Verzija na dan 1 februar 2020 u 23:49 uredi WumpusBot (razgovor \| doprinosi) Botovi, Izuzeci od IP-blokada 110.959 edits m →‎top: ISBN magic link > {{ISBN}}; razne ispravke ← Starija izmjena		Verzija na dan 5 april 2020 u 14:41 uredi poništi AnToni (razgovor \| doprinosi) Birokrati, Urednici, Administratori interfejsa, Administratori 162.996 edits m clean up, replaced: lightblue → pink, , → ,, . → . , File: → Datoteka: (10) using AWB Novija izmjena →
Red 1: {{Taksokvir \| boja = ~~lightblue~~pink \| naziv =Hominidi<br>(''Hominidae'') \| status = Ugroženi: ''Pan'', ''Gorilla'' i ''Pongo'' Red 39: Ljudski zubi i čeljusti izrazito su mali za njihovu veličinu u odnosu na druge majmune, što može biti prilagođavanje na kuhanu hranu tokom više od milion godina. [[~~File~~Datoteka:Gorilla 019.jpg\|thumb\|[[Gorile]]]] Bremenitost kod velikih majmuna traje 8-9 mjeseci, a najčešći rezultat je rađanje jednog potomka ili, rijetko, blizanaca. Mladi se rađaju bespomoćni, pa moraju biti zbrinuti duže vrijeme. U poređenju s većinom drugih [[sisar]]a, [[veliki majmuni]] imaju izuzetno dug period odrastanja, a kod većine [[vrsta]] [[spol]]no sazriju za 8-13 godina (nešto duže nego kod ljudi). Kao rezultat toga, ženke obično rađaju samo jednom svakih nekoliko godina. Ne postoji posebna sezona parenja. Red 46: == Historija predaka == Također pogledajte: [[Evolucija čovjeka]] [[~~File~~Datoteka:Man of the woods.JPG\|thumb\|left\|[[Sumatra]]nski [[orangutani\|orangutan]] (''Pongo abelii'')]] Hronološka skala evolucije života i njegove hominidne linije'' {\| border=1 cellpadding=4 cellspacing=0 class="toccolours" style="align: left; margin: 0.5em 0 0 0; border-style: solid; border: 1px solid #999; border-right-width: 2px; border-bottom-width: 2px; border-collapse: collapse; font-size: 100%;" Red 93: [[Molekula\|Molekulski]] dokazi ukazuju na to da ee loza [[Giboni\|gibona]] (porodica ''Hylobatidae'') odvojila od predaka [[veliki majmuni\|velikih majmuna]] prije nekih 18-12. Miliona godina, a [[orangutani\|orangutanska]] (potfamilija ''Ponginae'') od ostalih veliki majmuni odstupila je prije oko 12 miliona godina. Nema fosila koji jasno dokumentiraju porijeklo gibona, koji su možda postali od zasada nepoznatih]] himanoidnih [[populacija]] jugoistočne [[Azija\|Azije]], ali fosile proto-orangutana mogu predstavljati '' [[Sivapithecus]] '' iz [[Indija\|Indije]] i ''Griphopithecus'' iz [[Turska\|Turske]], koji su datirani na prije oko 10 miliona godina. [[~~File~~Datoteka:Lucy-reconstruction.jpg\|thumb\|190px\|Rekonstrukcija ženke ''Australopithecus afarensis'' <br> (''National Museum of Natural History'')]] Bliske vrste blizu zadnjiem zajedničkom pretku [[gorile]], [[čimpanze]] i [[čovjek\|ljudi]] mogle bi biti ''Nakalipithecus'' iz [[Kenija\|Kenije]] i ''Ouranopithecus'', [[Grčka]]. Molekulski dokazi ukazuju da su se prije između 8 i 4 miliona godina, prvo odvojile [[gorile]], a zatim s[[čimpanze]] i bonobo (rod '' Pan '') od linije koja vodi do ljudi. Ljudska [[DNK]] je približno 98,4% identična sa onom kod [[čimpanze]] kada se uspoređuju jednostavni nukleotidni polimorfizmi (''SNP''). Vidi: [[Evolucijska genetika čovjeka]]. Fosilni tragovi gorile, čimpanze i bonoboa su ograničeni. Loše održavanje u određenim uvjetima (npr. prašumska tla imaju tendenciju da budu kisela i nagrizaju kosti) doprinosi da ovaj problem može uticati na moguće procjene i greške. Ostali [[hominini]] vjerojatno su bili prilagođen za suhe sredine izvan ekvatorijalnog pojasa, uz [[antilope]], [[hijena\|hijene]], [[pas\|pse]], [[svinja\|svinje]], [[slon]]ove i [[konj]]e. Vlažni [[ekvator]]ski pojas se suzio prije oko 8 miliona godina, pa ima vrlo malo fosilnih dokaza za odvalanje loze hominini iz loze ''Gorilla'' i '' Pan'' . Najstariji fosili, za koje se tvrdili da pripadaju ljudskoj lozi su '' Sahelanthropus tchadensis'' (prije 7 miliona godina) i ''Orrorin tugenensis'' (6 milona godina), zatim ''Ardipithecus'' (5,5-4,4 miliona godina), sa vrstama ''A. kadabba'' i ''A. ramidus''. ==Taksonomska historija== [[~~File~~Datoteka:Akha cropped hires.JPG\|thumb\|right\| [[Čovjek\|Ljudi]] su jedan od ćetiri postojeća roda hominida.]] Klasifikacija [[veliki majmuni\|velikih majmuna]] je više puta revidirana u posljednjih nekoliko desetljeća. Ove različite revizije su dovele do raznovrsnu upotrebu riječi "hominida" - originalno značenje ''Hominidae'' odnosilo se samo na ono što je u modernom značenju ''[[Hominini]]'', odnosno samo ljudi i njihovi najbliži predački srodnici. Značenje je takson postepeno mijenja, što je dovelo do njegovog današnjeg poimanja "hominida", koji uključuju sve velike majmune i ljude. [[~~File~~Datoteka:Caucasian Human Skull.jpg\|thumb\|right\|Model lobanje savremenog čovjeka]] [[~~File~~Datoteka:Fossil hominids.jpg\|thumb\|right\|[[Fosil]]i hominida prikazan u ''The Museum of Osteology'', [[Oklahoma City\|Oklahoma City, Oklahoma]]]] [[Primatologija\|Primatološki]] termin '''hominid''' je zbunjujući, sa brojnim sličnimriječima: '''Hominoid''' se obično odnosi na velike majmune superfamilijeis ''[[Hominoidea]]'': postojeći oblici su [[giboni]] i [[čovjekoliki majmuni]] . Red 110: Mnogi naučnici, uključujući [[paleoantropologija\|paleoantropologe]], i dalje termin hominida koristiti u značenju: ljudi i njihovi direktni ili njima bliski dvonožni preci. Kao što je već spomenuto, '''Hominidae''' je izvorno ime za ljude i njihove izumrle rođake, koji se , uz druge velike [[majmun]]e stavljaju u posebnu porodicu, ''[[Pongidae]]''. Međutim, definicija ''Pongidae'' podrazumijeva [[evolucija\|parafiletsku evoluciju]], jer se čini da je barem jedna veliki vrsta velikih majmuna usko povezana sa ljudima, više nego sa drugim velikm majmunima. Većina taksonoma danas ohrabruje polazište da je to monofiletska grupa, što zahtijeva korištenje termina ''Pongidae'' uz ograničenje na samo jednog od velikih majmuna ove grupe ( rod '' Pongo'' – [[orangutani]]). Stoga, mnogi [[biologija\|biolozi]] u ''Hominidae'' uključuju i ''Pongidae'' kao potfamiliju ''[[Ponginae]]'' ili ih kasnije ograničitavaju na orangutane i njihove izumrle srodnike, kao što je '' [[Gigantopithecus]] ''. Taksonomija koja je ovdje prikazana je usaglašena sa prati monofiletskom grupiranju, prema modernom shvatanju [[filogeneza\|filogenetskih]] međuodnosa ljudi i majmuna, osobito u skupini [[veliki majmuni]]. [[Čovjek]] i njemu posebno bliziski srodnici formiraju potfamilija ''[[Homininae]]''. Nekoliko istraživača idu tako daleko da u nju uključuju i [[čimpanze]] i bonoboe.<ref>http://news.nationalgeographic.com/news/2003/05/0520_030520_chimpanzees.html.</ref><ref>http://www.nationalgeographic.com/index.html National Geographic</ref> i [[gorile]]<ref>{{Cite web \|url=http://www.berggorilla.de/english/gjournal/texte/32mensch-gorilla-groves.html \|title=Arhivirana kopija \|accessdate=14. 1. 2015 \|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071130023024/http://www.berggorilla.de/english/gjournal/texte/32mensch-gorilla-groves.html \|archivedate=30. 11. 2007 \|url-status=dead }}</ref><ref>Watson E. E. et al. (2001): Homo genus: a review of the classification of humans and the great apes, In: Tobias, P. V. et al., Eds :Humanity from African naissance to coming millennia. Firenze Univ. Press, Florence.</ref> u rodu '' Homo'' zajedno sa ljudima. Alternativno, oni [[fosil]]ni rođaci koji su srodniji ljudima nego najbliže žive vrste velikih majmuna predstavljaju članove porodice ''Hominidae'' bez nužnog označavanja potfamilija ili plemenskih (tribusnih) kategorija.<ref>Schwartz J.H. (1986): Primate systematics and a classification of the order. Comparative primate biology volume 1: Systematics, evolution, and anatomy, Eds: Swindler D. R., Erwin J., Alan R. Liss, New York.</ref> Red 119: == Klasifikacija== [[~~File~~Datoteka:Hominidae chart.svg\|none\|frame\|Evolucijsko stablo ''Hominoidea'': nakon inicijalne separacije od glavne linije ''Hylobatidae'' (sadašnji [[giboni]]), prije oko nekih 18 miliona godina, linija ''[[Pongidae]]'' se udaljila vodeći ka današnjim [[orangutani]]ma, dok su se ''Hominidae'' kasnije podijelile na tribuse ''[[Gorillini]]'' i ''[[Hominini]].]] ===Recentni oblici === [[~~File~~Datoteka:Orang.gorilla.skulls.jpg\|thumb\|right\|Kosturi glave [[orangutani\|orangutana]] i [[gorile]]]] [[~~File~~Datoteka:Man&chimpbrains.png\|thumb\|Kosturi glave i [[mozak\|mozgovi]] [[čovjek]]a i [[čimpanze]], kao što je prikazano u ' ''Histoire naturelle des mammifères''<br>([[Paul Gervais\|Gervais]])]] Sedam današnjih vrsta velikih majmuna je klasificirano u četiri roda. Najšire je prihvaćena slijedeća klasifikacija. * '''Familija Hominidae''': [[čovjek\|ljudi]] i ostali [[veliki majmuni]]: Red 158: ===Fosilni oblici=== [[~~File~~Datoteka:Pierolapithecus catalaunicus (Pau) a l'Institut Català de Paleontologia Miquel Crusafont.JPG\|thumb\|right\|Rekonstrukcija ''Pierolapithecus catalaunicus'']] [[Image:Paranthropus boisei skull.jpg\|thumb\|right\|Replika ''OH 5'' lobanje, poznate i kao "Orašarski čovjek" (otkrila: [[Mary Leakey]].]] Pored postojećih vrsta i podvrsta, arheolozi, paleontolozi i antropolozi (a ponekad i „slučajni nalaznici“ ) su otkrili brojne izumrle vrste velikih majmuna. U nastavku slijedi njihova taksonomija.<ref>http://www.helsinki.fi/~mhaaramo/metazoa/deuterostoma/chordata/synapsida/eutheria/primates/hominoidea/hominoidea.html.</ref>

Razlika između verzija stranice "Hominidi"