Crkva svetog Ilije u Gradačcu
Crkva sv. Ilije u Gradačcu, Srpske pravoslavne crkve, Eparhija zvorničko-tuzlanska, je u centru općine Gradačac, Bosna i Hercegovina. Proglašena je za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine[1] koji čine i: ikonostas sa 14 ikona na platnu, crkveni tron sa kompozicijom sv. Save, i ikona Ilijinog uzlaska na nebo u ognjenim kolima, te drveni krst. Predstavlja jedinu pravoslavnu bogomolju u Gradačcu.
| Crkva sv. Ilije u Gradačcu | |
|---|---|
| Osnovne informacije | |
| Religija | Pravoslavlje |
| Država | Bosna i Hercegovina |
| Organizacijski status | Parohija Gradačac |
| Oznaka baštine | Nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine |
| Arhitektonski opis | |
| Arhitektonski tip | Crkva |
| Smjer fasade | istok - zapad |
| Kamen temeljac | 1882. god |
| Dovršeno | 1895. god |
| Specifikacije | |
| Dužina | 21,75 m |
| Širina | 9,10 m |
| Toranj/-evi | 1 |
| Materijali | Opeka |
Historija
urediU XVIII–XIX stoljeću u Gradačcu i okolini bilo je oko 310 pravoslavnih domova. U gradu nije bilo crkve, već se bogosluženje obavljalo u jednoj privatnoj kući u Varošici, nedaleko od današnje postojeće pravoslavne crkve. Ta kuća od 1839. godine služila je kao ćelija, tj. kao prva srpska škola, ali istovremeno i kao kuća za sveštenika/paroha. Od 1850. godine služi isključivo za crkvene potrebe.
Reforme koje su u Osmanskom carstvu provedene sredinom XIX stoljeća olakšale su kršćanima dobijanje dozvola (carskih fermana) za gradnju crkava (Tanzimat-gilhanski hatišerif iz 1839. godine o ravnopravnosti i slobodi svih vjeroispovijesti u Osmanskom carstvu, te Hatihumajun iz 1856. godine, novi ustavni zakon za Bosanski vilajet, kojim se, između ostalog, sultanskom poveljom izjednačavaju prava muslimana i kršćana.
Gradnja sadašnje pravoslavne crkve, s posvetom svetom proroku Iliji, otpočela je za vrijeme austrougarske uprave, 1882. godine, a osvećena 1887. godine. Osvećenje je izvršio mitropolit Dionisije.
Za vrijeme svog postojanja, crkva je više puta obnavljana, a posljednje njeno renoviranje, koje je bilo potrebno zbog oštećenja u periodu 1992.–1995. godine, izvršeno je od 2006. do 2009. godine. Autentičnost arhitekture hrama djelomično je narušena izvođenjem radova, ali su zadržani najvrijedniji dijelovi crkve – proporcije, oblik, dimenzije i karakteristični stil. Objekat je u dobrom stanju, kako u eksterijeru tako i u enterijeru.
Opis
urediPrema konceptu prostorne organizacije, crkva u Gradačcu pripada tipu jednobrodne crkve sa pripratom, naosom i oltarskim prostorom, te galerijom, preko koje se pristupa stepeništu crkvenog tornja. Svojom podužnom osovinom crkva je orijentirana u pravcu istok (apsida) – zapad (ulaz-zvonik). Konstrukcija izvedena je u opeci, a fasade su završene slojem bojenog maltera. Gabaritne spoljne mjere crkve iznose oko 9,10 x 21,75 metara. Toranj je pravougaonog osnova, dimenzija 3,95 x 2,85 metra.
Zbog dugotrajne izloženosti atmosferskoj vlagi, te nestručne rekonstrukcije živopis i ikonostas iz vremena osvještenja crkve trajno su stradali. Crkva je ponovno osvećena 2009. godine, a za tu priliku izrađen je drveni ikonostas sa četrnaest ikona raspoređenih u dva horizontalna niza i Velikim raspelom na vrhu. Približne dimenzije ikonostasa su 5 m x 6 m. Ikone su intenzivnih boja izvedene na zlatnoj podlozi.
Literatura
uredi- Ljiljana Ševo, Pravoslavne crkve i manastiri u Bosni i Hercegovini do 1878. godine, Glas srpski, Grad Banja Luka, Banja Luka, 2002.
- Adem Hadžić, Tuzla i njena okolina u XVI vijeku, Svjetlost Sarajevo, 1975.
- Srpska pravoslavna eparhija zvorničko-tuzlanska, Šematizam, Tuzla, 1977.
- Boris Nivelić, Boris, Srpska pravoslavna crkva u Bosni i Hercegovini do obnove Pećke patrijaršije, Veselin Masleša, 1990.
- Esad Sarajlić, Esad, Gradačac od 1945. do 1991. godine, 2. Izdanje, Alija Isaković Gradačac, 2003
Reference
uredi- ^ "Crkva sv. Ilije u Gradačcu" (PDF). kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 7. 2016.[mrtav link]
