Period civilne uprave

Period civilne uprave je bio period od 1882. - 1908. godine u historiji Bosne i Hercegovine nakon aneksije od strane Austro-Ugarske.

Odlike perioda

Okupacijom 1878. godine BiH je u punom smislu ušla u sastav Austrougarske monarhije iako je zaposjednuta teritorija sve do aneksije 1908. godine formalno-pravno ostala pod sultanovim suverenitetom. Usljed osobenosti međunarodnih okolnosti u kojima je izvršena okupacija, unutrašnjih prilika i odnosa u okupiranoj zemlji i veoma složene ustavne strukture Habsburške monarhije, BiH je u njenom okviru sve vrijeme imala poseban državno-pravni položaj i posebnu organizaciju i strukturu vlasti. Osnovni međunarodnopravni akti koji su određivali taj položaj bili su Član XXV Berlinskog ugovora i tzv. "Novopazarska konvencija", poznata i kao "Carigradska konvencija". Član XXV Berlinskog ugovora je uopšteno odredio austrougarski okupacioni mandat kao pravo zaposjedanja i upravljanja pokrajinom Bosnom i Hercegovinom. Osmansko carstvo i Austro-Ugarska su 21.aprila 1879. zaključile u Istanbulu "Međusobni sporazum" ili "Konvenciju". U uvodu te konvencije na prvom se mjestu ističe da okupacija ne vrijeđa suverena prava sultana nad Bosnom i Hercegovinom. Konvencija obezbjeđuje slobodu vjeroispovijesti svim stanovnicima okupirane zemlje. Muslimanima se posebno garantuje lična i imovinska sloboda i sigurnost, pravo da održavaju veze sa svojim duhovnim poglavarom u Carigradu, da javno u molitvama spominju ime halifa (sultana) i da na džamijama ističu osmansku zastavu tamo gdje je to već bio običaj. Konvencijom je određeno da se prihodi BiH mogu koristiti isključivo za upravu i potrebe ove pokrajine. Time je postavljen princip samofinansiranja bosanskohercegovačke uprave, kojeg se Austro-Ugarska cijelo vrijeme svoje vladavine pridržavala.

Organizacija vlasti

22. februara 1880. godine parlamenti Austrije i Ugarske su paralelno usvojili "Zakon o upravljanju Bosnom i Hercegovinom." Ovaj je zakon odredio da nadzor nad privremenom upravom u BiH pripada zajedničkoj vladi, ali da se pravci i načela te uprave (posebno izgradnja željeznica i drugih javnih građevina, donošenje propisa o carinama, indirektnim porezima i novcu) ne mogu utvrđivati bez saglasnosti vlada oba dijela Monarhije. Zakonom je posebno određeno da se bez saglasnosti parlamenta Austrije i Ugarske ne može promijeniti odnos u kojem se BiH nalazi prema Monarhiji. Austro-Ugarska je, tako, u biti zadržala: (1) zatečenu osmansku administrativnu organizaciju u BiH; (2) pravni poredak; (3) poreski sistem; (4) postojeće stanje agrarnih odnosa.

Preduzimanjem zatečene upravne strukture, Bosna vilajet je postao Rekhsland, sandžaci ili live postali su okruzi, (srezovi) su prebačeni u kotare, a nahije u kotarske ispostave. Valija je postao zemaljski poglavar (njem. Landesschef), mutesarifi (upravnici sandžaka) postali su okružni predstojnici, a kajmakami ili mudiri (upravnici srezova) preimenovani su u kotarske predstojnike. Okupacija je zatekla u BiH 64 kotara i 23 kotarske ispostave, te sistem opštinskih samouprava u okviru seoskih opština (džemata ) i gradskih opština ili beledija. Nova vlast je zadržala ovu opštinsku strukturu, ali su njena samoupravna prava i djelokrug bili veoma ograničeni.

Slično upravi, i u pravosuđu je zadržana osmanska organizacija sudstva. Prvostepeni su bili kotarski sudovi kojih je bilo 48. U Sarajevu je od 7. jula 1879. godine počeo djelovati Vrhovni zemaljski sud (njem. Landesgericht). Pri svim kotarskim sudovima postojali su i šerijatski sudovi za porodične i nasljednopravne poslove Muslimana. Pri Vrhovnom sudu u Sarajevu djelovao je u svojstvu apelacije Vrhovni šerijatski sud (njem. Scheriatsobergericht). Okružni sudovi su djelovali i kao trgovački sudovi.

Također pogledajte

• Bosanski sabor
• Okupacioni period