Natrij-hidrogenkarbonat

Natrij-bikarbonat,[a] soda bikarbona ili kuhinjska soda (po IUPAC-u: natrij-hidrogenkarbonat) jeste hemijski spoj sa formulom NaHCO3. To je bijela čvrsta tvar koja se kristališe ali se često javlja i kao fini prah. Ima blagi slani, bazični okus koji posjeća na sodu (natrij-karbonat). U prirodi gradi mineral nahkolit. Ona je sastojak mineral natrona i može se naći rastvorena u mnogim mineralim izvorima. Pošto se koristi i kao prehrambeni aditiv, po standardima Evropske unije ima E-oznaku E 500. Riječ saleratus od latinskog sal æratus u značenju gazirana so, korištena je u 19. vijeku i za natrij- i kalij-bikarbonat.

Natrij-hidrogenkarbonat

Općenito
Hemijski spojNatrij-hidrogenkarbonat
Druga imenasoda bikarbona, natrij-bikarbonat, kuhinjska soda
Molekularna formulaNaHCO3
CAS registarski broj144-55-8
Kratki opisbijeli prah
Osobine1
Molarna masa84,007 g/mol
Agregatno stanječvrsto
Gustoća2,2[1]-2,22[2] g/cm3
Tačka topljenjarazlaže se oko 50 °C
Rastvorljivost7,8 g/100 ml vode na 18 °C
1 Gdje god je moguće korištene su SI jedinice. Ako nije drugačije naznačeno, dati podaci vrijede pri standardnim uslovima.

Historija

uredi

Drevni Egipćani su koristili prirodne depozite natrona, mješavine koja se sastojala pretežno iz natrij-karbonata dekahidrata i natrij-bikarbonata. Natron se isitnjavao, rastvarao u vodi i koristio kao boja za hijeroglife.[nedostaje referenca] Godine 1791. francuski hemičar Nicolas Leblanc napravio je natrij-karbonat poznatiji kao soda-pepeo. Godine 1846. dvojica njujorških pekara, John Dwight i Austin Church osnovali su prvu tvornicu za proizvodnju kuhinjske sode iz natrij-karbonata i ugljik-dioksida.[3]

Ovaj spoj, pod nazivom saleratus, spomenut je u romanu Captains Courageous Rudyarda Kiplinga, a široko je korišten 1800tih u ribolovu za sprječavanje svježe ulovljene ribe od kvarenja.[4]

Hemijske osobine

uredi

Natrij-hidrogenkarbonat je amfoterni spoj. U vodenim rastvorima je blago bazičan zbog formiranja ugljične kiseline i hidroksidnog iona:

HCO
3
+ H2O → H2CO3 + OH

Natrij-bikarbonat se može koristiti kao sredstvo za pranje i uklanjanje svih kiselinskih nečistoća iz "sirove" tekućine, dajući čisti uzorak. Reakcija natrij-hidrogenkarbonata i neke kiseline daje so i ugljičnu kiselinu, koja se vrlo lahko raspada na ugljik-dioksid i vodu:

NaHCO3 + HCl → NaCl + H2CO3
H2CO3 → H2O + CO2(g)

Natrij-bikarbonat reagira sa acetatnom kiselinom (sirćetnom), dajući natrij-acetat, vodu i ugljik-dioksid:

NaHCO3 + CH3COOH → CH3COONa + H2O + CO2(g)

Natrij-hidrogenkarbonat reagira sa bazama poput natrij-hidroksida dajući karbonate:

NaHCO3 + NaOH → Na2CO3 + H2O

Soda bikarbona reagira sa karboksilnom grupom u bjelančevinama dajući oštru efervescenciju zbog formiranja CO2. Ta reakcija se koristi za testiranje prisustva karboksilnih grupa u bjelančevinama.[nedostaje referenca]

Dobijanje

uredi

Osim Solvayevim postupkom, soda bikarbona dobija se i uvođenjem CO2 u vodenu otopinu natrij-karbonata.

Upotreba

uredi

Koristi se u proizvodnji praška za pecivo, u kozmetici, proizvodnji pjenušavih pića i drugo.

Također pogledajte

uredi

Napomene

uredi
  1. ^ Prefiks "bi" u "bikarbonat" potječe od zastarijelog sistema imena i zasovan je na posmatranjima gdje je uočeno da ima dva puta više karbonata (CO3) u natrij-bikarbonatu (NaHCO3) od drugih bikarbonata u natrij-karbonatu (Na2CO3) i drugim karbonatima.

Reference

uredi
  1. ^ "Physical Constants of Inorganic Compounds". CRC Handbook, str. 4-85.
  2. ^ Natrij-hidrogenkarbonat Arhivirano 22. 5. 2013. na Wayback Machine u GESTIS bazi podataka
  3. ^ "Company History". Church & Dwight Co.
  4. ^ Rudyard Kipling (1992). "Captains Courageous". journal zahtijeva |journal= (pomoć) str. 25

Vanjski linkovi

uredi