Raketoplan
Ovaj članak ili neki od njegovih odlomaka nije dovoljno potkrijepljen izvorima (literatura, veb-sajtovi ili drugi izvori). |
Raketoplan je svemirska letjelica namijenjena za transport astronauta i tereta u Zemljinu orbitu. Za razliku od ostalih svemirskih letjelica, raketoplan se može koristiti više puta, čime se smanjuju troškovi misija i omogućava veća fleksibilnost u istraživanju svemira. Koncept višekratne upotrebe letjelica razvio se sredinom 20. vijeka, a najpoznatiji programi koji su ostvarili ovu ideju su američki Space Shuttle program i sovjetsko-ruski program "Buran".
Karakteristike raketoplana
urediRaketoplani su dizajnirani da funkcionišu kao kombinacija rakete, svemirske letjelice i aviona. Tipično, lanisraju se vertikalno uz pomoć višestepene rakete ili dodatnih potisnika, a pri povratku na Zemlju slijeću kao jedrilice. Glavne karakteristike raketoplana uključuju:
- Višekratna upotreba – Ključna razlika u odnosu na tradicionalne svemirske kapsule.
- Aerodinamički dizajn – Omogućava kontrolisani povratak i precizno slijetanje na pistu.
- Velika nosivost – Pružaju mogućnost transporta velikih tereta, uključujući satelite, module za svemirske stanice i astronaute.
- Modularna konstrukcija – Omogućava kombinaciju raketnih i avionskih tehnologija.
Američki Space Shuttle program
urediNASA-in Space Shuttle program bio je prvi uspješan sistem višekratne upotrebe svemirskih letjelica. Program je pokrenut 1972. godine, a prvi operativni let obavljen je 1981. godine s raketoplanom Columbia. Ukupno je izgrađeno pet operativnih raketoplana:
- Columbia (prvi let 1981, uništen 2003)
- Challenger (prvi let 1983, uništen 1986)
- Discovery (prvi let 1984)
- Atlantis (prvi let 1985)
- Endeavour (prvi let 1992, zamijenio Challenger)
- Ključne misije:
- Lansiranje Hubbleovog svemirskog teleskopa (1990).
- Sastavljanje i održavanje Međunarodne svemirske stanice (ISS).
- Misije popravke satelita i izvođenja naučnih eksperimenata u niskoj orbiti Zemlje.
Space Shuttle program završen je 2011. godine, a posljednja misija, STS-135, obavljena je raketoplanom Atlantis.
Sovjetsko-ruski program "Buran"
urediSovjetski Savez je krajem 1970-ih započeo razvoj vlastitog raketoplana, poznatog kao Buran. Program je bio odgovor na američki Space Shuttle i imao je sličan dizajn, ali s nekoliko ključnih razlika:
- Buran nije imao integrisane raketne motore kao američki shuttle, već je koristio raketu-nosač Energija za lansiranje.
- Imao je mogućnost potpuno automatskog slijetanja bez posade.
- Izveo je samo jedan orbitalni let (15. novembra 1988), nakon čega je program obustavljen zbog raspada Sovjetskog Saveza.
Glavni model Burana uništen je 2002. godine kada se srušio krov hangara u kojem je bio smješten, ali su određeni prototipovi sačuvani u muzejima.
Ostali raketoplani
urediIako su Space Shuttle i Buran najpoznatiji raketoplani, postojali su i drugi slični projekti:
- Boeing X-37 – Bespilotni raketoplan koji razvija SAD za dugotrajne misije u orbiti.
- Dream Chaser – Letjelica razvijena od strane kompanije Sierra Nevada Corporation za opskrbu ISS-a.
- Shenlong – Kineski eksperimentalni svemirski avion.
Budućnost raketoplana
urediNakon završetka Space Shuttle programa, privatne kompanije preuzele su vodeću ulogu u razvoju svemirskih letjelica. SpaceX je sa svojim kapsulama Dragon demonstrirao mogućnost višekratne upotrebe, dok Blue Origin i Sierra Nevada Corporation razvijaju nove raketoplane za svemirske misije. Koncept višekratnih letjelica ostaje ključan za smanjenje troškova i dalju eksploraciju svemira.
Vanjski linkovi
uredi