Rimska vila u Paniku

Rimska vila u Paniku, izgradnjom brane Grančarevo na Trebišnjici i stvaranjem Bilećkog jezera je potopljena.

Villa urbana na lokaliteu Crkvina-Parežani bila je smještena na najljepšem položaju uz rijeku Trebišnjicu, izgrađena u obliku tzv. „U vile“. Dva kompleksa prostorija koja su ležala naspramno, i obuhvatala banju i reprezentativne prostorije, bile su na jednom kraju vezane trijemovima i tako zatvarali veliki četverougaoni prostor, vjerovatno vrt. Gabariti objekta, sitni nalazi, luksuznost u opremanju, posebno stambenih dijelova, blizina manjih vila rustika koje su ulazile u domen ovih velikih zdanja ukazuju da je ova vila bila sjedište jednog velikog posjeda.

U jednoj od prostorija nađeni su najraniji tragovi kršćanstva u BiH. Prostorija je u obliku krsta i predstavlja najvjerovatnije prostor namjenjen za tajne krišćanske aktivnosti u vremenu kada je krišćanstvo bilo van zakona i proganjano. U njoj se u određenoj mjeri sačuvao mozaik izuzetnih umjetničkih vrijednosti i simbolične sadržine. Mozaik se sastojao iz dva dijela – kvadratnog polja sa centralnom figurom Orfeja i duguljastog polja ispod njega sa bistom Muze. Oba mozaika vezana su u jednu cijelinu dvostrukim okvirom. Orfej je prikazan u zelenoj tunici sa crvenim opasačem i ogrnut crvenim plaštom. Na desnoj ruci su tri znaka krsta, jedan ispod drugog. Orfej je okružen životinjama, desno od njega je bik, a iznad njega zmija. Vidljive su i noge neke životinje i dio drveta ispod koga sjedi, panter koji goni divokozu i ptice na granama. Muza je prikazana u zelenoj tunici sa perjem na glavi.

Vlasnici ovog fundusa bile su pristalice kršćanstva prije nego što je ono prihvaćeno od države. To su, prema istraživanjima, najraniji tragovi kršćanstva do sada ustanovljeni na teritoriji Bosne i Hercegovine.

Ostaci mozaika konstatovani su još u sedam prostorija. Riječ je o geometrijskim mozaicima od kojih većina nije polihromna, nego samo u bijelo-plavoj boji. Motivi su jednostavni i siromašni, te se dosta ističe bijela pozadina, a omiljeni su pelta, čvor, krugovi, rombovi, pletenice. Na osnovu analogija sa sličnim mozaicima uklapaju se u period III vijeka.

Vila rustika na Dračevoj strani, je posjedovala pomoćne prostorije u funkciji radionica, ostava, staja i slično. U neposrednoj blizini ove vile može se nazrijeti stan villicusa, nadzornika ovog imanja.

Utvrđeno je postojanje i tri grupe zgrada koje se sastoje od uskih i dugih krakova jednakih širina i u njima se nalaze jedan red velikih ili dva reda manjih prostorija. Po nalazima poljoprivrednog oruđa i velikih kamenih sudova za preradu poljoprivrednih proizvoda (mlinovi za mljevenje žita) može se zaključiti da su ove gospodarske prostorije služile, prije svega, za radove u vezi sa poljoprivredom. Kompleks zgrada na Dračevoj strani nastao je najvjerovatnije krajem I i u II vijeku n.e.

U vilama rustikama na Dračevoj strani nađeni su samo pojedinični fragmenti mozaika crveno ili bijelo obojeni. Većina nađenih motiva predstavlja motive arhitekture, ali je uočeno i prisustvo biljnih motiva, dok su likovni prikazi malobrojni. Pokretni nalazi i reprezentativni mozaici preneseni su u prostorije muzeja.

Iznad rimskog građevinskog kompleksa datiranog u doba Galijena, pronađena je mala starohrišćanska crkva koja je izgrađena još u VI vijeku, a kasnije je iznad nje sagrađena mala ranokršćanska crkva oko koje se sahranjivalo stanovništvo.

Literatura

• Ivo Bojanovski, Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, 1988 - BOSNA I HERCEGOVINA U ANTIČKO DOBA
• Adnan Busuladžić, Umjetnost antičkih mozaika na tlu BiH. Sarajevo: 2008