Manirizam

Manirizam (ital. manierismo od maniera način) je umjetnički pravac u zapadnoj Evropi u periodu između visoke renesanse i baroka, to je razdoblje čije se granice ne mogu strogo odrediti,a okvirno se uzima period otprilike od 1520. do 1600. godine.

Parmigianino, Madona dugog vrata, 1534.-1540.

Porijeklo naziva manirizam potiče od Vasarijevog opisa kasnih djela Michelangela koji odstupa od klasičnih predstava harmonije iz doba renesanse.

U suprotnosti s formalnim i sadržajnim skladom visoke renesanse, manirizam svjedoči o izgubljenoj ravnoteži, naglašava ono što je nebitno i popratno. Umjetnici žele da prevaziđu utvrđene sheme i kanjone visoke renesane. Naturalizam i idealizam više nisu osnovni cilj umjetnika. Maniristi stavljaju unutrašnju viziju, ma koliko ona bila subjektivna i irealna, iznad autoriteta prirode i klasičnih ideala realizma.

Arhitektura

Andrea Palladio Vila Rotonda, 1550.-1606.

Najznačajniji predstavnik manirizma u arhitekturi je Andrea Palladio. Njegovo najpoznatije djelo Vila Rotonda je građevina je centralnog tipa, odlikuje se sa četiri identična trijema čine Palladio unosi određenu dinamičnost u arhitekturu, građevina više nije statična s glavnim trijemom. Budući da su sve četiri fasade ulazni trijemovi, to se čin ulaska ponavljanjem osobito naglašava. No ulaskom se ne stiže u unutrašnjost u pravom smislu riječi jer se već s vrata nameće nasuprotni izlaz. Kretanje zbog ponavljanja postaje besmisleno i nepotrebno, a boravak zbog poziva sa svih strana uznemiren.

Glavni predstavnici: Giorgio Vasari, Andrea Palladio

Skulptura

Giambologna Otmica Sabinjanki, 1574.-1582.

Pored Michelangela u XVI vijeku u Italiji djeluju dva vrlo značajna skulptora Benvenuto Cellini i Giambologna. Skulptori teže kao i u slikarstvu komplikovanim i neobičnim formama što dovodi do neoubičajenih proporcija, izduženog tijela i malih glava. Najkarakterističnije su forme koje se upoređuju sa oblikom plamena. Osjeća se zasićenje sa idealima visoke renesanse koja se bazira na jasnim proporcijama, skladu i harmoniji. Skulpture ovih umjetnika već najavljuju dolazak baroka.

Benvenuto Cellini za vrijeme boravka u Francuskoj, Celini za francuskog kralja Fransoa I radi Zlatni slanik, slanik je u manerističkom stilu, a figure antičkih bogova Geje (božica zemlje) i Posejdona (bog mora) podsjećaju na Michelangelove figure Zore i Sumraka.

Giambologna izrađuje grupnu skulpturu Otmica Sabinjanki, kompozicija se sastoji od tri snažne monumentalne figure u pokretu.

Glavni predstavnici: Benvenuto Cellini, Giambologna

Slikarstvo

Tintoretto Posljednja večera, 1592.

El Greco Sahrana grofa Orgaze 1586.–1588.

Slikari mijenjaju proporcije ljudskog tijela, tako se javljaju figure izduženih formi, koje su više odraz subjektivnog i induvidualnog umjetničkog doživljaja nego realizma i idealizacije koja je specifična za visoku renesansu. Često se izražava horror vacui, nemirne gradacije svjetla i sjene, odstupa se od harmonične uravnoteženosti i renesansnih kompozicija.

Parmigianiono svojim slikarskim izrazom upotpunosti odstupa od ideala visoke renesanse. Parmigianionov novi ideal je neobično izduženo tijelo koje se sužava prema vrhu u sitnu ovalnu glavu, nesumljivo se ogleda na jednoj od njegovih najpoznatijih djela Madona dugog vrata. Parmideninov Autoportret (1523-24) je deformiran zbog igre konveksnim ogledalom, koje mijenja perspektivu i disproporcionalno povećava ruku u prvom planu u odnosi prema glavi.

Tintoretto je vodeći predstavnik manirizma, i najavljuje dolazak baroka. Govorilo se da je na vratima njegove radionice stajao je natpis Michelangelov crtez i Ticijanova boja. Njegovo posljednje veliko djelo Tajna večera pokazuje odstupanje od klasičnog načina prikazivanja te teme.

El Greco nasljednjik je Tintoretta i Michelangela. Njegovo najznačajnije djelo Sahrana grofa Orgaza predstavlja stvarni događaj iz 1323. godine ali ga El Greco prikazuje kao savremeni događaj, potretišući među učesnicima sahrane mnoge od mjesnih plemića i svećenika.

Glavni predstavnici: Pontormo, Parmigianiono, Tintoretto, Bronzino, El Greco

Primjenjene umjetnosti

Benvenuto Cellini Zlatni slanik, 1540.–1543.

Najveći razvoj u primijenjenim umjetnostima vidimo kod zlatarstva, draguljarstva, keramike, odjeće.

Glavni predstavnici: Benvenuto Cellini

Reference

• Enciklopedija likovnih umjetnosti, Zagreb, 1966.
• H,W. Janson, Istorija umetnosti, Beograd 1962.
• Helen Gardner, Umetnost kroz vekove, Novi Sad 1967.

Vanjski linkovi

• Art History Resources (en)