukopisi su [[Sirjački jezik|sirjačke]] knjige evanđelja kao što je [[Sirijska biblija iz Pariza]].<ref>Leroy, Jules (1964). Les manuscrits syriaques à peintures conservés dans les bibliothèques d'Europe et d'Orient; contribution à l'étude de l'iconographie des Églises de langue syriaque. Paris: Librairie orientaliste P. Geuthner.</ref> Međutim, [[Londonske kanonske tablice]] svjedoče o kontinuiranoj proizvodnji raskošnih knjiga evanđelja na grčkom jeziku.<ref>Nordenfalk, Carl (1938). Die spätantiken Kanontafeln. Göteborg: O. Isacsons boktryckeri</ref>
 
Tokom razdoblja između vladavine Justinijana I i ikonoklazma ostvarene su velike promjene u društvenim i vjerskim ulogama slikarskih djela unutar Bizantije. Duboko poštovanje naspram [[acheiropoieta]] ili svetih slika, "koje nisu napravile ljudske ruke" postalo je značajna pojava, a u nekim su slučajevima ove slike zaslužne za spašavanje gradova od vojnih napada. Do kraja 7. stoljećavijeka određene slike svetaca su bile shvaćene kao "prozori" kroz koje se moglo komunicirati s prikazanom figurom. [[Proskineza]] ispred slika objašnjena je i u tekstovima s kraja 7. stoljećavijeka. Sva ova kretanja označavaju početke teologije [[ikona]].<ref>Brubaker, L. (1998). "Icons before iconoclasm?, Morfologie sociali e culturali in europa fra tarda antichita e alto medioevo". Settimane di Studio del Centro Italiano di Studi Sull' Alto Medioevo. 45: 1215‒1254.</ref>
 
Istovremeno, pojačana je i rasprava o pravilnoj ulozi umjetnosti u ukrašavanju crkava. ''Tri kanona'' sa [[Trulski sabor|Trulskog sabora]] iz 692. bavili su se kontroverzama iz ovog područja: zabrana prikazivanja krsta na crkvenim pločnicima (Kanon 73), zabrana predstavljanja Hrista kao jagnjeta (Kanon 82), opća zabrana protiv upotrebe "slika, bilo da su prikazani likovi na slikama ili na bilo koji način kao do sada, koji privlače oko i korumpiraju um, te potječu čovjeka na razmišljanje o ovozemaljskim uživanjima" (Kanon 100).
Kako je vrijeme prolazilo, jačina ovih rasprava o ulozi umjetnosti i slika u religioznom kontekstu rasla je i ustupila mjesto razdoblju u historiji bizantijske umjetnosti poznatom kao ikonoklazam (ikonoborstvo).<ref name="WHAT"/>
 
== Bizantijski ikonoklazam (Bizantijsko ikonoborstvo) ==
{{Glavni|Bizantijski ikonoklazam}}
[[Datoteka:Helios in His Chariot.jpg|240px|desno|Grčki bog sunca [[Helije]] u svojoj kočiji, okružen oznakama za mjesece u zodijaku. Ptolemejeve[[Ptolemej]]eve "Priručne tablice" izrađene 1291., za vrijeme vladavine [[Konstantin V Kopronim|Konstantina V Kopronima]].]]
Intenzivna rasprava o ulozi umjetnosti u bogosluženju dovela je na kraju do razdoblja "Bizantijskogbizantijskog ikonoklazma."<ref name="Bryer, A. 1977">Bryer, A.; Herrin, Judith, eds. (1977). Iconoclasm: Papers Given at the Ninth Spring Symposium of Byzantine Studies, University of Birmingham, March 1975. Birmingham: Center for Byzantine Studies. ISBN 9780704402263.</ref> Sporadični napadi ikonoklazma lokalnih biskupa desili su se u [[Mala Azija|Maloj Aziji]] tokom 720-ih. Godine 726. podvodni potres između ostrva There (današnji [[Santorini]]) i Therasia car [[Lav III Isavrijac]] protumačio je kao znak božijeg gnjeva i možda ga je upravo taj događaj naveo da ukloni poznatu Hristovu ikonu s [[Halka kapija (Konstantinopolj)|Halka kapije]] ispred carske palate.<ref>Stein, D. (1980). Der Beginn des byzantinischen Bilderstreites und seine Entwicklung bis in die 40er Jahre des 8. Jahrhunderts. Munich: Institut für Byzantinistik und Neugriechische Philologie der Universität.</ref>
Iste godine on je započeo kampanju ikonoklazma proglašavajući svako predstavljanje vjerskih likova na ikonama i mozaicima idolatrijom.
U desetljećima koja su slijedila, pristalice ikonoklazma su preduzeli veliku kampanju uništavanja molitvenih slika Isusa, bogorodice i svetaca, a pristalice upotrebe ikona i mozaika bili su progonjeni.<ref name="AH"/>
Line 135 ⟶ 136:
Iako je ikonoklazam strogo ograničio ulogu religiozne umjetnosti i doveo do uklanjanja nekih ranijih mozaika sa apsida i (moguće) sporadičnog uništavanja prijenosnih ikona, ikonoklazam nikada nije predstavljao potpunu zabranu izrade djela figuralne umjetnosti. Dosta književnih izvora navodi da je nastavljeno sa izradom sekularnih umjetničkih djela (tj. prikazi scena lova, seoskih motiva, prirode, [[Apstraktna umjetnost|apstraktne]] [[ornament]]ike i prikazi igara na hipodromu)<ref name="GA">Grabar, André (1984). L'iconoclasme byzantin: Le dossier archéologique (2nd ed.). Paris: Flammarion. ISBN 9782080126030.</ref> kao i nekoliko spomenika čiji datumi izrade se sa sigurnošću mogu navesti da pripadaju tom razdoblju, (ponajviše rukopis [[Ptolemej]]eve "Priručne tablice" danas se čuva u Vatikanu<ref>Wright, D. H. (1985). "The Date of the Vatican Illuminated Handy Tables of Ptolemy and of its Early Additions". Byzantinische Zeitschrift. 78 (2): 355‒362. doi:10.1515/byzs.1985.78.2.355.</ref>) pokazuju da su mitropolitski umjetnici održavali visok kvalitet proizvodnje.<ref name="Bryer, A. 1977"/> Procvat profane umjetnosti najuočljiviji je kod ukrašavanja carskih palata (pločice, tepisi ...) jer su se carevi nadmetali u raskoši s islamskim abasidskim halifama.<ref name="AH"/>
 
Jedna od glavnih crkava iz ovog razdoblja je [[Crkva sv. Irene|crkva sv. Irene]] (HajaHagia Irena) u Konstantinopolju, koja je obnovljena 760-ih nakon [[zemljotres]]a u Konstantinopolju 740. godine. Unutrašnjost Haja Irene kojom dominira veliki mozaički križkrst u apsidi jedan je od najbolje sačuvanih primjera ikonoklastičnog ukrašavanja crkve.<ref>Peschlow, Urs (1977). Die Irenenkirche in Istanbul. Tübingen: E. Wasmuth.</ref> [[Crkva sv. Sofije (Solun)|Crkva sv. Sofije]] u [[Solun]]u također je obnovljena krajem 8. stoljeća.<ref>Theocharidou, K. (1988). The Architecture of Hagia Sophia, Thessaloniki, from its Erection up to the Turkish Conquest. Oxford: Oxford University Press.</ref>
 
Određene crkve sagrađene izvan Bizantijskog Carstva u ovom periodu, ali ukrašene figurativnim, "bizantijskim" stilom, također mogu svjedočiti o nastavku aktivnosti bizantijskih umjetnika. U tom su pogledu posebno važni originalni mozaici [[Dvorska kapela Karla Velikog u Aachenu|Dvorskedvorske kapele u Aachenu]] (budući da su bili uništeni ili jako obnovljeni) i freske u ''Crkvicrkvi Maria foris portas'' u [[Castelseprio (arheološki park)|Castelsepriu]].
 
== Makedonska umjetnost ==
Line 143 ⟶ 144:
[[Datoteka:Nea Moni 01.jpg| mini|lijevo|Mozaici iz 11. vijeka u manastiru Nea Moni na ostrvu Hios.]]
[[Datoteka:Relieftafel 40 Märtyrer von Sebaste Bodemuseum.jpg|mini|desno|[[Četrdeset mučenika u Sebasteji]] predstavlja primjer umjetničkog rada u bjelokosti iz makedonskog perioda, Konstantinopolj. Danas se čuva u [[Muzej Bode|Muzeju Bode]], [[Berlin]].]]
Odluke sa Ikonoborskog sabora u Hijeriji promijenenepromijenjene su na novom crkvenom saboru 843. godine, koji se do danas u Istočnoj pravoslavnoj crkvi slavioslavi kao "Trijumf pravoslavlja". Godine 867. godine postavljanjepostavljanjem novog mozaika na apsidi u Haja Sofiji s prikazom Bogorodice i djeteta proslavio je patrijarh [[Focije I]] proslavio je u poznatoj [[Homilija|homiliji]] kao pobjedu nad zlima ikonoklazma. Kasnije iste godine na prijesto je stupio car [[Bazilije I Makedonac]], nazvan "Makedonac." Zbog toga se sljedećenaredno razdoblje bizantijske umjetnosti ponekad nazivalonaziva "makedonska renesansa", mada je taj naziv dvojako problematičan (nije bio "makedonska", niti, strogo rečeno, "[[renesansa]]").
 
U 9. i 10. stoljećuvijeku vojna situacija u Bizantijskom Carstvu se poboljšala, a pokroviteljstvo umjetnosti i arhitekture povećalo se. Naručena je izgradnja novih crkvi, a standardni arhitektonski oblik ("[[grčki križkrst]]") i dekorativna shema crkvi iz srednjeg bizantijskog perioda standardizirani su. Glavni sačuvani primjeri su [[Hosios Loukas]] u [[Beotija|Boeotiji]], [[manastir Dafni]] kod [[Atina|Atine]] i [[Nea Moni]] na ostrvu [[Hios]]u.
 
Oživljen je interes za prikazivanje predmeta iz klasične mitologije (kao na ''kovčegu Veroli kovčegu'') i korištenje "klasičnog" stila za prikazivanje religioznih, a posebno starozavjetnih predmeta (od kojih su [[Pariski psaltir]] i [[Jošuin svitak]] važni primjeri).
 
Tokom makedonskog razdoblja došlo je i do oživljavanja kasnoantičke tehnike rezbarenja [[Slonovača|slonovače]]. Mnogo ukrasnih primjera [[triptih]]a i [[diptih]]a od slonovače je sačuvano, poput [[Harbavillski triptih|Harbavillskog triptiha]] i triptiha u [[Luton Hoo]]u, koji su napravljeni za vrijeme vladavine [[Nikifor II Foka|Nikifora II Foke]].
Line 154 ⟶ 155:
[[Datoteka:Anastasi Dafnis.jpg|mini|350px|desno|Mozaik iz manastira Dafni (ca. 1100)]]
{{Glavni|Bizantijska umjetnost za vrijeme vladavine dinastije Komnen}}
Druga polovina 11. vijeka predstavlja razdoblje kraja vladavine makedonske dinastije u Bizantijskom Carstvu tokom kojeg je nakratko došlo do ograničenja u razvoju umjetnosti. Dolaskom dinastije Komnena na vlast zaustavljen je pad carstva, a umjetnost i arhitektura ponovo su našli svoju primjenu. Izgrađene su slikovite kuće i palate koje su ukrašene ukrasima od opeke i detaljima s emajlom[[emajl]]om. Geometrija se povećala i zomorfni elementi se gube. U arhitekturi je korištena takozvana grčka škola pri izgradnji hramova u Atini i na ostrvima. Nakon privremenog gubitka većine Anadolije, izrada umjetničkih djela bila je sve više orijentirana na evropski dio carstva. Međutim, lokalni radovi počinju objedinjavati ​​i lokalne umjetničke stilove.
 
Kod mozaika iz tog vremena uočljiva je linearnost oblika i hladnoća boja. Najvažniji spomenici iz tog doba mogu se naći posebno u brojnim manastirima. Vjerovatno najpoznatiji mozaici iz ovog perioda nalaze se u manastiru Dafni kod Atine. DvanaestoDvanaesti stoljećevijek bilo je doba kada se bizantijska umjetnost iztokom ovog perioda širila se izvan granica carstva, u mjeri koja nikada nije bila nadmašena prije ili poslije. U to vrijeme mogli su se naći bizantijski umjetnički predmeti širom zapadne Evrope kao i u svim istočnoevropskim zemljama. Bizantijski umjetnici bili su pozivani da uljepšavaju građevine [[Normani|Normana]] i u [[Kijev]]u. Upravo u [[Katedrala MonrealMonreale|Katedralikatedrali MonrealMonreale]] u [[Palermo|Palermu]] nalazi se najveći ciklus mozaika na svijetu. Umjetnički, međutim, to je manje estetski rad. Utjecaj bizantijske umjetnosti može se vidjeti i u mnogim radovima iz tog vremena u [[Venecija|Veneciji]], gdje je bizantijska umjetnost uspješno oponašana. Osim toga, veliki dio bizantijske kulturne baštine ušao je na Zapad tokom velike pljačke Konstantinopolja nakon [[Četvrti krstaški rat|Četvrtog krstaškog rata]]. Bizantijska umjetnost ostala je popularna u Italiji sve do pojave [[Renesansa|renesanse]].
 
Tokom vladavine dinastije Komnen, velikih pokrovitelja umjetnosti, djelomično se promijenio i stil umjetnosti. Osim duhovnosti, ističe se i ljepota. Slike su svjetlije, potezi su mekši a zlato i srebro široko se koriste. [[Solun,]] i [[Sveta gora|Atos]] (Sveta gora) postaju nova središta umjetnosti, a od starijih Jerusalem i Sinaj oživljavaju. U [[Kaligrafija|kaligrafiji]] umjetnost samo ponavlja svoj vrhunac. Nova djela se više ne stvaraju samo u radionicama, već i u samostanima (do tada bizantijski samostani nisu imali sličan obrazovni i umjetnički karakter kao na Zapadu). Smanjuje se i broj ilustracija u[[Iluminacija|iluminirani]]h knjigamaknjiga. Među važnija djela su Evanđelje iz Parme, Madridski zakonik, Hronike [[Jovan Skilica|Jovana Skilice]] ili Evanđelje Firencija Laureantiana. Značajno djelo iz tog razdoblja je sicilijanski prikaz Ljetopisa Jovana Skilice, poznatog kao Madridski rukopis, koji sadrži približno 600 slika iz historije Bizantije.
 
Vrhunac doseže bizantijsko zlatarstvo koje se (često čak i stariji primjerci) izvozilo u cijelu [[Evropa|Evropu]]. Bizantijski obrađivači metala imali su nekoliko narudžbi u Veneciji. Najpoznatiji je vjerovatno oltar [[Pala d´Oro]] u [[Bazilika sv. Marka|bazilici Svetogsv. Marka]]. Poslije 1204. godine, bizantijska krilasta kvadrikada dosegla je i Veneciju. Mađarske krune također su bizantijskog porijekla, kao naprimjer (grčki dio takozvane krune sv. Stefana i [[Monomahova kruna]] (obje datirajupotječu iz 11. stoljećavijeka, iz razdoblja neposredno prije Komnena). Za vrijeme vladavine dinastije [[Angeli (loza bizantijskih careva)|Angela]] Bizantijsko Carstvo je preživljavalo krizu, a žarište umjetnosti preusmjereno je na lokalne centre, kao i nekoliko mjesta na Zapadu.<ref name="AOBE"/>
 
== Bizantijska umjetnost za vrijeme vladavine dinastije Paleolog (13. - 15. vijek) ==
Line 166 ⟶ 167:
{{Glavni|Bizantijska umjetnost za vrijeme vladavine dinastije Paleolog}}
Umjetnost i arhitektura doživjeli su procvat tokom kasnog razdoblja postojanja Bizantijskog Carstva unatoč očajnim vojnim i političkim okolnostima koje su trpjeli bizantijski vladari. Uprkos smanjenju sredstava za podršku umjetnosti, pokrovitelji iz svih društvenih staleža dali su da se izgrade nove ili obnove stare građevine oštećene ili zapuštene tokom latinske okupacije.<ref>{{Cite web|url=https://www.metmuseum.org/toah/hd/byza/hd_byza.htm|title=Bizantijum od 330 - 1453 godine|work=metmuseum.org|accessdate= 25. 1. 2021}}</ref>
Obnova Bizantijskog Carstva nakon 1261. za vrijeme vladavine [[Paleolog (loza bizantijskih careva)|Paleologa]] donijela je nova iskustva u bizantijsku umjetnost, koja su preuzeta od privremenih osvajača i drugih naroda bizantijskog kulturnog kruga. Važnost regionalnih naselja jača u poređenju sa Konstantinopoljem, Solunom, [[Trabzon]]om i gradovima na [[Peloponez]]u (među njima posebno [[Mistras|Mistrom]]) postaju važna arhitektonska naselja. U duhovnom okruženju razvija se i trijumfuje [[isihazam]], molitvena tradicija u pravoslavlju, koju upražnjavaju monasi ([[isihazam]]), a s tim se širi se i pojava stilskih manastira na visokim stijenama ([[Meteora]]). U njima se osnivaju manastiri, kojih je sve više na [[Sveta gora|Svetoj gori]] (Atos). Bizantijska umjetnost nastavlja se širiti Rusijom, Venecijom i Balkanom[[Balkan]]om, dok istovremeno nema vojnog odgovora [[Osmanlijsko Carstvo|Turcima]], koji su poduzimali osvajačke pohode na Bizantijsko Carstvo.
 
Najznačajniji preporod doživljavaju mozaici i freske, koji se očituje dinamičnošću i narativnošću, a slike stvaraju zamršene tapiserije. Boje i veličina detalja se također mijenjaju i smanjuju. Značajni mozaici sačuvani su u [[Crkva Hora|Crkvicrkvi Hora]] (Konstantinopolj) ili u [[Manastir Pammakaristos|Manastirumanastiru Pammakaristos]]. Veliki broj naslikanih ikona sa drvenom pozadinom također je sačuvan iz ovog perioda, a njihov kvalitet varira u zavisnosti od radionice gdje su urađene. Radionice u Konstantinopolju održale su relativno pristojan nivo. Preovladavaju svijetle tople boje i šematskoshematsko zlato stvoreno potezima navojapletenja zlatne niti. U umjetnosti iluminacije knjiga djela ne dosežu nivo iz prethodnih razdoblja, a izuzetnija djela su iznimka, ali novost su portreti knjiga. Zahvaljujući njima sačuvano je nekoliko carskih portreta.
 
U umjetnosti izrade malih predmeta također je primjetan pad u odnosu na starija razdoblja. Gubitak istočnih teritorija značio je nedostatak skupljih materijala, posebno slonovače i plemenitih metala. Proizvodnja je bila uglavnom usmjerena na drvo, a [[keramika]] se više koristila u ovom periodu. Težina radova također se smanjuje, a [[filigran]] postaje popularan. Više pažnje počelo se poklanjati zaštiti ikona. Stvoreni su metalni okviri i pločice sa ikonama. Umjetnost izrade tkanina i vezova doživjela je značajan razvoj.<ref name="HOA"/>
 
== Bizantijska umjetnost u južnoj i istočnoj Evropi ==
Line 177 ⟶ 178:
[[Datoteka:Angelsatmamre-trinity-rublev-1410.jpg|thumb|200px|desno|Ikona svete Trojice Andreja Rubljova]]
Nakon osmanlijskog osvajanja Konstantinopolja 1453. godine došlo je do konačne propasti Bizantijskog Carstva i pomjeranja fokusa bizantijske umjetnosti na južnu i istočnu Evropu. Kroz pravoslavno hrišćanstvo, bizantijska kultura proširila se na [[Bugarska|Bugarsku]], Srbiju, [[Vlaška|Vlašku]] i [[Moldavija|Moldaviju]]. Istovremeno, od vremena vladavine makedonske dinastije, bizantijska kultura i vjerski obred proširili su se na Rusiju, koja je kasnije postala središte pravoslavnog svijeta nakon osvajanja balkanskih zemalja. Već tokom kasne faze
postojanja Bizantijskog Carstva, u pojedinim zemljama istočnog obreda stvoren je djelimično poseban umjetnički stil pojedinih naroda koji se nastavio i nakon završetkaprestanka postojanja Bizantijskog Carstva. Bizantijska umjetnost u pojedinim zemljama manifestuje se uglavnom u sakralnoj arhitekturi, ali je povezana s regionalnim aspektima. Stvoren je na ovaj način npr.naprimjer, [[Srpsko-bizantijski stil]]. U 14. i 15. vijeku razvila se [[Moravska škola]] koja je doživjela potpuno nezavisan razvoj i kasnije je postala arhitektonski model za moldavske hramove i u susjednim zemljama (Vlaška, Bugarska). Pojavljuju se nova umjetnička žarišta, od kojih su najvažniji bili u Rusiji. Ruski ikonografski stil počinje se razvijati u svom smjeru, ali snažno oponaša bizantijske uzore. Ikona [[Presveto Trojstvo (ikona Andreja Rubljova)|Presvetog Trojstva]] [[Andrej Rubljov|Andreja Rubljova]] jedno je od najznačajnijih prelomnih djela.
 
Arhitektura u Rusiji i Srbiji, pored bizantijskih stilova, upija i uticajeutjecaje sa Zapada ([[Romanika|romanički]] i [[Gotika|gotski]] stil). Slavenske crkve i manastiri (npr.naprimjer [[Manastir Gračanica|Gračanica]], [[Manastir Visoki Dečani|Visoki Dečani]], [[Kalenić (manastir)|Kalenić]]) odlikovali su se naglašavanjem vertikalnosti, što je u ranijoj bizantijskoj umjetnosti bilo u potpunosti izostavljano. Međutim, središnji tlocrt crkava se nastavio. Na građevine iz [[Raška škola|Raške škole]] najviše utječe romanički tlocrt (npr. [[Manastir Studenica|manastir Studenica]]), naglasak je također na boji i raznolikosti fasade. Dobar primjer su freske grčkih umjetnika koji su radili na dvoru srpskog vladara [[Stefan Uroš II, kralj Srbije|Stefana Uroša II]] ili u Manastirumanastiru Gračanica. Bizantijski utjecaj pojavio se i u svim aspektima života (odjeća, naslovi). Najnaprednija faza srpsko-bizantijske umjetnosti ostvarena je tokom vladavine despota [[Stefan Lazarević|Stefana Lazarevića]].
 
Freska je igrala važnu ulogu u srednjovjekovnoj Srbiji. Starije freske obuhvatale su radove u Manastirumanastiru Studenica (1170) i [[​​Manastir Sopoćani|​​Sopoćanima]] (oko 1265). Grčki slikari su ovdje oponašali klasične drevne freske. Slike iz kasnijeg perioda (za vrijeme dinastije Paleolog) ponovo su imale konzervativniji hrišćanski karakter ([[Ohrid]], Gračanica). Relativno visokokvalitetna djela srpskih majstora iz 14. vijeka i prve polovine 15. vijeka u [[Moravska škola|Moravskoj školi]] mogu se naći u manastirima Kalenić ili [[Manastir Manasija|Manasiji]].
 
Bizantijska tradicija u [[Jugoistočna Evropa|jugoistočnoj Evropi]] nastavila se i pod osmanskom vlašću, iako su neke vrste umjetnosti preživjele samo u relativno malom obimu. Na [[Kreta|Kreti]] je regionalni "postbizantijski" stil [[Kretska škola|Kretske škole]] ponovo razvijen pod pokroviteljstvom Venecije. Pisanje (tj. slikanje) ikona ne mijenja se bitno, već se umjetnici pridržavaju tradicije bizantijske umjetnosti.<ref>ZÁSTĚROVÁ, Bohumila, a kol. Historija Bizantije, Prvi to, Prag: Academia, 1992., ISBN 80-200-0454-8. str. 423 – 424.</ref>
 
== Baština i utjecaj ==
[[Datoteka:Basilica Venecia.jpg|thumb|350px|lijevo|[[Bazilika svetogsv. Marka]] u Veneciji jedan je od važnih primjera utjecaja bizantijske umjetnosti i arhitekture izvan Bizantije.]]
Sjaj bizantijske umjetnosti uvijek je bio u mislima srednjovjekovnih zapadnih umjetnika i pokrovitelja, a mnogi od najvažnijih pokreta iz tog periodu bili su svjesni pokušaji da se putem umjetnosti stane uz klasičnu rimsku i savremenu bizantijsku umjetnost. To se posebno odnosilo na carsku [[Karolinška umjetnost|karolinšku]] i [[Otonska umjetnost|otonsku umjetnost]]. Luksuzni proizvodi iz Bizantijskog Carstva bili su visoko cijenjeni i dostigli su, čak i do kraljevskog pokopa u [[Anglosaksonci|anglosaksonskom]] Sutton Hoo-u u [[Suffolk]]u 620-ih, koji sadrži nekoliko srebrnjaka. Bizantijska [[svila]] bila je posebno cijenjena, a velike količine podijeljene su kao diplomatski pokloni iz Konstantinopolja. Postoje zapisi o bizantijskim umjetnicima koji su radili na Zapadu, posebno tokom razdoblja ikonoklazma, a čini se da su neka djela, poput freski u [[Castelseprio (arhaeološki park)|Castelseprio]]-u i minijatura u [[Bečka krunidbena evanđelja|Bečkim krunidbenim evanđeljima]], proizvedena od takvih figura.
 
Timovi mozaičara poslati su kao diplomatske geste od strane careva u Italiju, gdje su često obučavali lokalno stanovništvo da nastave svoj posao u stilu pod velikim utjecajem Bizantije. Venecija i [[Normanska-arapsko-bizantijska kultura|Normanska Sicilija]] bili su posebna središta bizantijskog utjecaja.<ref Najranijename="KHL">Kessler, sačuvaneHerbert pločeL. (1988). "On the State of Medieval Art History". The Art Bulletin. 70 (2): str. 166–187. doi:10.1080/00043079.1988.10788561. JSTOR 3051115.</ref> Venecijanska umjetnost i kultura u cjelini bile su duboko zasićene bizantijskim duhom, pa čak i do mnogo kasnijeg datuma bizantijski elementi uočljivi su u [[Venecijansko slikarstvo|venecijanskom slikarstvu]] u djelima umjetnika poput [[Jacopo Bellini]]ja. Čitava grupa panoa na Zapadukojima su uglavnom bile naslikane Madona, potječu od 15. vijeka nadalje i koji su naslikani u Veneciji ili susjedstvu predstavljaju konačni ishod bizantijskog utjecaja.<ref name="AOBE"/> Najraniji sačuvani panoi na Zapadu bili su stilski pod velikim utjecajem savremenih bizantijskih ikona, sve dok se u Italiji za vrijeme [[Trečento|Trečentatrečenta]] nije počeo razvijati prepoznatljiv zapadnjački stil. Tradicionalna i još uvijek utjecajna historija umjetnosti [[Giorgio Vasari]]ja i druge priče o zapadnjačkom slikarstvu započinje kroz pomak [[Cimabue]]a, a zatim i [[Giotto di Bondone]]a iz okvira bizantijske tradicije. Bizantijski umjetnički utjecaj na [[Evropa|Evropu]] bio je u naglom padu do 14. vijeka, ako ne i ranije, uprkos kontinuiranoj važnosti iseljenika ([[Grčki učenjaci u renesansi|bizantijskih učenjaka u renesansi]]) u drugim evropskim područjima.
[[Datoteka:Jérusalem - Dôme du Rocher - mosaïque intérieure.jpg|thumb|350px|desno|Mozaici u džamiji [[Kupola na stijeni]] u JerusalimuJerusalemu pokazuju utjecaje bizantijskih dizajna.]]
[[Islamska umjetnost]] započela je s umjetnicima i zanatlijama koji su se uglavnom školovali u bizantijskim stilovima, i premda je figurativni sadržaj bio znatno smanjen, bizantijski dekorativni stilovi i dalje su imali veliki utjecaj na islamsku umjetnost, a bizantijski umjetnici neko vrijeme bili su pozivani prilikom izrade važnih umjetničkih i arhitektonskih djela, a posebno mozaika.
 
Pravilno definisana bizantijska era završila se [[Pad Konstantinopolja|padom Konstantinopolja]] pod vlast [[Osmanlije|Osmanlija]] 1453.
godine. Međutim, do tada je bizantijska kulturna baština bila široko rasprostranjena, nošena širenjem pravoslavnog hrišćanstva, u Bugarsku, Srbiju, Rumuniju i, što je najvažnije, Rusiju, koja je postala središte pravoslavnog svijeta nakon osmanskog osvajanja [[Balkan]]a. Čak i pod osmanskom vlašću, bizantijske tradicije u slikanju ikona i drugim umjetnostima malog opsega opstale su, posebno na [[Kreta|Kreti]] i [[Rodos]]u pod vlašću Venecije. Tu je [[Postbizantijska umjetnost|postbizantijski stil]] pod rastućim zapadnim utjecajem opstao naredna dva stoljećavijeka, stvarajući umjetnike među kojima je i [[El Greco]] čiji je trening bio u [[Kretska škola|Kretskoj školi]], koja je bila najenergičnija postbizantijska škola i koja je izvozila veliki broj ikona u Evropu. Spremnost Kretske škole da prihvati zapadni utjecaj bila je netipična, jer je u većini postbizantijskog svijeta ova umjetnička tradicija predstavljala "instrument etničke kohezivnosti, te postala asertivno konzervativna tokom Turkokratijeturkokratije" (perioda osmanske vladavine).<ref>Kessler, Herbert L. (1988). name="On the State of Medieval Art HistoryKHL". The Art Bulletin. 70 (2): str. 166–187. doi:10.1080/00043079.1988.10788561. JSTOR 3051115.</ref>
 
Rusko slikanje ikona započelo je u potpunosti usvajanjem i oponašanjem bizantijske umjetnosti, kao i umjetnosti drugih pravoslavnih naroda.
Ostalo je izuzetno konzervativno u ikonografiji, iako je njen stil slikanja razvio posebne karakteristike, među kojima i utjecaje zapadnjačke umjetnosti nakon renesanse. Sve istočno-pravoslavne crkve ostale su veoma zaštitničke prema svojoj tradiciji u pogledu oblika i sadržaja slika, a naprimjer, moderni pravoslavni prikazi [[Isusovo rođenje u likovnoj umjetnosti|Rođenja Hristovog]] sadržajem se malo razlikuju od onih razvijenih u 6. vijeku.
 
Iako je istina da je kod velike većine sačuvanih umjetničkih djela korištena religiozna tematika, to je mogao biti rezultat odabira u tada nastupajućim stoljećimavijekovima, jer se u bizantijskim izvorima obilno spominju svjetovne umjetnosti, a paganski su se predmeti s klasičnom ikonografijom nastavili stvarati dobrano u 10. vijek i poslije. Koristeći svijetlo kamenje, zlatne mozaike, živahne zidne slike, zamršeno rezbarenu [[Slonovača|slonovaču]] i dragocjene metale općenito, bizantijski umjetnici uljepšali su sve, od zgrada do knjiga, a njihova najveća i najvjernija ostavština nesumnjivo su ikone, koje i dalje ukrašavaju hrišćanske crkve širom svijeta.<ref name="DEF"/>
 
== Utjecaji na bizantijsku umjetnost i njene karakteristike ==
[[Datoteka:"The School of Athens" by Raffaello Sanzio da Urbino.jpg|thumb|400px|desno|[[Atinska škola]] je remek djelo italijanskog [[Renesansa|renesansnog]] slikara [[Raffaello Santi|Raffaella Santija]]. Raffaello je u ovoj freski naslikao matematičare i filozofe iz perioda [[Antička Grčka|antičke Grčke]], koji su imali veliki utjecaj na bizantijsku umjetnost.]]
Bizantijsko Carstvo je u mnogim aspektima bilo mnogo više grčko nego rimsko, a helenistička umjetnost i dalje je bila utjecajna, posebno ideja naturalizma. Istovremeno, geografski opseg carstva imao je svoje implikacije na umjetnost,<ref>{{cite web|url= https://www.ancient.eu/Byzantine_Art/|title=Bizantijska umjetnost|work=ancient.eu|accessdate=24. 11. 2020}}</ref> koja se gotovo u potpunosti bavi religijskim izražavanjem i bezličnim prevođenjem pažljivo kontrolirane crkvene teologije u umjetničke termine. Njeni oblici u [[Arhitektura|arhitekturi]] i slikarstvu koji su izrasli iz crkvene teologije ostali su jednoliki i anonimni, usavršeni u okviru krute tradicije, a ne različiti prema ličnom hiru. Rezultat svega ovoga bila je prefinjenost stila i duhovnost izražavanja rijetko dostignuta u zapadnoj umjetnosti.
U poređenju sa srednjovjekovnom umjetnošću u zapadnoj Evropi, odsustvo monumentalne skulpture i rijetkost upotrebe arhitektonske skulpture (sa izuzetkom ranog perioda) svakako spada u red glavnih osobina bizantijske srednjovjekovne umjetnosti. Ovo odsustvo je utoliko iznenađujuće zbog činjenice da imamo posla s umjetnošću onih istih Grka koji su nekoliko stoljećavijekova ranije bili vajari prije svega.<ref name="Umjetnost Bizantijskog Carstva">{{cite web|url=https://www.britannica.com/art/Byzantine-art|title=Umjetnost Bizantijskog Carstva|work=britannica.com|accessdate=18. 10. 2020}}</ref>
Bizantijska crkva nikada se nije izjasnila nijednom službenom uredbom protiv statua i sigurno joj se ne može pripisati odsustvo plastičnih figuracijskih djela od važnosti u srednjem vijeku.
Bizantijski umjetnici nastavili su daleko duže od Zapada da prakticiraju određeni oblik izrade statua (približno do 800. n. e.), kao naprimjer isklesane likove careva. Vjerovatno je pokret ikonoboraca započet 726. bio koban za bizantijsko kiparstvo, jer je nakon ponovnog pokretanja izrade figurativnih slika 843. kiparstvu nije bilo mjesta i jedini oblik plastičnih figuracijskih djela koji je nastavljen da se upražnjava bili su bareljefi s malim figurama i čisto ukrasne skulpture.<ref name="GA"/>
nastavljen da se upražnjava bili su bareljefi s malim figurama i čisto ukrasne skulpture.<ref name="GA"/>
 
Središnji, radijalni crkveni arhitektonski plan, koji je bio usvojen u najvećem dijelu Bizantijskog Carstva odgovarao je hijerarhijskom pogledu na svemir koji je naglašavala istočna pravoslavna crkva. Ovo gledište jasno je prikazano u ikonografskoj shemi crkvene umjetnosti, izloženoj na freskama ili, češće, mozaicima, koji su prekrivali unutrašnjost kupola, zidova i svodova crkava u potpunoj mješavini arhitektonskog i slikovnog izraza. Na vrhu središnje kupole nalazio se lik Hrista Pantokratora (vladara svemira). Ispod njega, obično oko dna kupole, nalazili su se anđeli i arhanđeli, a na zidovima i likovi svetaca. Djevica Marija često je bila naslikana visoko u polukupoli koja pokriva jedan od četiri radijalna kraka. Najniža razina bila je rezervisana za vjernike. Čitava crkva je tako formirala mikrokosmos svemira. Ikonografska shema odražavala je i liturgiju: narativni prizori iz života Hrista i Bogorodice, umjesto da budu postavljeni hronološkim redom duž zidova (kao u zapadnim crkvama), izabrani su zbog svog značaja kao prilike za blagdane i postavljeni su duž crkvenih zidova prema njihovom teološkom značaju.<ref name="Umjetnost Bizantijskog Carstva"/>
U usporedbi s religioznom umjetnošću, svjetovna umjetnost bila je daleko manje zastupljena, gdje je primjetan mnogo manji broj umjetničkih djela, manji opseg ovih djela, manje tehničke raznolikosti i primjetni pad u odnosu na najraniji bizantijski period kada je uloga sekularne umjetnosti bila važnija nego u bilo koje drugo vrijeme tokom srednjeg vijeka.
Važne ideje koje su bile čvrsto usidrene u bizantijskoj svijesti, te stimulirale njihove umjetničke aktivnosti i utjecale na veliki broj njihovih umjetničkih djela tokom srednjeg vijeka proizašle su iz jezika, književnosti, nauke i umjetnosti klasične Grčke.
U intelektualnim krugovima Konstantinopolja sve što je dolazilo od starih Grka bilo je cijenjeno i oponašano, a taj "arheološki" trend postao je još rašireniji od 9. stoljećavijeka nadalje. Bizantinci su tako sačuvali od zaborava naslijeđe prošlosti, te istovremeno ukus za ljepotu i određena temeljna pravila klasične [[Estetika|estetike]]. Crkva je sa svoje strane postavila uske granice ovom izlivu hrišćanskog humanizma.
Ovo je bio jedan od nepromjenljivih faktora srednjovjekovne bizantijske umjetnosti i izvor nadahnuća koji su grčki umjetnici iz tog razdoblja znali kultivirati sistematski i sa većim razumijevanjem od njihovih kolega zapadnjačkih umjetnika.<ref name="GA"/>
 
Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/wiki/Bizantijska_umjetnost"