Italijani u Bosni i Hercegovini
Italijani u Bosni i Hercegovini su građani italijanskog porijekla, koji uglavnom žive i rade na teritoriji cijele Bosne i Hercegovine. Njihova historija na ovim prostorima traje još od vremena Bosansko-hercegovačkog ustanka (1875), kada se veći broj garibaldinaca borio u redovima ustaničke vojske. Nakon poplava koje su pogodile Italiju 1882. godine, Italijani naseljavaju područje Banja Luke, Prnjavora, Laktaša, Čelinca, Dervente, Konjica, Tuzle i Sarajeva. Sa sobom su donijeli svoju kulturu, običaje, tradiciju i jezik koji su se i danas zadržali. U naseljenom mjestu Štivor, od ukupnog broja stanovništva, Italijani čine većinu.
Italijani su jedna od sedamnaest službenih nacionalnih manjina u Bosni i Hercegovini, a njihove interese zastupaju predstavnici i delegati u Vijecu nacionalnih manjina pri Parlamentu Bosne I Hercegovine i u Savezu nacionalnih manjina na nivou entiteta RS.
Historija
uredi
Tokom Nevesinjske puške (1875), među stranim dobrovoljcima nalazio se i veći broj Italijana, koji su u najvećem broju bili skoncentrisani u četi Vida Milanovića. Prema podacima Đure Dobrića, učitelja iz Knina, koje je 1951. dostavio Muzeju Srba u Hrvatskoj, u ustanku je bio priličan broj garibaldinaca. Tokom aprila 1876. u ustanički logor u Crne Potoke došao je jedan Talijanac, kako su ga ustanici zvali. Jedan od Italijana u ustanku bio je Napoleon Pizani.[1]
Većina Italijana u Bosnu su došla nakon strahovitih poplava koje su 1882. pogodile Italiju, ostavivši za sobom pustoš, razrušene kuće, uništene puteve i ljetinu. Nemogućnost opstanka na tim prostorima prisilila je hiljade, ponajviše mladih, radno sposobnih ljudi, da bolji život potraže van granica svoje domovine. Mnogi od njih iz najugroženijih pokrajina kao što su Trentino, Friuli-Venezia Giulia i Veneto, završiće svoj put na širem području Banja Luke, Mahovljanima kraj Laktaša, Štivoru pored Prnjavora. Prva grupa Italijana od 25 porodica došla je u septembru 1883. godine u selo Mahovljani.[2] Od tadašnjih vlasti dobijaju nešto zemlje i stoke, sjeme, sadnice voća i vinove loze i po starom receptu iz rodnog kraja počinje proizvodnja vina i rakije, modernizacija poljoprivrede i voćarstva, grade se nove kuće i uvećavaju imanja.[3]
Doseljenici iz Italije bavili su se poljoprivredom, stočarstvom, a bilo ih je i koji su bili šumski radnici, prerađivači drveta, građevinari, i drugo. Bavili su se svojim obrtom, a sposobniji, kao preduzetnici, osnivali su preduzeća, pilane, gradili pruge i slično. U selu Šibovska blizu Štivora, gdje su živjeli Nijemci, 1902. godine otvorena je prva osnovna škola u kojoj se učio i italijanski jezik. Danas se u Štivoru još uvijek govori italijanski jezik sa dijalektom, kraja odakle su došli.[4]
Najviše traga u Banja Luci ostavio je grof Gian Vito Del Mestri koji je stigao iz italijanske Medee, postojbine ove plemićke loze od prve polovine 16. vijeka. Upravo je grof podigao i prvu modernu ciglanu u Banja Luci, a posvetio se i vinogradarstvu. Grof Del Mestri, koji je bio član gradskog vijeća i počasni italijanski konzul. Porodice koje su došle iz Italije i takođe ostavile vidljiv trag u gradu na Vrbasu su i porodica Paskolo koja je takođe imala ciglanu, Soravie su bili poznati građevinski preduzetnici, a porodica Orlando graditelji i poznati automehaničari.[4]
Religija
urediItalijani u Bosni i Hercegovini su katoličke vjeroispovijesti. Na teritoriji entiteta Republika Srpska, postoje dva sakralna objekta, katoličke crkve, u kojima svoje vjerske obrede obavljaju pripadnici italijanskog naroda. Župna crkva Svetog Franje Asiškog[5] je smještena u Mahovljanima kod Laktaša, a u Štivoru kod Prnjavora, se nalazi Crkva Svetog Ivana Krstitelja.[4][5]
Udruženja
urediDanas u Bosni i Hercegovini postoji vise udruženja. Udruzenje sa najvecim brojem clanova i sa vise od trideset godina postojanja je Urduzenje "Rino Zandonai" iz Tuzle osnovano davne 1993 godine. Udruzenje danas broji preko 200 clanova, potomaka doseljenoih Italijana s podrucja danasnjih Regija Trentino Alto Adige /Sudtirol, Veneto i Friuli Venezia Giulia. Osim njega u Banja Luci djeluje Udruženje Italijana Banja Luka osnovano 2004. godine, čiji je glavni cilj da na krajnje apolitičan način povezuju ljude italijanskog porijekla i edukuju ih o svom jeziku i kulturi. Udruženje ukupno ima 156 članova, od toga 122 člana italijanskog porijekla od 31 italijanske porodice i 34 člana simpatizera italijanskog jezika i kulture. Udruženje Italijana Banja Luka redovno organizuje manifestacije i događaje, čiji cilj je promocija italijanske kulture i upoznavanje sa italijanskim narodom.[6]
Drugo udruženje Italijana u Bosni je Udruženje građana „Trentini Di Stivor“ iz Štivora.[4] Udruženje Italijana iz Štivora, opština Prnjavor, svake godine organizuju „Maškare“, manifestaciju kojom Italijani u ovom dijelu Bosne i Hercegovine čuvaju običaje svojih predaka sa sjevera Italije, iz pokrajine Trento. Mještani Štivora svake godine, uoči početka vaskršnjeg posta, pjesmom, igrom i zabavom pod maskama, kako se vjeruje, tjeraju zle duhove iz sela.[7] Kada su prvi italijanski doseljenici naselili područje oko Prnjavora, sa sobom su donijeli i tradiciju obilježavanja svečanog perioda uoči korizme. Tradiciju koja traje preko stodvadeset godina. Javna proslava je parada u kojoj maskirani učesnici šetaju i plešu.[8]
Rasprostranjenost
urediPo popisu stanovništva 2013. u Bosni i Hercegovin, u Republici Srpskoj je živjelo 248 Italijana. U prnjavorskom naseljenom mjestu Štivor, predstavljaju najbrojniju etničku zajednicu.[9] Italijani nastanjuju sljedeće opštine i gradove:
| Italijani, po opštinama i gradovima, prema popisu stanovništva 2013. u Bosni i Hercegovini | ||||||
| jedinica lokalne samouprave | ukupno | |||||
| ukupno | 248 | |||||
| Banja Luka | 47 | |||||
| Bijeljina | 2 | |||||
| Brod | 3 | |||||
| Gradiška | 8 | |||||
| Doboj | 6 | |||||
| Istočno Novo Sarajevo | 1 | |||||
| Kostajnica | 1 | |||||
| Laktaši | 9 | |||||
| Modriča | 2 | |||||
| Petrovo | 3 | |||||
| Prijedor | 3 | |||||
| Prnjavor | 155 | |||||
| Rogatica | 1 | |||||
| Srbac | 1 | |||||
| Teslić | 1 | |||||
| Trebinje | 1 | |||||
| Foča | 1 | |||||
| Čelinac | 4 | |||||
Značajne ličnosti
uredi- Alesandra Delšašo Lepir, delegat u četvrtom sazivu Vijeća naroda Republike Srpske iz reda ostalih naroda.
- Đan Vito Del Mestri, grof koji je stigao iz italijanske Medee i podigao prvu modernu ciglanu u Banjaluci.
- Franjo Rover, predsjednik Saveza nacionalnih manjina Republike Srpske.
Reference
uredi- ^ Krasić, Vladimir (1884). Ustanak u Bosni 1875-1878, građa za noviju srpsku istoriju rata za oslobođenje, str. 180, Novi Sad.
- ^ Vijeće nacionalnih manjina BiH (2015). „Nacionalne manjine u BiH”. Izvještaj, str. 31
- ^ "Vrijeme kad su Italijani doseljavali u naše krajeve: Banja Luka i danas pamti grofove iz Medee". www.klix.ba (jezik: hrvatski). Pristupljeno 17. 11. 2022.
- ^ a b c d "Savez nacionalnih manjina Republike Srspske". www.snm.rs.ba. Pristupljeno 17. 11. 2022.
- ^ a b "Жупна црква Светог Фрање Асишког – АИС" (jezik: srpski). Pristupljeno 17. 11. 2022.
- ^ Benić, J. (21. 9. 2008). "Udruženje Italijana grada Banjaluka". Nezavisne novine (jezik: srpski). Pristupljeno 17. 11. 2022.
- ^ "Savez nacionalnih manjina Republike Srspske". www.snm.rs.ba. Pristupljeno 17. 11. 2022.
- ^ Savez nacionalnih manjina Republike Srpske (2016). „Riječ nacionalnih manjina”., str. 30
- ^ "Републички завод за статистику - Република Српска". www.rzs.rs.ba. Pristupljeno 17. 11. 2022.