Wikipedia

Razlika između verzija stranice "Angola"

Pregled historije
[pregledana izmjena][pregledana izmjena]
← Starija izmjenaNovija izmjena →
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
VizualnoWikitekst
m razne ispravke
Red 11:
| glavni_grad_koordinate = {{Coord|8|50|S|13|20|E|type:city}}
| najveći_grad = [[Luanda]]
| službeni_jezik = [[portugalski jezik|portugalski]]<ref name="INE Angola">[http://aiangola.com/wp-content/uploads/2016/03/Publicação-Resultados-Definitivos-Censo-Geral-2014_Versão-22032016_DEFINITIVA-18H17.pdf 2014 population census (INE Angola)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160506013702/http://aiangola.com/wp-content/uploads/2016/03/Publica%C3%A7%C3%A3o-Resultados-Definitivos-Censo-Geral-2014_Vers%C3%A3o-22032016_DEFINITIVA-18H17.pdf|date=6. May5. 2016}}</ref> kao i <br>
{{Plainlist|
* [[Umbundu (jezik)|Umbundu]]
Red 43:
| po_površini_na_svijetu = 22.
| procenat_vode = neznatno
| stanovnika = 25.789.024<ref name="INE Angola">[http://aiangola.com/wp-content/uploads/2016/03/Publicação-Resultados-Definitivos-Censo-Geral-2014_Versão-22032016_DEFINITIVA-18H17.pdf 2014 population census (INE Angola)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160506013702/http://aiangola.com/wp-content/uploads/2016/03/Publica%C3%A7%C3%A3o-Resultados-Definitivos-Censo-Geral-2014_Vers%C3%A3o-22032016_DEFINITIVA-18H17.pdf|date=6. May5. 2016}}</ref>
| stanovnika_godina = 2014
| po_broju_stanovnika_na_svijetu = 47.
Red 73:
| komentar =
|}}
'''Angola,''' službeno '''Republika Angola''' ({{lang-pt|República de Angola}}, na jezicima [[kimbundu]], [[Umbundu (jezik)|umbundu]] i [[kikongo]]: ''Ngola'') država je u jugozapadnoj Africi koja graniči na istoku sa [[Demokratska Republika Kongo|DR Kongom]] sa dužinom granice od 2.646&nbsp;km, na sjeveru sa [[Republika Kongo|Republikom Kongo]] (231&nbsp;km) i [[Zambija|Zambijom]] (1.065&nbsp;km), a na jugu sa [[Namibija|Namibijom]] (1.427&nbsp;km). Površina Angole je 1.246.700&nbsp;km<sup>2</sup>. Glavni grad države je [[Luanda]]. Članica je [[Ujedinjene nacije|Ujedinjenih nacija]], [[OPEC]]-a, [[Afrička unija|Afričke Unije]], [[Zajednica država portugalskog govornog područja|Zajednice država portugalskog govornog područja]] i [[Južnoafrička razvojna zajednica|Južnoafričke razvojne zajednice]]. Angola je multietnična država s 25,8 miliona stanovnika, koji su pripadnici raznih plemenskih grupa, običaja i tradicija. Kultura u državi odražava vijekove portugalske vladavine u obliku dominantnog [[Portugalski jezik|portugalskog jezika]] i [[Rimokatoličanstvo|katoličke crkve]]. Nakon dugotrajne borbe s kolonijalistima, nezavisnost je ostvarena 1975. nakon što je osnovana [[Narodna Republika Angola]], [[Marksizam-Lenjinizam|marksističko-leninjistička]] jednopartijska država koju su podržavali [[Sovjetski Savez]] i [[Kuba]]. Vrlo brzo nakon toga izbio je [[Građanski rat u Angoli|građanski rat]] između vladajućeg [[MPLA|Narodnog pokreta za oslobođenje Angole]] (MPLA) i [[UNITA|Nacionalne unije za potpunu nezavisnost Angole]] (UNITA) koju su podržavali [[Sjedinjene Američke Države|Sjedinjene Države]] i [[Apartheid|aparthejdska]] [[Južnoafrička Republika]], koji je trajao do 2002. Država je nakon završetka rata postala relativno stabilna unitarna konstitutivna republika.
 
== Etimologija ==
Red 81:
{{Glavni|Historija Angole}}
 
Sadašnja teritorija Angole bila je naseljena još od [[Paleolit|paleolitapaleolit]]a. Nacionalna država nastala je kao rezultat [[Portugalska kolonizacija Angole|portugalske kolonizacije]], koja je započela na priobalnim naseljima osnovanim u 16. vijeku. Portugalci su postepeno naseljevali i unutrašnjost zemlje, ali su im se opirale grupe kao što su [[Cuamato]], [[Kwanyama]] i [[Mbunda]].
 
=== Rane migracije i političke jedinice ===
[[Datoteka:Jean Roy de Congo.jpg|lijevo|150p|mini|[[Kralj João I]], kralj [[Kraljevstvo Kongo|Kraljevstva Kongo]]]]Područje današnje Angole je bilo pretežno naseljeno nomadskim plemenima [[Khoi]] i [[San (pleme)|San]]. Protjerali su ih plemena [[Bantu]], koja su dolazila sa sjevera 1. milenija p. n. e, a većina ih je došla sa područja današnje sjeverozapadne [[Nigerija|Nigerije]] i južnog [[Niger|Nigera]]a.<ref>{{Cite book|last=Miler|first=Josep|title=Kings and Kinsmen: Early Mbundu States in Angola|publisher=Ithaca: Cornell University Press|year=1979|isbn=978-0198227045|location=|pages=55-56.}}</ref>
 
Ustanovljen je veliki broj političkih jedinica od kojih je bila najpoznatija [[Kraljevstvo Kongo]] koje se je prostiralo sjeverno sve do današnje [[Demokratska Republika Kongo|Demokratske Republike Kongo]], [[Republika Kongo|Republike Kongo]] i [[Gabon]]a. Kraljevstvo je uspostavilo [[Trgovački put|trgovačke puteve]] sa ostalim gradskim državama i civilizacijama uzduž obale jugozapadne i zapadne Afrike i čak sa [[Veliki Zimbabve|Velikim Zimbabveom]] i [[Kraljevstvo Mutapa|Kraljevstvom Mutapa]].<ref>{{Cite web|url=http://www.bbc.co.uk/worldservice/specials/1624_story_of_africa/page45.shtml|title=BBC World Service {{!}} The Story of Africa|last=|first=|date=24. 5. 2010|website=www.bbc.co.uk|publisher=|accessdate=9. 5. 2020}}</ref>
Red 92:
Portugalski istraživač [[Diogo Cão]] stigao je na područje današnje Angole 1484. godine.<ref>{{Cite book|last=Baynes|first=T.S.|title=Angola|publisher=|year=1878|isbn=|location=|pages=45}}</ref> Portugalci su ustanovili svoju primarnu trgovačku postaju u [[Soyo|Soyi]], što je danas najsjeverniji grad u Angoli. [[Paulo Dias de Novais]] osnovao je današnji glavni grad Angole São Paulo de Loanda ([[Luanda]]) 1575. godine sa 100 porodica doseljenika i 400 vojnika. Kolonijalisti su ustanovili nekoliko drugih naselja, tvrđava i trgovačkih postaja uzduž obale Angole uglavnom trgujući angolskim robovima za plantaže u Brazilu. Lokalni trgovci robova pružali su velik broj robova [[Portugalsko kolonijalno carstvo|Portugalskom carstvu]],<ref>{{Cite book|last=Fleisch|first=Axel|title=Angola: Slave Trade, Abolition of|publisher=Routledge|year=2004|isbn=1-57958-245-1|location=|pages=131-133}}</ref> obično u zamjenu za robu proizvedenoj u [[Evropa|Evropi]].<ref>{{Cite book|last=|first=|title=Angola in the Eighteenth Century: Slave trading in the 1700s|publisher=|year=2006|isbn=0739716069|location=|pages=}}</ref><ref>{{Cite journal|last=|first=|date=30. 5. 2016|title=The History of Brazil–Africa Relations|url=http://siteresources.worldbank.org/AFRICAEXT/Resources/africa-brazil-bridging-chapter2.pdf|journal=World Bank|doi=|access-date=9. 5. 2020}}</ref>
 
Ovakav način trgovine robovima preko Atlantika nastavio se sve do [[Nezavisnost Brazila|nezavisnosti Brazila]] 1820-ih.
 
Unatoč teritorijalnim pretenzijama Portugala u Angoli, njegova kontrola nad većim dijelom države bila je minimalna. U 16. stoljeću Portugal je preuzeo kontrolu nad obalom kroz niz sporazuma i ratova.
Red 98:
Život evropskih kolonijalista bio je težak, a napredak spor. [[John Iliffe (historičar)|John Iliffe]] napominje: "Portugalski zapisi o Angoli iz 16. stoljeća pokazuju da se velika glad odvijala u prosjeku svakih 17 godina; u pratnji pandemije, ona bi mogla ubiti jednu trećinu ili pola stanovništva uništavajući demografski rast novih generacija te prisiljavajući kolonijaliste da se vrate u riječne doline."<ref>{{Cite book|last=Iliffe|first=John|title=Africans: the history of a continent|publisher=Cambridge University Press|year=1996|isbn=0-521-68297-5|location=|pages=68}}</ref>
 
Tokom [[Špansko-portugalski ratovi|špansko-portugalskih ratova]], [[Nizozemska zapadnoindijska kompanija]] okupirala je [[Luanda|Luandu]] 1641. kako bi sa domorodcima izvršila napad na portugalske posjede na drugim mjestima.<ref>{{Cite book|last=Cellelo|first=Thomas|title=Angola, a Country Study. Area Handbook Series (Third ed.)|publisher=|year=1991|isbn=978-0160308444|location=|pages=14-26.}}</ref> Osvajanje [[Pungo Andongo|Pungo Andonge]] 1671. godine bilo je posljednje veće širenje Portugala iz [[Luanda|Luande]] jer pokušaji osvajanja Konga 1670. i Matambe 1681. nisu uspjeli. Kolonijalna naselja su se proširila sve do unutrašnjosti Benguele. Zbog niza političkih previranja početkom 1800-ih, Portugal se je polako pripremao za veliku aneksiju angolske teritorije. Trgovina robovima je ukinuta u Angoli 1836. a 1854. kolonijalna vlada je oslobodila sve robove. Četiri godine kasnije, naprednija administracija ukinula je robovlasništvo u potpunosti. Međutim, te su odbredbe ostale većinom neprovedive.
 
Sredinom 19. stoljeća, Portugal je proširio svoju vlast istočno sve do [[Kongo (rijeka)|rijeke Kongo]] i južno do [[Mossâmedes|Mossâmedesa]]a. U ovom periodu, Portugalci su naišli na različite oblike oružanog otpora raznih naroda u Angoli.<ref>{{Cite book|last=See|first=René Pélissier|title=Résistance et revoltes en Angola, (1845-1941)|publisher=|year=1977|isbn=|location=78630 Orgeval, Francuska|pages=}}</ref> [[Berlinska konferencija]] je 1884. do 1885. postavila granice kolonije, razgraničivši portugalsko osvojeno zemljište u Angoli. Mnogi detalji su ostali neriješeni do 1920-ih. Trgovina između Portugala i njegovih afričkih teritorija također se naglo povećala kao rezultat zaštitnih tarifa, što je dovelo do povećanog razvoja i vala novih portugalskih doseljenika.
 
=== Nezavisnost ===
Red 106:
[[Datoteka:Luanda,desfilemilitar (cropped).jpg|thumb|lijevo|[[Portugalske oružane snage]] marširaju u Luandi tokom portugalskih kolonijalnih ratova (1961-74).]]
Prema kolonijalnom zakonu, crnim Angolcima je bilo zabranjeno da osnivaju političke stranke ili sindikate.<ref name=Okoth>{{cite book|last=Okoth|first=Assa|title=A History of Africa: African nationalism and the de-colonisation process|date=2006|pages=143–147|publisher=East African Educational Publishers|location=Nairobi|isbn=9966-25-358-0}}</ref> Prvi nacionalistički pokreti pojavili su se tek nakon [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog rata]], a na čelu im je bila zapadno urbanizirana urbana klasa na portugalskom jeziku, koja je uključivala mnogo mješanaca (mestiça).<ref name="Dowden">{{cite book| author = Dowden, Richard| title = Africa: Altered States, Ordinary Miracles| year = 2010| pages = [https://archive.org/details/africaalteredsta00rich/page/207 207–208]| publisher = Portobello Books| location = London| isbn = 978-1-58648-753-9| url = https://archive.org/details/africaalteredsta00rich/page/207}}</ref> Tokom ranih 1960-ih pridružila su im se i druga udruženja koja su proizišla iz ad hoc radnog aktivizma radnika iz ruralnih krajeva.<ref name=Okoth>{{cite book|last=Okoth|first=Assa|title=A History of Africa: African nationalism and the de-colonisation process|date=2006|pages=143–147|publisher=East African Educational Publishers|location=Nairobi|isbn=9966-25-358-0}}</ref> Odbijanje Portugala da se pozabavi povećanim angolskim zahtjevima za [[samoopredjeljenje]]m, izazvalo je oružani sukob, koji je izbio 1961. godine [[Pobuna u distriktu Baixa de Cassanje|pobunom u distriktu Baixa de Cassanje]] i postepeno se razvio u dugotrajni rat za nezavisnost koji je trajao narednih dvanaest godina.<ref name="Cornwell">{{cite web
|title=The War of Independence|last=Cornwell|first=Richard|url=http://www.issafrica.org/pubs/books/Angola/4cornwell.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20150221015144/http://www.issafrica.org/pubs/books/Angola/4cornwell.pdf|url-status=dead|archive-date=21. February2. 2015|location=Pretoria|publisher=Institute for Security Studies|date=1. November11. 2000|accessdate=20. February2. 2015}}</ref> Tokom sukoba, tri borbena nacionalistička pokreta sa vlastitim partizanskim gerilskim krilima pojavila su se iz borbi između portugalske vlade i lokalnih snaga, koju je u različitom stepenu podržavala [[Komunistička partija Portugala]].<ref name="Dowden">{{cite book| author = Dowden, Richard| title = Africa: Altered States, Ordinary Miracles| year = 2010| pages = [https://archive.org/details/africaalteredsta00rich/page/207 207–208]| publisher = Portobello Books| location = London| isbn = 978-1-58648-753-9| url = https://archive.org/details/africaalteredsta00rich/page/207}}</ref><ref name="Stockwell">{{cite book|title=In Search Of Enemies|last=Stockwell|first=John|location=London|publisher=Futura Publications Limited|year=1979|origyear=1978|isbn=978-0393009262|pages=44–45}}</ref>
 
[[Nacionalni front za oslobođenje Angole]] (FNLA) regrutovao je izbjeglice iz redova naroda [[Bakongo]] u [[Zair]]u.<ref name="Hanlon">{{cite book|title=Beggar Your Neighbours: Apartheid Power in Southern Africa|url=https://archive.org/details/beggaryourneighb00hanl|url-access=registration|last=Hanlon|first=Joseph|location=Bloomington|publisher=Indiana University Press|date=1986|isbn=978-0253331311|page=[https://archive.org/details/beggaryourneighb00hanl/page/155 155]}}</ref> Koristeći posebno povoljne političke okolnosti u [[Kinshasa|Léopoldvilleu]], a posebno zajedničku granicu sa Zairom, angolski politički prognanici uspjeli su izgraditi bazu moći među velikom emigracijskom zajednicom iz srodnih porodica, klanova i tradicija. Ljudi s obje strane granice govorili su međusobno razumljivim dijalektima i uživali u zajedničkim vezama s historijskim [[Kongo kraljevstvo]]m. Kao stranci, kvalificirani Angolci nisu mogli iskoristiti program državnog zapošljavanja [[Mobutu Sese Seko]], a neki su pronašli posao kao posrednici za vlasnike raznih odsutnih privatnih pothvata. Migranti su na kraju osnovali FNLA s namjerom preuzimanja političke vlasti nakon njihovog predviđenog povratka u Angolu.<ref name="Chabal">{{cite book|title=A History of Postcolonial Lusophone Africa|last=Chabal|first=Patrick|location=Bloomington|publisher=Indiana University Press|date=2002|isbn=978-0253215659|page=142}}</ref>
Red 113:
 
Tokom kasnih 1950-ih, uspon [[Marksizam|marksističko]]-[[lenjinizam|lenjinističkog]] narodnog pokreta za oslobođenje Angole ([[MPLA]]) na istoku i brežuljcima Dembos sjeverno od Luande dobio je poseban značaj. Osnovana kao koalicioni pokret otpora [[Komunistička partija Angole|Komunističke partije Angole]],<ref name="Cornwell">{{cite web
|title=The War of Independence|last=Cornwell|first=Richard|url=http://www.issafrica.org/pubs/books/Angola/4cornwell.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20150221015144/http://www.issafrica.org/pubs/books/Angola/4cornwell.pdf|url-status=dead|archive-date=21. February2. 2015|location=Pretoria|publisher=Institute for Security Studies|date=1. November11. 2000|accessdate=20. February2. 2015}}</ref> rukovodstvo organizacije bilo je pretežno sastavljeno od pripadnika naroda [[Ambundu]] i privlačilo je uglavnom radnike iz javnog sektora u Luandi. Iako su i MPLA i njeni takmaci prihvatili materijalnu pomoć od [[Sovjetski Savez|Sovjetskog Saveza]] ili [[Narodna republika Kina|Narodne Republike Kine]], SSSR se zalagao za snažne antiimperijalističke stavove i otvoreno je kritizirao [[Sjedinjene Države]] i njenu podršku Portugalu.<ref name="Stockwell">{{cite book|title=In Search Of Enemies|last=Stockwell|first=John|location=London|publisher=Futura Publications Limited|year=1979|origyear=1978|isbn=978-0393009262|pages=44–45}}</ref> To mu je omogućilo da osvoji važno mjesto na diplomatskom frontu, tražeći podršku nesvrstanih vlada u: [[Maroko|Maroku]], [[Gana|Gani]], [[Gvineja|Gvineji]], [[Mali]]ju i [[Ujedinjena Arapska Republika|Ujedinjenoj Arapskoj Republici]].
 
MPLA je pokušala svoje sjedište iz [[Conakry]]ja premjestiti u Léopoldville u oktobru 1961. obnovivši napore za stvaranje zajedničkog fronta s FNLA, tada poznatim kao Savez angolskih naroda (UPA) i njegovim vođom [[Holden Roberto|Holdenom Robertom]]. Roberto je odbio ponudu. Kad je MPLA prvi put pokušala ubaciti svoje pobunjenike u Angolu, kadrovi su postavili zasjede i uništili partizane UPA po nalogu Roberta - postavivši presedan za gorke frakcijske sukobe koji ċe kasnije uzrokovati [[angolski građanski rat]].<ref name="Cornwell">{{cite web
|title=The War of Independence|last=Cornwell|first=Richard|url=http://www.issafrica.org/pubs/books/Angola/4cornwell.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20150221015144/http://www.issafrica.org/pubs/books/Angola/4cornwell.pdf|url-status=dead|archive-date=21. February2. 2015|location=Pretoria|publisher=Institute for Security Studies|date=1. November11. 2000|accessdate=20. February2. 2015}}</ref>
 
=== Građanski rat u Angoli ===
Red 123:
Tokom rata za nezavisnost, tri suparnička nacionalistička pokreta bila su ozbiljno otežana političkim i vojnim frakcionaštvom, kao i njihovom nesposobnošću da ujedine gerilske napore protiv Portugalaca. Između 1961. i 1975. MPLA, UNITA i FNLA natjecali su se za utjecaj kod stanovništva Angole i međunarodne zajednice. [[Sovjetski Savez]] i [[Kuba]] postali su posebno naklonjeni MPLA i opskrbljivali su ovu organizaciju oružjem, municijom, novcem i vojnom obukom.<ref name=Rothschild1>{{cite book|last=Rothschild|first=Donald|title=Managing Ethnic Conflict in Africa: Pressures and Incentives for Cooperation|date=1997|pages=115–120|publisher=The Brookings Institution|location=Washington|isbn=978-0815775935}}</ref> Oni su također podržali militante UNITA dok nije postalo jasno da su potonji nepomirljivo sukobljeni s MPLA.<ref name=Revolution>{{cite book|last=Domínguez|first=Jorge|title=To Make a World Safe for Revolution: Cuba's Foreign Policy|date=1989|pages=131–133|publisher=Harvard University Press|location=Cambridge|isbn=978-0674893252}}</ref>
 
Kolaps portugalske vlade [[Estado Novo (Portugal)|Estado Novo]] nakon [[Revolucija karanfila|revolucije karanfila]] 1974. obustavio je sve portugalske vojne aktivnosti u Africi i posredovanje o prekidu vatre do pregovora o nezavisnosti Angole.<ref name=Rothschild1>{{cite book|last=Rothschild|first=Donald|title=Managing Ethnic Conflict in Africa: Pressures and Incentives for Cooperation|date=1997|pages=115–120|publisher=The Brookings Institution|location=Washington|isbn=978-0815775935}}</ref> Ohrabreni iz [[Organizacija afričkog jedinstva|Organizacije afričkog jedinstva]], Holden Roberto, Jonas Savimbi i predsjedavajući MPLA [[Agostinho Neto]] sastali su se u [[Mombasa |Mombasi]] početkom januara 1975. i složili se da osnuju koalicijsku vladu. To je ratifikovano [[Alvorski sporazum|Alvorskim sporazumom]] kasnije tog mjeseca, kojim su zahtijevani opći izbori i određen datum nezavisnosti zemlje 11. novembar 1975. Sve tri frakcije su, međutim, nastavile primirje iskorištavajući postupno povlačenje Portugala kako bi preuzele različite strateške položaje, stekle više oružja i povećale svoje vojne snage. Brz priliv oružja iz brojnih vanjskih izvora, posebno Sovjetskog Saveza i Sjedinjenih Država, kao i poveċanja napetosti između nacionalističkih stranaka podstakli su novo izbijanje neprijateljstava.<ref name="WS"> Weigert, Stephen (2011). Angola: A Modern Military History. Basingstoke: Palgrave-Macmillan. pp. 56–65. ISBN 978-0230117778</ref>. Uz prešutnu američku i zairsku podršku, FNLA je započela razmještanje velikog broja svojih vojnika u sjevernoj Angoli u pokušaju da stekne vojnu nadmoċnost. U međuvremenu, MPLA je započela kontrolu Luande, tradicionalnog uporišta [[Ambundu]] naroda.<ref name=Rothschild1>{{cite book|last=Rothschild|first=Donald|title=Managing Ethnic Conflict in Africa: Pressures and Incentives for Cooperation|date=1997|pages=115–120|publisher=The Brookings Institution|location=Washington|isbn=978-0815775935}}</ref> Sporadično nasilje je izbilo u Luandi u narednih nekoliko mjeseci nakon što je FNLA napala snage MPLA u martu 1975. Borbe su se pojačale uličnim sukobima u aprilu i maju, a UNITA se uključila nakon što je u junu više od dvije stotina njenih pripadnika masakrirali vojnici MPLA.<ref name="WS"> Weigert, Stephen (2011). Angola: A Modern Military History. Basingstoke: Palgrave-Macmillan. pp. 56–65. ISBN 978-0230117778</ref> Povećanje sovjetske isporuke oružja MPLA utjecalo je na odluku [[Centralna obavještajna agencija|Centralne obavještajne agencije]] da također pruži značajnu prikrivenu pomoć FNLA i UNITA.
[[Datoteka:Cuban PT-76 Angola.JPG|thumb|desno|Kubanski tenk na ulicama Luande, 1976.]]
U augustu 1975. MPLA je zatražila izravnu pomoć od Sovjetskog Saveza u obliku kopnenih trupa.<ref name=Vanneman>{{cite book|last=Vanneman|first=Peter|title=Soviet Strategy in Southern Africa: Gorbachev's Pragmatic Approach|url=https://archive.org/details/sovietstrategyin00vann|url-access=registration|date=1990|pages=[https://archive.org/details/sovietstrategyin00vann/page/48 48–49]|publisher=Hoover Institution Press|location=Stanford|isbn=978-0817989026}}</ref> Sovjeti su odbili, nudeći da pošalju savjetnike, ali ne i vojnike. Međutim, Kuba je bila susretljivija pa je krajem septembra dopremila gotovo pet stotina borbenog osoblja u Angolu, zajedno sa sofisticiranim oružjem i zalihama.<ref name=Revolution>{{cite book|last=Domínguez|first=Jorge|title=To Make a World Safe for Revolution: Cuba's Foreign Policy|date=1989|pages=131–133|publisher=Harvard University Press|location=Cambridge|isbn=978-0674893252}}</ref> Do nezavisnosti, u zemlji je bilo preko hiljadu kubanskih vojnika, koji su bili opskrbljivani masivnim zračnim mostom izvedenim sovjetskim avionima.<ref name=Vanneman>{{cite book|last=Vanneman|first=Peter|title=Soviet Strategy in Southern Africa: Gorbachev's Pragmatic Approach|url=https://archive.org/details/sovietstrategyin00vann|url-access=registration|date=1990|pages=[https://archive.org/details/sovietstrategyin00vann/page/48 48–49]|publisher=Hoover Institution Press|location=Stanford|isbn=978-0817989026}}</ref> Nagomilavanjem kubanske i sovjetske vojne pomoći omogućilo je MPLA da otjera svoje protivnike iz Luande i spriječi vojnu intervenciju zairskih i južnoafričkih trupa, koje su se rasporedile u zakašnjelom pokušaju pomoći FNLA i UNITA.<ref name="WS"> Weigert, Stephen (2011). Angola: A Modern Military History. Basingstoke: Palgrave-Macmillan. pp. 56–65. ISBN 978-0230117778</ref> FNLA je bila uglavnom uništena, iako je UNITA uspjela povući svoje civilne dužnosnike i miliciju iz Luande, te potražiti utočište u južnim provincijama.<ref name=Rothschild1>{{cite book|last=Rothschild|first=Donald|title=Managing Ethnic Conflict in Africa: Pressures and Incentives for Cooperation|date=1997|pages=115–120|publisher=The Brookings Institution|location=Washington|isbn=978-0815775935}}</ref> Odatle je Savimbi nastavio sa odlučnim pobunjeničkim pohodima protiv MPLA.<ref name=Vanneman>{{cite book|last=Vanneman|first=Peter|title=Soviet Strategy in Southern Africa: Gorbachev's Pragmatic Approach|url=https://archive.org/details/sovietstrategyin00vann|url-access=registration|date=1990|pages=[https://archive.org/details/sovietstrategyin00vann/page/48 48–49]|publisher=Hoover Institution Press|location=Stanford|isbn=978-0817989026}}</ref>
 
Između 1975. i 1991., MPLA je sprovela ekonomski i politički sistem zasnovan na principima [[Naučni socijalizam|naučnog socijalizma]], koji je
objedinjavao [[Planska ekonomija|plansku ekonomiju]] i [[Marksizam-lenjinizam|marksističko-lenjinističku]] [[Jednopartijska država|jednopartijsku državu]]. Političko rukovodstvo Angole je krenulo u ambiciozni program nacionalizacije, a domaći privatni sektor je u suštini bio ukinut. Preduzeća u privatnom vlasništvu su nacionalizirana i uklopljena u jedan kišobran državnih preduzeća poznatih kao ''Unidades Economas Estatais'' (UEE). Prema MPLA, Angola je doživjela značajan stepen moderne [[Industrijalizacija|industrijalizacije]].<ref name=Arming>{{cite book|last=Ferreira|first=Manuel|editor-last1=Brauer|editor-first1=Jurgen|editor-last2=Dunne|editor-first2=J. Paul|title=Arming the South: The Economics of Military Expenditure, Arms Production and Arms Trade in Developing Countries|date=2002|publisher=Palgrave-Macmillan|location=Basingstoke|isbn=978-0-230-50125-6|pages=251–255}}</ref> Međutim, [[korupcija]] i ucjenjivanje su se također povećali, a kao posljedica toga javni resursi su ili neefikasno dodijeljivani ili su ih službenici jednostavno pronevjerili radi ličnog bogaćenja.<ref name=SSG1>{{cite book|last=Akongdit|first=Addis Ababa Othow|title=Impact of Political Stability on Economic Development: Case of South Sudan|date=2013|pages=74–75|publisher=AuthorHouse Ltd, Publishers|location=Bloomington|isbn=978-1491876442}}</ref> Godine 1977. vladajuća stranka preživjela je pokušaj državnog udara ''Komunističke organizacije Angole'' (OCA) orijentirane na [[Maoizam|maoiste]], koji je potisnut nakon niza krvavih političkih čistki u kojima je stradalo hiljade pristalica OCA.
 
MPLA je napustila svoju bivšu marksističku [[Ideologija|ideologiju]] na trećem partijskom kongresu 1990. godine i proglasila [[Socijaldemokratija|socijaldemokratiju]] svojom novom političkom platformom.<ref name=Tucker1>{{cite book|last=Tucker|first=Spencer|title=Encyclopedia of Insurgency and Counterinsurgency: A New Era of Modern Warfare|date=2013|pages=374–375|publisher=ABC-CLIO Ltd, Publishers|location=Santa Barbara|isbn=978-1610692793}}</ref> Angola je nakon toga postala član [[Međunarodni monetarni fond|Međunarodnog monetarnog fonda]], a ograničenja tržišne ekonomije smanjena su i u pokušaju privlačenja stranih ulaganja. Do maja 1991. godine postignut je mirovni sporazum sa UNITA-om, (Bicesse sporazum), kojim su zakazani novi [[Opći izbori u Angoli 1992.|opći izbori za septembar 1992.]] Kad je MPLA osigurala veliku izbornu pobjedu, UNITA se protivila rezultatima predsjedničkog i zakonodavnog broja glasova i vratila se ratnim dejstvima.<ref name=Tordoff1>{{cite book|last=Tordoff|first=William|title=Government and Politics in Africa|edition=Third|date=1997|pages=97–98|publisher=Palgrave-Macmillan|location=Basingstoke|isbn=978-0333694749}}</ref> Nakon izbora dogodio se [[Masakr na Noć vještica]] od 30. oktobra do 1. novembra, gdje su snage MPLA ubile hiljade pristalica UNITA.<ref>{{cite book|last=W. James|first=Martin|year=2004|title=Historical Dictionary of Angola|pages=161–162|publisher=Rowman & Littlefield|isbn=978-1538111239}}</ref>
=== Angola u 21. vijeku ===
[[Datoteka:Porto de Luanda - Angola 2015.jpg|thumb|250px|desno|Luanda doživljava široku urbanu obnovu i preuređenje u 21. stoljeću, poduprtom u velikoj mjeri dobitima od naftne i dijamantske industrije.]]
Red 148:
Zakonodavna grana sastoji se od jednopartijskog zakonodavnog tijela s 220 sjedišta, [[Nacionalna skupština Angole|Nacionalne skupštine Angole]], izabrane iz pokrajinskih i nacionalnih zajednica. Decenijama se u predsjedništvu koncentrisala politička moć.
 
Nakon 38 godina vladavine, 2017. godine [[José Eduardo Dos Santos]] odstupio je od vođstva vodstva [[MPLA]].<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170407015106/https://www.bloomberg.com/news/articles/2017-02-03/angola-ruling-party-names-joao-lourenco-presidential-candidate|title=Bloomberg - Are you a robot?|last=|first=|date=|website=www.bloomberg.com|publisher=|accessdate=2020-05-17. 5. 2020}}</ref> Lider pobjedničke stranke na parlamentarnim izborima u augustu 2017. postaje sljedeći predsjednik Angole. MPLA je izabrala bivšeg ministra obrane [[João Lourenço]] za Santosovog izabranog nasljednika.
 
U onome što je opisano kao politička čistka kako bi učvrstila svoju moć i smanjila utjecaj porodice Dos Santos, Lourenço je otpustio šefa nacionalne policije, Ambrósia de Lemosa i šefa obavještajne službe, Apolinária Joséa Pereira. Obojica se smatraju saveznicima bivšeg predsjednika Dos Santosa. Također je uklonio Isabel Dos Santos, kćer bivšeg predsjednika, sa čelnog mjesta državne naftne kompanije u zemlji [[Sonangol]].<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20171118031625/http://www.bbc.com/news/world-africa-42003016|title=Isabel Dos Santos sacked from Angola state oil firm - BBC News|date=2017-11-18. 11. 2017|website=web.archive.org|accessdate=2020-05-17. 5. 2020}}</ref>
 
== Političke podjele ==
[[Datoteka:Angola Provinces numbered 300px.png|mini|desno|250p|Administrativna podjela Angole na pokrajine]]
{{Glavni|Pokrajine Angole|Okruzi Angole|Općine Angole}}
Angola je administrativno podijeljena na 18 [[Pokrajine Angole|pokrajina]] ({{pt|províncias}}), 162 [[Okruzi Angole|okruga]] ({{pt|municípios}}) i 559 [[Općine Angole|općina]] ({{pt|comunas}}).<ref name="acd">{{cite web|url=http://aiangola.com/wp-content/uploads/2016/03/Publica%C3%A7%C3%A3o-Resultados-Definitivos-Censo-Geral-2014_Vers%C3%A3o-22032016_DEFINITIVA-18H17.pdf|format=pdf|title=Resultados Resultados Definitivos do Recenseamento Geral da População e da Habitação de Angola 2014|publisher=Instituto Nacional de Estatística|date=Marchmart 2016|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160506013702/http://aiangola.com/wp-content/uploads/2016/03/Publica%C3%A7%C3%A3o-Resultados-Definitivos-Censo-Geral-2014_Vers%C3%A3o-22032016_DEFINITIVA-18H17.pdf|archivedate=6. 5. 2016-05-06}}</ref>
 
== Geografija ==
{{Glavni|Geografija Angole}}
{{Karta sa gradovima Angole}}
Angola se nalazi na zapadnoj obali [[Atlantski okean|Atlantskog okeana]] u [[Srednja Afrika|Srednjoj Africi]] između [[Namibija|Namibije]] i [[Republika Kongo|Republike Kongo]], a također graniči sa [[Demokratska Republika Kongo|Demokratskom Republikom Kongo]] i [[Zambija|Zambijom]] na istoku. Prostire se na području između 4° 22′ i 18° 02′ južne geografske širine, te između 11° 41′ i 24° 05′ istočne geografske dužine. Zemlja je podijeljena na neplodni obalni pojas koji se prostire do [[Namibija|Namibije]] pa sve do [[Luanda|Luande]], vlažnu unutarnju visoravan na jugu i jugoistoku i tropsku šumu na sjeveru. Rijeka [[Zambezi]] i nekoliko pritoka [[Kongo (rijeka)|rijeke Kongo]] izviru u Angoli. Većina angolskih rijeka izvire na Visoravni [[Bié (visoravav)| Bié]], gdje se nalazi i najviši vrh [[Môco]] sa 2619&nbsp;m. Veće rijeke su [[Cuanza]], [[Cuango]], [[Cubango]] i [[Cunene]].
 
=== Klima ===
Red 166:
* [[Benguelska struja]], hladna morska struja koja se kreće duž južnog dijela obale, tako da je česta pojava magle;
* Reljef unutrašnjosti zemlje
* Utjecaj pustinje [[Namib]] na jugozapadu
 
Klima u Angoli ima dvije sezone: kišnu od novembra do aprila i sušnu, sa nižim temperaturama, poznatu kao ''Cacimbo.'' Iako obalni dio ima veći nivo padavina koji se kreće od sjevera prema jugu od 800&nbsp;mm do 50 &nbsp;mm sa prosječnim temperaturama od 23&nbsp;°C. Klimatska zona u unutrašnjosti može se podijeliti na sljedeće:
Red 186:
=== Nacionalni parkovi ===
{{Glavni|Nacionalni parkovi Angole}}
Angola ima 13 zaštićenih prirodnih područja od čega su devet [[Nacionalninacionalni park|nacionalni parkovi]]ovi, a četiri su [[rezervat]]i. Ukupna površina ovih područja je 162.642&nbsp;km<sup>2</sup>, ili 12,6% povšine zemlje.
 
{| class="wikitable sortable" style="float:left; font-size: 90%;"
Red 214:
Sa [[Bruto domaći proizvod|Bruto domaćim proizvodom]] (BDP) od 95,8 milijardi američkih dolara 2016. godine<ref>{{Cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2017/01/weodata/index.aspx |title=World Economic Outlook Database April 2017 |access-date= 14. 6. 2020|language=en}}</ref> Angola je nakon [[Južnoafrička Republika|Južnoafričke Republike]] i [[Nigerija|Nigerije]] treća privreda [[Supsaharska Afrika|Supsaharske Afrike]].<ref>{{cite web | url = http://www.zeit.de/2011/40/Angola| naslov = Dubai in Afrika| last = | first = | datum = 29. 9. 2011| website = zeit.de| izdavač = [[Die Zeit]]| pristupdatum = 14. 6. 2020| jezik = de}}</ref> Istovremeno većina stanovništa živi u siromaštvu. U istoj godini BDP po stanovniku iznosio je 3.502 $ čime je Angola bila 120-a na svijetu od ukupno 200 država.<ref>{{cite web | url = http://www.auswaertiges-amt.de/DE/Aussenpolitik/Laender/Laenderinfos/01-Nodes_Uebersichtsseiten/Angola_node.html| naslov = Auswärtiges Amt – Angola- Übersicht| last = | first = | datum =| website = auswaertiges-amt.de| izdavač = | pristupdatum = 14. 6. 2020| jezik = de}}</ref> Po procjeni [[Međunarodni monetarni fond|Međunarodnog monetarnog fonda]] iz 2019. godine, Angola je sa 105,902 milijardi dolara BDP bila rangirana na 63-em mjestu.<ref>{{cite web | url = https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/02/weodata/weorept.aspx?sy=2017&ey=2018&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=27&pr1.y=13&c=512,668,914,672,612,946,614,137,311,546,213,674,911,676,314,548,193,556,122,678,912,181,313,867,419,682,513,684,316,273,913,868,124,921,339,948,638,943,514,686,218,688,963,518,616,728,223,836,516,558,918,138,748,196,618,278,624,692,522,694,622,962,156,142,626,449,628,564,228,565,924,283,233,853,632,288,636,293,634,566,238,964,662,182,960,359,423,453,935,968,128,922,611,714,321,862,243,135,248,716,469,456,253,722,642,942,643,718,939,724,734,576,644,936,819,961,172,813,132,726,646,199,648,733,915,184,134,524,652,361,174,362,328,364,258,732,656,366,654,144,336,146,263,463,268,528,532,923,944,738,176,578,534,537,536,742,429,866,433,369,178,744,436,186,136,925,343,869,158,746,439,926,916,466,664,112,826,111,542,298,967,927,443,846,917,299,544,582,941,474,446,754,666,698&s=NGDPD&grp=0&a=| naslov = BDP (Nominal) na IMF World Economic Outlook| last = | first = | datum = 29. 9. 2011| website = imf.org| izdavač = | pristupdatum = 14. 6. 2020| jezik = en}}</ref>
 
Angola ima velike [[Mineralni izvor|mineralne]] i [[Nafta|naftne]] rezerve i njena ekonomija je jedna od brzorastućih u svijetu. Standard življenja ostaje nizak za većinu stanovništa, uz nisku [[Životna dob|životnu dob]] i visok [[mortalitet]] kod [[Novorođenče|novorođenčadi]].<ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2102rank.html|title=Life expectancy at birth|year=2014|work=World Fact Book|publisher=United States Central Intelligence Agency|archive-url=https://web.archive.org/web/20160120024054/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2102rank.html|archive-date=20. January1. 2016|url-status=live|access-date=4. March3. 2010}}</ref> Prati ga i nejednak ekonomski rast.<ref>{{cite web|url=https://www.hrw.org/report/2010/04/13/transparency-and-accountability-angola|title=Transparency and Accountability in Angola|website=Human Rights Watch|archive-url=https://web.archive.org/web/20151006051053/http://www.hrw.org/report/2010/04/13/transparency-and-accountability-angola|archive-date=6. October10. 2015|url-status=live|access-date=1. April4. 2016}}</ref> Mala i srednja preduzeća mogu se osnovati za izgradnju hotela i gostionica, motela, agencija za iznajmljivanje automobila, deviznih agencija, restorana, turističkih vozila, kao i u drugim sektorima ekonomije, poput distribucije plina i povezanih usluga, jedinica zdravstvene zaštite, i drugo.<ref name="Transport System – Angola Embassy">{{Cite web|url=http://www.angola.org.uk/transport-system|title=Transport System – Angola Embassy|language=en-GB|accessdate=2020-05-17. 5. 2020}}</ref>
 
=== Privredne grane ===
==== Rudarstvo ====
{{Glavni|Rudarstvo u Angoli}}
Angola je bogata [[Željezna ruda|željeznom rudom]], a najveći rudnik je [[Rudnik Cassinga|Cassing]] u provinciji [[Huíla (pokrajina)|Huíla]], sa rezervama koje se procjenjuju na 1 milijardu tona sa stepenom čistoće od 30%.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=dgU75I2-xAcC&pg=SA3-PA3&lpg=SA3-PA3&dq=Cassinga+iron-ore+mine+reserves&source=bl&ots=gPO3nFpN1O&sig=jXYZh83zDxLdK78HziLmIzAgwWI&hl=fr&sa=X&ei=PNi6UYSgHq3Y0QW5t4DACw&ved=0CDMQ6AEwATgK#v=onepage&q=Cassinga%20iron-ore%20mine%20reserves&f=false|title=Minerals yearbook|year=2009|publisher=books.google.fr|accessdate=7. 6. 2020|language=fr}}</ref> [[Dijamant]]i se kopaju u rudniku [[Rudnik Camafuca|Camafuca]] sa godišnjom proizvodnjom od 0,2 miliona karata i procjenjenimm rezervama od 23,04 miliona [[karat]]a;<ref name="Kiruna">{{cite web|url=http://www.mining-journal.com/reports/diamonds---2006-last-updated-july-25th?SQ_DESIGN_NAME=print_friendly|title=World diamond overview|year=2006|publisher=mining-journal.com|accessdate=8. 7. 2013-07-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20140903071143/http://www.mining-journal.com/reports/diamonds---2006-last-updated-july-25th?SQ_DESIGN_NAME=print_friendly|archive-date=7. 6. 2020.}}</ref> [[Rudnik Catoca]] je imao 2001. godišnju proizvodnju od 2,6 miliona karata;<ref>{{cite web|last=McClelland|first=Colin|title=Angola's Catoca Diamond Complex to Add Mill as Miners Dig Deeper|url=https://www.bloomberg.com/news/2013-07-16/angola-s-catoca-diamond-complex-to-add-mill-as-miners-dig-deeper.html|publisher=Bloomberg|accessdate=2014-05-20. 5. 2014}}</ref> [[Rudnik Fucauma|Fucauma]] oko 120.000 (2005);<ref name="thex">{{Cite web|url=http://www.transhex.co.za/financials/ar2004/transhex_ar2004.pdf|title=Annual Report 2004|accessdate=7. 6. 2020|publisher=Trans Hex Group|year=2004|format=PDF|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070928165029/http://www.transhex.co.za/financials/ar2004/transhex_ar2004.pdf|archivedate=2007-09-28. 9. 2007|language=en}}</ref> a [[Rudnik Luarica|Luarica]] 95.000 karata u 2003. godini.<ref>{{cite news | url = https://www.bloomberg.com/news/2011-08-29/trans-hex-to-exit-two-angolan-diamond-projects-as-talks-over-funding-stall.html | title = Trans Hex to Exit Two Angolan Diamond Projects as Talks Over Funding Stall | publisher = [[Bloomberg L.P.|Bloomberg]] | date = 2011-08-29. 8. 2011 | accessdate = 7. 6. 2020|language=en}}</ref> Većina dijamantskih rudnika je u vlasništvu nacionalne kompanije [[Endiama]], ruske kompanije [[Alrosa]] i brazilske [[Odebrecht]]
 
==== Energetika ====
{{Glavni|Energetika u Angoli}}
Proizvodnja električne energije u Angoli je uglavnom na bazi hidrocentrala. Najveće hidrocentrale su: Na rijeci [[Kunene]] nalaze se [[Hidroelektrana Gowe|HE Gowe]] kapaciteta 60&nbsp;MW<ref>{{cite web | url = https://macauhub.com.mo/2012/08/23/gove-hydroelectric-dam-inaugurated-in-angola/| naslov = Gove Hydroelectric dam inaugurated in Angola| last = | first = | datum = | website = macauhub.com.mo| izdavač = | pristupdatum = 7. 6. 2020| jezik = en}}</ref> i [[Hidroelektrana Laúca|HE Laúca]] (60&nbsp;MW).<ref>{{cite web | url = https://macauhub.com.mo/2015/10/30/lauca-dam-in-angola-starts-producing-energy-in-2017/| naslov = Lauca dam, in Angola, starts producing energy in 2017| last = | first = | datum = 30. 10. 2015| website = macauhub.com.mo| izdavač = | pristupdatum = 7. 6. 2020| jezik = en}}</ref> Na rijeci [[KWanza (rijeka)|KWanza]] nalaze se [[Hidroelektrana Cambambe|HE Cambambes]] (180&nbsp;MW) i [[Hidroelektrana Capanda |HE Capanda]] (520&nbsp;MW),<ref>{{cite web | url = https://globalenergyobservatory.org/form.php?pid=2537| naslov = Capanda Dam Hydroelectric Power Plant Angola| last = | first = | datum = | website = globalenergyobservatory.org| izdavač = | pristupdatum = 7. 6. 2020| jezik = en}}</ref> a na [[rijeci Catumbel (rijeka)|Catumbel]] [[Hidroelektrana Lomaum|HE Lomaum]] kapaciteta 20&nbsp;MW. U Luandi je 1979. godine izgrađena [[gasna elektrana Luanda]] kapaciteta 148&nbsp;MW.<ref>{{cite web | url = http://globalenergyobservatory.org/form.php?pid=42580| naslov = Luanda OCGT Power Plant Angola| last = | first = | datum = | website = globalenergyobservatory.org/| izdavač = | pristupdatum = 7. 6. 2020| jezik = en}}</ref> Zajedno sa Namibijom u izgradnji je [[Hidroelektrana Baynes|HE Baynes]] na rijeci [[Kunene]] kapaciteta 600&nbsp;MW.<ref>{{cite web | url = https://nampower.com.na/Page.aspx?p=222| naslov = Baynes Hydropower Project| last = | first = | datum = | website = nampower.com.na| izdavač = | pristupdatum = 7. 6. 2020| jezik = en}}</ref>
 
==== Poljoprivreda ====
Red 260:
[[Datoteka:The Nowhere road.jpg|mini|Novi autoput u Angoli]]
[[Datoteka:Map of Trans-African Highways.PNG|180px|mini|desno|Karta Transafričkih autoputova]]
Mreža saobraćajnica je duga oko 75.000&nbsp;km, od kojih je 7.955&nbsp;km asfaltirano. Glavna osovina povezuje glavni grad s unutrašnjošću (od istoka prema zapadu). Istovremeno, postoji niz ogranaka koji povezuju glavne prometnice i omogućavaju komunikaciju sa susjednim zemljama, posebno s Namibijom, Demokratskom Republikom Kongo i Republikom Kongo.<ref>{{Cite web|url=http://www.angola.org.uk/transport-system|titlename="Transport System – Angola Embassy|language=en-GB|accessdate=2020-05-17}}<"/ref> Autobusni prevoz je organizovan od firmi [[Macon (Angola)|Macon]] i [[Grupo SGO]], koji povezuju Luandu sa većim gradovima, dok Macon nudi i međunarodne linije povezujući [[Windhoek]] i [[Kinshasu|Kinshasu]].<ref>{{cite web | url = http://jornaldeangola.sapo.ao/sociedade/macon_reabre__amanha_a_rota_internacional| title = Macon reabre amanhã a rota internacional| last = | first = | date = 18. 10. 2018| website = jornaldeangola.sapo.ao| publisher = | accessdate = 24. 5. 2020| language = pt}}</ref><ref>{{cite web | url = http://m.portalangop.co.ao/angola/pt_pt/noticias/economia/2019/2/11/Macon-abre-rota-internacional-Luanda-Kinshasa,74a3a7ba-7a25-49c0-abda-33ea1900fc8e.html | title = Macon abre rota internacional Luanda-Kinshasa| last = | first = | date = 15. 3. 2019| website = portalangop.co.ao| publisher = | accessdate = 24. 5. 2020| language = pt}}</ref>
 
Važniji autoputevi i ceste u Angoli su: dionica [[Transafrički autoput|Transafričkog autoputa]] [[Autoput Beira-Lobito|Beira-Lobito]] (TAH 9) u dužini 1126&nbsp;km, koji je djelomično u izgradnji;<ref>{{cite web | url = http://pt.reingex.com/Beira-Lobito-Corredor.shtml | title = Corredor Transafricano Beira-Lobito (Angola)| last = | first = | date = 15. 3. 2019| website = pt.reingex.com| publisher = | accessdate = 7. 6. 2020| language = pt}}</ref> Dionica [[Trans-Cunene koridor|Trans-Cunene koridora]]a, koji je većinom u izgradnji i dionica [[Autoput Tripoli-Windhoek-(Kapstadt)|Autoput Tripoli-Windhoek-(Kapstadt)]] (TAH 3).<ref>{{cite web | url = http://jornaldeangola.sapo.ao/politica/avancos_na_via_de_mbanza_kongo | title = Avanços na via de Mbanza Kongo| last = | first = | date = 2. 10. 2017| website =jornaldeangola.sapo.ao| publisher = | accessdate = 7. 6. 2020| language = pt}}</ref>
 
=== Zračni promet ===
Red 274:
{{Glavni|Demografija Angole}}
[[Datoteka:Angola Ethnic map 1970-de.svg|desno|mini|200px|Karta sa narodima u Angoli, 1970.]]
Po popisu iz 2014. u Angoli živi 24.383.301 stanovnika, što je ujedno bio i prvi popis nakon 15. decembra 1970.<ref name="INE Angola" /> Prema podacima prikupljeniih od strane worldometers.info temeljenim na posljednjim podacima UN-a, stanovništvo Angole broji 32.841.235 stanovnika na dan 27. juna je 2020. UN je za 2020. godinu stanovništvo Angole procijenio na 32.866.272 stanovnika. Stanovništvo Angole čini 0,42% svjetske populacije, a po broju stanovnika država je na 44-om mjestu u svijetu. Srednja životna dob stanovnika Angole je tek 16,7 godina, a 66,7% stanovništva živi u urbanim sredinama.<ref name="World">{{Cite web|url=https://www.worldometers.info/world-population/angola-population/|title=Angola Population (2020) - Worldometer|website=www.worldometers.info|language=en|accessdate=2020-06-27. 6. 2020}}</ref>
 
Očekivana životna dob u Angoli je 62,22 godine - 65,1 godina za žene i 59,5 za muškarce. Prosjek smrtnosti novorođenčadi je 53,4 na 1.000 živorođene djece, a prosjek smrtnost djece do 5 godina starosti je 70,3 na 1.000 živorođenih.<ref name="World" /> Procjena prirodnog priraštaja u Angoli za 2020. je 3,43% što Angolu pozicionira na treće mjesto u svijetu.<ref name="CIA" />
Red 280:
=== Narodi ===
[[Datoteka:Angola_Population_Pyramid_2012.png|desno|mini|180px|Piramida stanovništva u Angoli.]]
Etničke grupe u Angoli čine [[Ovimbundu]] ([[Umbundu]] jezik) 37%, [[Northern Mbundu people|Ambundu]] ([[Kimbundu]] jezik) 23%, [[Bakongo]] 13%, i 32% drugih etničkih grupa (kao što su [[Chokwe people|Chokwe]], [[Ovambo people|Ovambo]], [[Ganguela]] i [[Xindonga]]), te 2% ''[[Mestici|mestika]]'' (ljudi evropskog i afričkog porijekla), 1,6% Kineza i 1% Evropljana.<ref name="CIA"/> Ambundu i Ovimbundu grupe sa 62% čine većinu stanovništva. Do 2020. u Angoli se po procjenama nalazi oko 400.000 migrantskih radnika iz [[Demokratska Republika Kongo|Demokratske Republike Kongo]],<ref>[http://www.unhcr.org/refworld/country,,USCRI,,COD,456d621e2,485f50c0c,0.html World Refugee Survey 2008 – Angola] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110510005710/http://www.unhcr.org/refworld/country%2C%2CUSCRI%2C%2CCOD%2C456d621e2%2C485f50c0c%2C0.html|date=10. May5. 2011}}, UNHCR. NB: This figure is highly doubtful, as it makes no clear distinction between migrant workers, refugees and immigrants.</ref> oko 220.000 [[Portugalci|Portugalaca]],<ref name="Observatório da Emigração">{{cite web|url=http://www.observatorioemigracao.secomunidades.pt/np4/3607.html|title=José Eduardo dos Santos diz que trabalhadores portugueses são bem-vindos em Angola|publisher=Observatório da Emigração|archive-url=https://web.archive.org/web/20130920100459/http://www.observatorioemigracao.secomunidades.pt/np4/3607.html|archive-date=20. September9. 2013|url-status=live|accessdate=22. July7. 2013|quote=…presença de cerca de 200 mil trabalhadores portugueses no país…}}</ref> i oko 259.000 [[Kinezi|Kineza]] koji žive u Angoli.<ref>{{cite web|url=https://visao.sapo.pt/angola-cerca-de-259000-chineses-vivem-atualmente-no-pais=f660830|title=Angola: Cerca de 259.000 chineses vivem atualmente no país|date=25. April4. 2012|work=Visão|archive-url=https://web.archive.org/web/20130509165420/http://visao.sapo.pt/angola-cerca-de-259000-chineses-vivem-atualmente-no-pais=f660830|archive-date=9. May5. 2013|url-status=live|accessdate=13. January1. 2013}}</ref>
 
=== Jezici ===
Skoro svi jezici u Angoli pripadaju porodici [[Bantu jezici|bantu jezika]]. Zvanični jezik u Angoli je [[Portugalski jezik|portugalski]] i 71,2% stanovništva na popisu je naveo ovaj jezik, a govori ga od toga 85% gradskog stanovništa - 45% seoskog stanovništva.<ref name="Popis"/> Slijede [[Umbundu jezik|Umbundu]] 23%, kojim govori uglavnom etnička grupa [[Ovimbundu]]; [[Kikongo jezik|Kikongo]] 8,2% zastupljen u etničkoj grupi [[Bakongo]]; [[Kimbundu jezik|Kimbundu]] 7,8% etničke grupe [[Ambundu]]; [[Chokwe jezik|Chokwe]] 6,5% koji koristi [[Chokwe|istoimena grupa]]; [[Nhaneca jezik|Nhaneca]] 3,4%, [[Nganguela jezik|Nganguela]] 3,1%, [[Fiote jezik|Fiote]] 2,4%, [[Kwanhama jezik|Kwanhama]] 2,3%, [[Muhumbi jezik|Muhumbi]] 2,1%, [[Luvale jezik|Luvale]] 1%, ostali jezici 3,6%. Dati procenti su rezultati Popisa iz 2014. godine i navedeni udio je viši od 100% obzirom da su ispitanici birali više od jednog ponuđenog odgovora.<ref name="CIA">{{Cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/print_ao.html|title=Africa :: Angola — The World Factbook - Central Intelligence Agency|website=www.cia.gov|accessdate=2020-06-27. 6. 2020}}</ref>
 
=== Religija ===
Red 304:
 
U ovoj urbanoj kulturi [[portugal]]sko naslijeđe postaje sve dominantnije. Afrički korijeni su vidljivi u [[Muzika|muzici]] i plesu i oblikuju način na koji se govori portugalski jezik. Ovaj proces je veoma uočljiv u savremenoj [[Angolska književnost|angolskoj književnosti]], posebno u djelima angolskih autora.
Godine 2014. Angola je nakon 25-godišnje pauze nastavila sa nacionalnim festivalom angolske kulture. Festival se odvijao u svim glavnim gradovima provincija i trajao je 20 dana, a tema je bila "Kultura kao faktor mira i razvoja."<ref>[http://www.portalangop.co.ao/angola/en_us/noticias/lazer-e-cultura/2014/11/51/Retrospect2014-Fenacult-marks-cultural-year,58a0fcae-b594-4edd-bc8b-1d7e2e798f14.html Retrospect2014: Fenacult marks cultural year] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141231184839/http://www.portalangop.co.ao/angola/en_us/noticias/lazer-e-cultura/2014/11/51/Retrospect2014-Fenacult-marks-cultural-year,58a0fcae-b594-4edd-bc8b-1d7e2e798f14.html |date=31. December12. 2014 }} Angola Press Agency, 18 December 2014</ref>
 
=== Kinematografija ===
1972. godine, redateljka [[Sarah Maldoror]] snimila je film u međunarodnoj koprodukciji pod nazivom [[Sambizanga (film)|Sambizanga]], koji je bio jedan od prvih dugometražnih filmova u Angoli. Prvi put je objavljen na četvrtom [[Filmski festival u Kartagi|Filmskom festivalu u Kartagi]], gdje je dobio dobre ocjene filmskih kritičara, osvojivši ''[[Tanit d'Or]]'', najvišu nagradu festivala.<ref>{{cite book|last1=Dovey|first1=Lindiwe|title=Curating Africa in the Age of Film Festivals|date=11. March3. 2015|publisher=[[Palgrave MacMillan]]|location=New York, NY|isbn=978-1137404145|url=https://books.google.com/books?id=H7u_BwAAQBAJ|accessdate=15. September9. 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180915225644/https://books.google.com.ph/books?id=H7u_BwAAQBAJ|archive-date=15. September9. 2018|url-status=live}}</ref> Koprodukcijski portugalsko-angolski film ''[[O Herói]]'' režisera [[Zézé Gamboa]], na filmskom festivalu [[Sundance Film Festival|Sundance]] 2005. godine dobio je glavnu nagradu žirija za dramu.<ref>{{cite web | url = http://www.newsreel.org/nav/title.asp?tc=CN0173| title = The Hero| last = | first = | date = | website = newsreel.org| publisher = California Newsreel| accessdate = 24. 5. 2020| language = en }}</ref>
 
Poznatiji filmski režiseri su: [[Ruy Duarte de Carvalho]], [[Orlando Fortunato de Oliveira]], [[Zézé Gamboa]], [[Maria João Ganga]] i [[Pocas Pascoal]].
Red 332:
 
==== Telekomunikacije ====
Industrija telekomunikacije se smatra jednom od glavnih strateških sektora u Angoli.<ref>{{cite web|url=http://www.anip.co.ao/index.php?pag=conteudos&id=6|title=Sectores Económicos Prioritários|publisher=ANIP|language=Portuguese|archive-url=https://web.archive.org/web/20130411062215/http://www.anip.co.ao/index.php?pag=conteudos&id=6|archive-date=11. April4. 2013|url-status=dead}}</ref> Brzine LTE mobilne mreže dostižu do 400 Mbit/s, a pokriva oko 75% teritorije. Instalirano oko 25.000 kilometara optičkog vlakna u čitavoj zemlji.<ref>{{cite web|url=http://www.platinaline.com/index.php/component/k2/item/14117-angola-com-crescimento-anual-superior-a-55-no-sector-das-tic|title=Angola com crescimento anual superior a 55% no sector das TIC|date=12. March3. 2015|publisher=Platina Line|language=Portuguese|archive-url=https://web.archive.org/web/20150713174008/http://www.platinaline.com/index.php/component/k2/item/14117-angola-com-crescimento-anual-superior-a-55-no-sector-das-tic|archive-date=13. July7. 2015|url-status=live|access-date=16. April4. 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.verangola.net/Artigos/Sector-das-TIC-com-crescimento-anual-superior-a-55-por-cento-na-ultima-decada=005331|title=Sector das TIC com crescimento anual superior a 55 por cento na última década|date=13. March3. 2015|publisher=Ver Angola|language=Portuguese|archive-url=https://web.archive.org/web/20150416132625/http://www.verangola.net/Artigos/Sector-das-TIC-com-crescimento-anual-superior-a-55-por-cento-na-ultima-decada=005331|archive-date=16. April4. 2015|url-status=live|access-date=16. April4. 2015}}</ref> Prvi Angolski satelit [[AngoSat-1]] je lansiran u orbitu 26. decembra 2017.<ref>{{Cite web|url=https://www.satbeams.com/satellites?norad=43087|title=Satbeams - World Of Satellites at your fingertips|website=Satbeams Web and Mobile|archive-url=https://web.archive.org/web/20180917071429/https://www.satbeams.com/satellites?norad=43087|archive-date=17. September9. 2018|url-status=live|access-date=17. September9. 2018}}</ref> Nakon što je lansiran sa svemirskog centra u Bajkonuru ustanovilo se da satelit koji je izgradila Ruska firma RSC Energia (podružnica Rosscosmosa) nema komunikaciju sa prijemnicima na zemlji. Satelit je bio zamišljen da pruža razne vrste telekomunikacijskih usluga kao što su TV i internet.<ref>{{cite web|url=http://www.portalangop.co.ao/angola/en_us/noticias/ciencia-e-tecnologia/2014/8/37/Conclusion-works-Angosat-project-set-for-2016,580015f8-0b1f-46b1-b6b1-ebfd1beb5253.html|title=Conclusion works of "Angosat" project set for 2016|date=8. September9. 2014|publisher=ANGOP|archive-url=https://web.archive.org/web/20141215132435/http://www.portalangop.co.ao/angola/en_us/noticias/ciencia-e-tecnologia/2014/8/37/Conclusion-works-Angosat-project-set-for-2016,580015f8-0b1f-46b1-b6b1-ebfd1beb5253.html|archive-date=15. December12. 2014|url-status=live|access-date=11. December12. 2014}}</ref> Novi satelit AngoSat-2 je u izgradnji i planirano je da bude u upotrebi 2020.<ref>{{Cite web|url=http://www.ggpen.gov.ao/LerMais/?cd=19|title=GGPEN - Leia Mais|website=www.ggpen.gov.ao|archive-url=https://web.archive.org/web/20180917071444/http://www.ggpen.gov.ao/LerMais/?cd=19|archive-date=17. September9. 2018|url-status=live|access-date=17. September9. 2018}}</ref>
 
=== Sport ===
{{Glavni|Sport u Angoli}}
Sportski nacionalni savezi Angole članovi su međunarodnih i kontinentalnih sportskih organizacija. [[Olimpijski komitet Angole]] osnovan je 1979. godine, a iste godine je primljen u [[Međunarodni olimpijski komitet]] (MOK). [[Košarkaški savez Angole]] je član [[Međunarodna košarkaška federacija|Međunarodne košarkaške federacije]] (FIBA), [[Nogometni savez Angole]] je član [[FIFA|Svjetske nogometne organizacije]] (FIFA), [[Rukometni savez Angole]] je član [[Međunarodni rukometni savez|Međunarodnog rukometnog saveza]] (IHF), [[Atletski savez Angole|Atletski savez Angole]] je član [[Međunarodna asocijacija atletskih federacija|Međunarodne asocijacije atletskih federacija]] (IAAF), a [[Plivački savez Angole]] član je [[Svjetska organizacija vodenih sportova|Svjetske organizacije vodenih sportova]] (FINA).
 
==== Olimpijske igre ====
Red 361:
{{Glavni|Angolska kuhinja}}Zbog dugogodišnje portugalske vladavine, Angolska kuhinja ima mnoge elemente [[Portugalska kuhinja|Portugalske kuhinje]]. Glavni sastojci su [[mahunarke]] i [[riža]], [[svinjetina]] i [[piletina]], razni sosevi i povrće kao što su [[paradajz]] i [[crveni luk]]. Začini poput [[Bijeli luk|bijelog luka]] su vrlo česti. Neka od najpopularnijih jela su ''Funge i Muamba de galinha,'' koji se smatraju nacionalnim jelima''.''
 
Razne vrste [[Žestoka pića|žestokih pića]] kao što su ''capatica'' (pravi se od banana, specijalitet iz Cuanza Norte), ''caporoto'' (pravi se od kukuruza, specijalitet iz Malanje); ''cazi'' ili ''caxipembe'' (pravi se od krompira i kore cassave), ''kimbombo'' (pravi se od kukuruza), ''maluva'' ili ''ocisangua'' (pravi se od soka drveta palme), ''ngonguenha'' (pravi se od maniokovog brašna), i ''ualende'' (pravi se od šerećne trske, batata, kukuruza i voća).<ref name="SteadStead2">Mike Stead and Sean Rorison. ''Angola'' (2010). Bradt Travel Guides, pp. 81-83.</ref> Popularna nealkoholna pića su ''Kissangua'', specijalitet u južnoj Angoli, pravi se od kukuruznog brašna.<ref name="Stead2">Mike Stead and Sean Rorison. ''Angola'' (2010). Bradt Travel Guides, pp. 81-83.</ref>
 
== Filatelija ==
Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/wiki/Angola"