Učenje
Učenje je akt usvajanja novog ili izmjene i poboljšavanja postojećeg znanja, ponašanja, vještina, vrijednosti ili sklonosti i može uključivati sintetiziranje različitih vrsta informacija. Sposobnost učenja imaju čovjek i životinje, ali odnedavno i neke vještačke mašine (umjetna inteligencija). Napredak tokom vremena teži da slijedi liniju odnosno krivu učenja. Učenje nije obavezno; ono je kontekstualno. Ne dešava se odjednom, nego se gradi i oblikuje vremenom i onim što se od ranije već zna. Sa tog aspekta, učenje se može smatrati kao proces nego kao kolekcija stvarnog i proceduralnog znanja. Učenje proizvodi određene promjene u organizmu a te promjene su relativno trajne.[1]
Čovjekovo učenje se može dešavati kao dio obrazovanja, ličnog razvoja, školovanja ili treninga. Može biti usmjereno na postizanje određenih ciljeva te može biti potpomognuto određenom motivacijom. Proučavanje kako se odvija proces učenja je dio neuropsihologije, pedagoške psihologije, teorije učenja i pedagogije. Učenje se može dešavati kao rezultat navikavanja odnosno kao klasično kondicioniranje što je primijećeno kod mnogih životinjskih vrsta, ili može biti rezultat mnogo kompleksnijih aktivnosti poput igre, što je primijećeno kod relativno inteligentnijih životinja.[2][3] Učenje se može dešavati svjesno ili nesvjesno. Učenje koje je averzivan događaj koji se ne može izbjeći ili pobjeći od njega se naziva naučena bespomoć.[4] Postoje određeni dokazi da se ljudsko učenje ponašanja dešava prednatalno što je uočeno kod nerođenih beba u 32 sedmici nakon začeća, što navodi na zaključak da je u tom periodu centralni nervni sistem dovoljno razvijen da može učiti i pamtiti.[5]
Nekoliko teoretičara smatra igru kao prvi oblik učenja. Dječije eksperimentisanje sa svijetom, učenje pravila i međusobna interakcija su oblici učenja. Vygotsky smatra učenje vodećim faktorom za razvoj djeteta, jer ono stvara sebi predođbu o okolini kroz igru. Oko 85% ljudskog razvoja mozga se dešava tokom prvih pet godina života djeteta.[6]
Vrste učenja
urediNeasocijativno učenje
urediNeasocijativno učenje je po definiciji relativno stalna promjena u snazi odgovora na pojedinačni stimulans zbog ponavljanja izloženosti tom stimulansu. Promjene koje nastaju zbog faktora kao što su senzorna adaptacija, umor ili povreda ne smatraju se neasocijativnim učenjem.[7] Neasocijativno učenje se može podijeliti na navikavanje i senzibilizaciju.
Navikavanje
urediU psihologiji, navikavanje je primjer neasocijativnog učenja u kojem postoji progresivno smanjenje vjerovatnoće odgovora ponašanja sa ponavljanjem stimulansa. Životinje prve odgovaraju na stimulans, ali ukoliko nisu niti nagrađene niti ugrožene, one postepeno smanjuju intenzitet svakog sljedećeg odgovora. Jedan primjer ovog se može posmatrati kod nekih ptica pjevaćica, ako se u kavez sa njima stavi preparirana sova (ili neki slični grabežljivac), ptice će isprva reagirati na nju kao da se radi o pravom grabežljivcu. Kasnije će ptice reagirati sve manje i manje pokazujući znakove navikavanja. Ali ako se stavi nova mrtva sova (ili ako se prva ukloni pa ponovno postavi), ptice reagiraju ponovno kao da je to novi grabežljivac, pokazujući da su navikli na samo specifični stimulans. Navikavanje je zapaženo kod gotovo svih vrsta životinja, čak i kod nekih većih protozoa poput Stentor coeruleus.[8]
Senzibilacija
urediSenzibilacija je primjer neasocijativnog učenja u kojem progresivno pojačavanje odgovora slijedi ponavljanje korištenja stimulansa. Svakodnevni primjer ovog mehanizma je ponavljajuća tonička stimulacija periferalnih živaca koja se dešava ako osoba neprestano češe svoju ruku ili nogu. Nakon određenog vremena, ova stimulacija stvara topli osjećaj koji se kasnije pretvara u bol. Ova bol je rezultat progresivnog pojačavanja sinaptičkog odgovora perferalnih živaca koja upozorava osobu da je stimulacija štetna. Za senzibilaciju se smatra da podliježe adaptivnim i maladaptivnim procesima učenja u organizmu.
Asocijativno učenje
urediAsocijativno učenje je proces pri kojem se uči povezanost između dva stimulansa ili ponašanja i stimulansa. Dva oblika asocijativnog učenja su klasično i operativno uslovljavanje. U prvom obliku, ukoliko se raniji neutralni stimulansi ponavljaju zajedno sa stimulansom koji izaziva podražajni refleks sve dok naposljetku i neutralni stimulans ne izazove odgovor sam po sebi. U operativnom uslovljavanju određena ponašanja su ili pojačana (potaknuta) ili kažnjena što rezultira izmijenjenim šansama da se to ponašanje ponovi. Pčele pokazuju obrazac asocijativnog učenja kroz paradigmu refleksa proširenja rila.[9]
Također pogledajte
urediReference
uredi- ^ Daniel L. Schacter, Daniel T. Gilbert, Daniel M. Wegner (2009, 2011). Psychology, 2. izd.. Worth Publishers. str. 264. ISBN 978-1-4292-3719-2
- ^ Jungle Gyms: The Evolution of Animal Play
- ^ What behavior can we expect of octopuses?
- ^ britannica.com
- ^ Sandman, Wadhwa, Hetrick, Porto & Peeke. (1997). Human fetal heart rate dishabituation between thirty and thirty-two weeks gestation. Child Development, 68, 1031–1040.
- ^ Aga Khan, Aga Khan. "Investing in Early Childhood Development". Aga Khan Early Learning Centre
- ^ Non-associative Learning
- ^ Wood, D.C. (1988): Habituation in Stentor produced by mechanoreceptor channel modification. Journal of Neuroscience, 2254 (8)
- ^ Bitterman et al. (1983): Classical Conditioning of Proboscis Extension in Honeybees (Apis mellifera). J. Comp. Psych. 97: 107-119.
