Školske zgrade u Gimnazijskoj ulici

Školske zgrade iz Gimnazijske ulice predstavljaju najstariju i najočuvaniju graditeljsku cjelinu školskih zgrada iz austrougarskog perioda u Bosni i Hercegovini. Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj 11. marta 2011. godine u Sarajevu, donijela je odluku da se zgrade proglase za nacionalni nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine. Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Martin Cherry, Amra Hadžimuhamedović (predsjedavajuća), Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo. Graditeljsku cjelinu sačinjavaju 3 zgrade:

• Prva muška realna gimnazija (koja se kasnije naziva i Državna klasična gimnazija; Prva klasična gimnazija; Prva gimnazija) – sagrađena 1890/91. godine prema projektu Karla Paržika i Augusta Butscha;
• Učiteljska škola sa osnovnom školom i konviktom (koja je vremenom mijenjala naziv u Muška preparandija, Preparandija, Muška učiteljska škola, Trgovačka akademija, Osnovna škola ”Veselin Masleša”, Osnovna škola “Safvet-beg Bašagić“), sagrađena 1890-1891 prema projektu Karla Paržika i Karla Paneka i
• Mala realka (kasnije korišćena kao Ženska učiteljska škola, Mješovita učiteljska škola, Umjetnička škola) sagrađena 1906. prema projektu Karla Paneka.

Iz školskih klupa Prve gimnazije izašla su jedina dva dobitnika Nobelove nagrade rođena u Bosni i Hercegovini – pisac Ivo Andrić i hemičar Vladimir Prelog. Gimnaziju su pohađali i Safvet-beg Bašagić, Isak Samokovlija, Petar Kočić, slikari Vojo Dimitrijević i Branko Šotra.

Svi objekti pripadaju grupi namjenski građenih i projektovanih školskih objekata iz austrougarskog perioda i tokom postojanja nisu mijenjali namjenu. Graditeljska cjelina je izgrađena u historicističkom, pretežno neorenesansnom maniru, a posjeduje veliku ambijentalnu vrijednost u sklopu centralnog gradskog jezgra.

Historija

Austrougarska administracija izgradila je kompleks školskih zgrada u centralnom dijelu Sarajeva, kod Drvenije mosta. Sve te zgrade su podignute tokom druge polovine XIX vijeka ili tokom prve decenije XX vijeka u neorenesansnom stilu, koji je bio rezervisan isključivo za najreprezentativnije objekte.

Prvi izgrađeni objekat predstavljala je zgrada današnje Prve gimnazije. Naredbom Zemaljske vlade za Bosnu i Hercegovinu od 20.9.1879. godine osnovana je Realna gimnazija u Sarajevu, a počela je s radom 06.11.1879. godine. Od tada je svake naredne godine otvaran po jedan novi razred. Izložba đačkih radova na kraju prve školske godine 1879/1880, bila je kulturni događaj za grad i prva zvanična izložba koja je otvorena u Sarajevu. Tri godine kasnije, 1883. godine, u Trstu, Gimnazija je osvojila drugu nagradu na izložbi škola u austrougarskoj monarhiji, ostavljajući iza sebe gimnazije iz Beča i Pešte. Iste 1883. godine gimnazija je dobila status klasične (humanističke) gimnazije, a kako se početkom školske 1883/84. godine otvara peti razred u školi, obrazovna institucija mijenja ime u Državna velika gimnazija u Sarajevu. Opremljenost škole bila je na visokom nivou. Kabineti, učila, udžbenici - sve je bilo po najvišim didaktičkim mjerilima i dostignućima onoga vremena u Monarhiji.

Školske godine 1891/1892. Državna velika gimnazija je preselila u sadašnju zgradu. Na dan svečanog preseljenja i obilježavanja dvanaeste godišnjice postojanja, 06. novembra 1891. godine, škola je imala ukupno 267. učenika. U novoj školskoj zgradi je 1894. godine počeo predavati prvi bosanskohercegovački profesor dr Tugomir Alanpović.

Opis

Graditeljska cjelina školskih objekata u Gimnazijskoj ulici u Sarajevu (Prva gimnazija, Osnovna škola kod Drvenija mosta i Umjetnička škola) predstavlja jedinstvenu gradsku ambijentalnu cjelinu, sa zgradom Gimnazije u sredini, a sa sjeverne i južne strane se na jednakoj distanci nalaze gotovo identični objekti Osnovne i Umjetničke škole. Glavni ulazi svih škola su usmjereni ka Gimnazijskoj ulici. U pogledu spratnosti, Prva gimnazija i Umjetnička škola sadrže suteren, prizemlje, 3 sprata i tavan.

Fasade objekta su izvedene u izrazito historicističkom, odnosno neorenesansnom duhu. Svi otvori na fasadi su pravougaono oblikovani, osim tri lučno završena ulaza na istočnoj fasadi i tavanskih prozora orijentisanih prema Gimnazijskoj ulici. Prizemlje obrađeno kvadarskom rustikom sa dubokim fugama je sa sve četiri strane odvojeno linijskim vijencem od spratova. Prvi sprat je odvojen od drugog širim vijencem sa sitnim zuborezom duž prozorskih klupica, dok se iznad drugog sprata nalazi široki vijenac.

Zgrade Osnovne škole i Umjetničke škole povezuju projekti istog autora, odnosno koautora i u oblikovnom smislu pokazuju veliku sličnost. Projektant je na taj način želio potcrtati simetrični karakter cjeline kao simbola reda i discipline školskih ustanova austrougarskog perioda.

Literatura

• Alija Bejtić - Ulice i trgovi Sarajeva. Sarajevo: Muzej grada Sarajeva, 1973.
• Mitar Papić - Školstvo u Bosni i Hercegovini 1918-1941. Sarajevo: Veselin Masleša, 1984.
• Ibrahim Krzović - Arhitektura Bosne i Hercegovine, 1878-1918. Sarajevo: Umjetnička galerija BiH, 1987.
• Borislav Spasojević - Arhitektura stambenih palata austrougarskog perioda u Sarajevu. Sarajevo: Svjetlost, 1988.
• Nedžad Kurto - Arhitektura secesije u Sarajevu, doktorska disertacija. Zagreb: Sveučilište u Zagrebu, 1988.
• Branka Dimitrijević - Arhitekt Karl Paržik, doktorska disertacija. Sarajevo: Arhitektonski fakultet sveučilišta u Zagrebu, juli 1989.