Pirati

Pirati (eng. pirates) su pljačkaši koji vrše razbojništva na moru, ponekad i na obali. Piratstvo (eng. piracy) je nastalo još u antičkim vremenima ali najviše se raširilo tokom 17. vijeka. Danas pirati najviše djeluju na Tihom i Indijskom okeanu.

Zastava piratskog kapetana Johna Rackhama, iz 1719.

Piratstvo kroz historiju

Antički i srednjovjekovni pirati

Drakkar, brod Vikinga, pirata sjeverne Evrope

Antičko doba je obilovalo piratima koji su svojim brzim galijama terorizirali sve obale Sredozemnog mora. Još od vremena drevnih Egipćana oni su pljačkali trgovačke brodove. Grci, Egipćani, Kartažani i Rimljani nisu bili u stanju osigurati prisutnost jakih flota na moru i piratske zajednice su postojale na mnogim ostrvima. Jednom prilikom je i Julije Cezar zarobljen od pirata i zadržan radi otkupa. Tek kada je rimski general Pompej Veliki 67. godine p. n. e., sa 270 brodova proveo veliko anti-piratsko čišćenje Sredozemlje je bilo sigurno za trgovinu.

Nakon pada Zapadnog Rimskog carstva kao pirati najviše su se isticali Vikinzi, pomorski narod sa sjevera Evrope. Oni su svojim brzim brodovima tipa drakkar doplovili do Britanije, Rusije, Italije, Afrike i Amerike; pljačkajući sve na svom putu nekoliko vijekova. Kasnije su se s vremenom okrenuli trgovini.

U drugoj polovini srednjeg vijeka morima sjeverne Evrope počinju ploviti pirati svih nacija i pljačkati trgovačke brodove i gradove. Nerijetko su to činili sa ovlaštenjem pojedinih vladara i time se rađa gusarstvo (eng. privateering), pljačkanje na moru ovlašteno zakonom i smatrano dijelom regularnog ratovanja. 1391. njemački pirati zauzimaju grad Bergen što dovodi do toga da trgovci i zemlje ojačavaju svoje brodove i stvaraju trgovačke i političke saveze poput Hanze što će dovesti do gušenja sjevernoevropskog piratstva.

Pirati Sredozemlja u 15. i 16. vijeku

Hajreddin Barbarossa (Crvenobradi), vođa sjevernoafričkih korsara, mlađi brat Aruja Barbarosse

Korsari

Korsarima (eng. corsairs) se u početku nazivalo sve pirate i gusare koji su djelovali na Sredozemlju tokom 15. i 16. vijeka, podjednako krščane i muslimane, ali taj naziv kasnije počinje označavati samo francuske gusare. Za muslimanske korsare se počinje koristiti naziv Berberski pirati (eng. Barbary pirates) kao i Osmanlijski korsari (eng. Otoman corsairs).

Berberski pirati/korsari su bili stanovnici sjevernoafričkih muslimanskih područja (Berberska obala) koji su pod zaštitom Osmanskog carstva pljačkali krščanske brodove na Sredozemlju. Vodeći vjerski rat smatrali su se gusarima ali za evropske države oni su bili pirati. Koristili su brze galije i svojim brojnim posadama lako savladavali protivničke brodove. Zarobljenike su prodavali u roblje ili ih ucjenjivali radi otkupa. Na vrhuncu moći su bili u 16. vijeku da bi početkom 17. vijeka njihova snaga počela opadati da bi do 1650. gotovo potpuno nestali. Njihov najpoznatiji vođa bio je Hajreddin Barbarossa koji je imenovan admiralom u ratnoj mornarici Osmanskog carstva. Njihova najveća utočišta su bila Tripoli, Alžir i Tunis. Zanimljivo je da je među njima ponekad bilo i bivših kršćanskih gusara koji su ostavši bez posla prelezili u redove sjevernoafričkih korsara i napadali brodove svojih bivših zaštitnika.

Piratstvo na Karibima - "Bukanirsko doba"

Nakon Kolumbovog otkrića Amerike 1492. najveće pomorske sile toga vremena Španija i Portugal krenule su stvarati kolonije u Srednjoj i Južnoj Americi (ili Zapadnoj Indiji, kako ju je Kolumbo nazivao. Najviše kolonija je osnovala Španija dok se Portugal više orijentisao na trgovinu s Indijom i dalekim Istokom. Ipak, Portugal je osnovao nekoliko bogatih i važnih kolonija u Južnoj Americi koju je podjelio sa Španijom. Porobivši srednjoameričke domorodačke narode Inka, Maja i Asteka, Španci su stekli kontrolu nad brojnim rudnicima plemenitih metala koje su počeli dovoziti u Španiju. Zbog velikog rasta španskog bogatstva, i druge evropske države počinju osnivati kolonije u Karibima radi iskorištavanja prirodnih bogatstava Novog svijeta. Krajem 16. i početkom 17. vijeka širom Kariba nastaju kolonije Engleske, Francuske i Holandije, a krajem 17. vijeka i Danske. Međutim, u usporedbi sa španskim kolonijama sve druge su bile malobrojne i slabo razvijene.

Bukaniri u čamcima napadaju španski galion

Suparništvo među kolonijama i želja za trgovačkom premoći dovodili su do čestih ratova. Veliko klasično doba piratstva na Karibima trajalo je od 1560. do 1720. Tokom prvh desetljeća 17. vijeka grupa odmetnika i izbjeglica gotovo svih evropskih nacija (ponajviše Francuza) naselila se na ostrvu Hispanioli. Nazivali su se bukaniri (eng. buccaneers) i prvobitno su bili lovci na divlje životinje čije su meso prodavali brodovima u prolazu. Međutim, željni brze zarade otiskivali su se na more i napadali španske brodove s blagom okrenuvši se piratstvu. Tako su bukaniri, iako zadržavši staro ime, postali pirati, a najuspješniji su bili od 1640. do 1680. Dva najpoznatija sjedišta karipskih pirata su bili ostrvo Tortuga nakon 1640. i grad Port Royal na ostrvu Jamajka nakon 1655. Do 1680. engleske i francuske kolonijalne vlasti uskraćuju potporu bukanirima i njihovo doba prolazi. Posljednja velika akcija bukanira se odigrala 1689. kada su udruženi sa francuskom mornaricom zauzeli i opljačkali bogati španski grad Cartagenu na obali Kolumbije.

Tortuga

Ostrvo Hispaniola i na njegovom sjeverozapadnom dijelu ostrvo Tortuga

Tortuga (španski: Kornjača) je ostrvo smješteno uz sjevernu obalu ostrva Hispaniola. Tokom 17. vijeka bio je čuven kao piratsko uporište. Danas potpada pod Republiku Haiti.

1625. engleski i francuski kolonisti odbjegli iz vjerskim ratovima zahvaćene Evrope naselili su se na Tortugi i bavili se poljoprivredom. 1629. Španci su napali Tortugu pobivši gotovo sve stanovnike da bi ga odmah zatim napustili. Preživjeli stanovnici željni osvete udružili su se sa bukanirima s Hispaniole i započeli s napadima na španske brodove.

1633. Francuzi su pokušali na Hispanioli pokrenuti trgovinu crnim robljem dovedenim iz Afrike ali ona nije zaživjela i 1635. se potpuno ugasila. Iste godine Španci su opet osvojili Tortugu da bi je opet napustili jer za njih nije imala stratešku važnost. Engleski i francuski bukaniri su tada ponovno naselili ostrvo a uskoro su im se pridružili i holandski.