Natrij-hidrogenkarbonat
Natrij-bikarbonat,[a] soda bikarbona ili kuhinjska soda (po IUPAC-u: natrij-hidrogenkarbonat) jeste hemijski spoj sa formulom NaHCO3. To je bijela čvrsta tvar koja se kristališe ali se često javlja i kao fini prah. Ima blagi slani, bazični okus koji posjeća na sodu (natrij-karbonat). U prirodi gradi mineral nahkolit. Ona je sastojak mineral natrona i može se naći rastvorena u mnogim mineralim izvorima. Pošto se koristi i kao prehrambeni aditiv, po standardima Evropske unije ima E-oznaku E 500. Riječ saleratus od latinskog sal æratus u značenju gazirana so, korištena je u 19. vijeku i za natrij- i kalij-bikarbonat.
| Natrij-hidrogenkarbonat | |
|---|---|
  | |
| Općenito | |
| Hemijski spoj | Natrij-hidrogenkarbonat |
| Druga imena | soda bikarbona, natrij-bikarbonat, kuhinjska soda |
| Molekularna formula | NaHCO3 |
| CAS registarski broj | 144-55-8 |
| Kratki opis | bijeli prah |
| Osobine1 | |
| Molarna masa | 84,007 g/mol |
| Agregatno stanje | čvrsto |
| Gustoća | 2,2[1]-2,22[2] g/cm3 |
| Tačka topljenja | razlaže se oko 50 °C |
| Rastvorljivost | 7,8 g/100 ml vode na 18 °C |
| 1 Gdje god je moguće korištene su SI jedinice. Ako nije drugačije naznačeno, dati podaci vrijede pri standardnim uslovima. | |
Historija uredi
Drevni Egipćani su koristili prirodne depozite natrona, mješavine koja se sastojala pretežno iz natrij-karbonata dekahidrata i natrij-bikarbonata. Natron se isitnjavao, rastvarao u vodi i koristio kao boja za hijeroglife.[nedostaje referenca] Godine 1791. francuski hemičar Nicolas Leblanc napravio je natrij-karbonat poznatiji kao soda-pepeo. Godine 1846. dvojica njujorških pekara, John Dwight i Austin Church osnovali su prvu tvornicu za proizvodnju kuhinjske sode iz natrij-karbonata i ugljik-dioksida.[3]
Ovaj spoj, pod nazivom saleratus, spomenut je u romanu Captains Courageous Rudyarda Kiplinga, a široko je korišten 1800tih u ribolovu za sprječavanje svježe ulovljene ribe od kvarenja.[4]
Hemijske osobine uredi
Natrij-hidrogenkarbonat je amfoterni spoj. U vodenim rastvorima je blago bazičan zbog formiranja ugljične kiseline i hidroksidnog iona:
- HCO−
3 + H2O → H2CO3 + OH−
Natrij-bikarbonat se može koristiti kao sredstvo za pranje i uklanjanje svih kiselinskih nečistoća iz "sirove" tekućine, dajući čisti uzorak. Reakcija natrij-hidrogenkarbonata i neke kiseline daje so i ugljičnu kiselinu, koja se vrlo lahko raspada na ugljik-dioksid i vodu:
- NaHCO3 + HCl → NaCl + H2CO3
- H2CO3 → H2O + CO2(g)
Natrij-bikarbonat reagira sa acetatnom kiselinom (sirćetnom), dajući natrij-acetat, vodu i ugljik-dioksid:
- NaHCO3 + CH3COOH → CH3COONa + H2O + CO2(g)
Natrij-hidrogenkarbonat reagira sa bazama poput natrij-hidroksida dajući karbonate:
- NaHCO3 + NaOH → Na2CO3 + H2O
Soda bikarbona reagira sa karboksilnom grupom u bjelančevinama dajući oštru efervescenciju zbog formiranja CO2. Ta reakcija se koristi za testiranje prisustva karboksilnih grupa u bjelančevinama.[nedostaje referenca]
Dobijanje uredi
Osim Solvayevim postupkom, soda bikarbona dobija se i uvođenjem CO2 u vodenu otopinu natrij-karbonata.
Upotreba uredi
Koristi se u proizvodnji praška za pecivo, u kozmetici, proizvodnji pjenušavih pića i drugo.
Također pogledajte uredi
Napomene uredi
- ^ Prefiks "bi" u "bikarbonat" potječe od zastarijelog sistema imena i zasovan je na posmatranjima gdje je uočeno da ima dva puta više karbonata (CO3) u natrij-bikarbonatu (NaHCO3) od drugih bikarbonata u natrij-karbonatu (Na2CO3) i drugim karbonatima.
Reference uredi
- ^ "Physical Constants of Inorganic Compounds". CRC Handbook, str. 4-85.
- ^ Natrij-hidrogenkarbonat Arhivirano 22. 5. 2013. na Wayback Machine u GESTIS bazi podataka
- ^ "Company History". Church & Dwight Co.
- ^ Rudyard Kipling (1992). "Captains Courageous". journal zahtijeva
|journal=(pomoć) str. 25
Vanjski linkovi uredi
| Commons ima datoteke na temu: Natrij-hidrogenkarbonat |
- Sodium bicarbonate na stranici InChem.org