Razlika između verzija stranice "Gradina (tvrđava)"
| [pregledana izmjena] | [pregledana izmjena] |
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
No edit summary |
No edit summary |
||
Red 1:
[[Datoteka:Daorson.jpg|mini|desno|300px|Daorson]][[File:Illyrians Ethnogenesis Theories (English).jpg|mini|desno|[[Teorija autohtonosti geneze Ilira]]. Ilirska teritorija (Prediliri, Protoiliri) označena plavom bojom, pred početak ratnih dejstava i migracija nosilaca [[Kultura polja sa urnama|Kulture polja sa urnama ]]]]
[[File:Bronze-age-collapse-es.svg|mini|desno|Ratna dejstva kao posljedica pokreta iz Podunavlja]]
[[File:Europe_late_bronze_age-pt.svg|mini|desno|Evropa u bronzanom dobu nakon širenja [[Kultura polja sa urnama|Kulture polja sa urnama]]. Ispod žute boje je ilirsko područje.]]
'''Gradina''' (Grad, Gradac, Gradište i slično), u užem smislu predstavlja praistorijski nepokretni objekat sa određenim geografskim položajem i određenim tipom fortifikacije bez obzira na moguće različite namjene tih objekata. Znatno frekventniji, termin gradina u širem smislu obuhvata:
* Sva praistorijska nalazišta sa dominatnim geografskim položajem i sa fortifikacionim sistemom izgrađenim od tvrdog materijala
Line 7 ⟶ 9:
** Uslove za lako organizovanje odbrane <ref>[https://www.slideshare.net/edinveletovac/arheoloski-leksikon-tom-1 Arheološki leksikon]</ref>
== Historijski kontekst ==
U hronološkom pogledu gradine su tipične za metalno doba. Najstarije se javljaju još u mlađem neolitu, u [[Vinčanska kultura|Vinčanskoj kulturi]] (Grad u Gornjoj Tuzli)
Treći i najbrojniji val nastupa u kasno [[bronzano doba]]. Uslovi za to su stvarani nekoliko stotina godina ranije. Razvoja metalurgije doveo je do izuma brojnih tipova šljemova, pancira, dokoljenica, štitova okovanih bronzom, koplja su usavršena, mačevi su produženi. Napredak privrede, vidljiv na svim poljima, ubrzavao je tempo društvene diferencijacije. Već u XIII vijeku pne postojale su velike i čvrsto organizovane plemenske zajednice, na čijem je čelu stajao bogat i snažan sloj lokalne aristokratije. Upravo tada sa područja srednjeg [[Dunav|Podunavlja]] počeli su pohodi ratnika u raznim pravcima.
Neki pokreti dobijali su pljačkaški karakter, drugi su bili seobe, jer se sa ratnicima kretalo i stanovništvo, naseljavajući nove oblasti, donoseći sa sobom jedno od svojih specifičnih obilježja - sahranjivanje pepela [[Kultura polja sa urnama|spaljenih mrtvaca u urnama]]. Glavna dva pravca udara išla su preko [[Apenini|Apeninskog]] i [[Balkan]]skog poluostrva. O ovim pohodima se ne zna sve, ali je poznato da je na jugu [[Evropa|Evrope]] došlo da pada [[Mikenska civilizacija|mikenske civilizacije]] i vjerovatno [[Hetiti|hetitske]] države u [[Anadolija|Anadoliji]].
Sjeverozapadni Balkan nije bio na putu glavnih udara, ali je ipak došlo do naseljavanja dosta velike mase južno od [[Sava|Save]]. Sva sjeverna i sjeverozapadna Bosna (dolina [[Una|Une]]), dolina [[Kupa|Kupe]] i Istra definitivno su pripale ovim plemenima. Dolinama rijeka infritirali su se doseljenici i dalje na jug i zapad. Oni koji su prodirali dalje više nisu bili osvajači, nego su se stopili sa starosjediocima ili su iščezli u njihovoj masi. U novim kulturama željeznog doba pridošlice iz Panonije su samo jedna komponenta, dok osnovu te kulture čine elementi koji su se tu razvijali tokom čitavog bronzanog doba. Doseljenici, ako ih je i bilo, nisu uspjeli nadvladati starije stanovništvo, već su sami bili savladani. Pojas uz [[jadran]]sku obalu, dolina [[Neretva|Neretve]] jugoistočna Bosna, [[Crna Gora]] i [[Albanija]], nisu direkno ni osjetili ovu panonsku invaziju.
Bila je to posljedica podizanja malih naselja, sva u osnovi istog tipa, na malom prostoru i zgodnom položaju. Opasana i branjena kamenim bedemima, pružala su u svakom trenutku mogućnost organizovane odbrane, bilo da se radi o lokalnom sukobu ili odbrani od invazije<ref name="ČovićIlir">{{Cite web |url= https://vdocuments.mx/od-butmira-do-ilira-borivoj-covic-sarajevo-1976-569cd78dbb971.html |title= Borivoj Čović: OD BUTMIRA DO ILIRA - Doba ratnika |work= Kulturno naslijeđe, Sarajevo, 1976 |accessdate= 9. 2. 2016}}</ref> Na navedenom prostoru nastaviti će se daljnja etnogeneza i nastanak plemenskih zajednica pod zajedničkim nazivom Iliri (ime je kasnije nastalo u grčkim i rimskim izvorima).
== Arhitektura gradina ==
Arhiktektura gradina, što se tiče njenih tehničkih osobina, u priličnoj je mjeri skromna, gledajući je iz perspektive njoj teritorijalno i vremenski bliske antičke arhikteture. Iliri nisu poznavali ni opeku ni
Na gradinama susreću se zagonetni arhitektonski objekt, koji bi se mogli ''nazvati međašnjim gromilama (limitnim tumulima),'' sa strateško-fortifikacionom i vjersko-obrednom ulogom. Veličina takve gromile varira između 5 i 15 metara promjera osnove i 1 do 6 metara visine.
Na nekim gradinama nađene su pravougaone jednodjelne kuće od
== Gradina Daorson ==
Line 25 ⟶ 33:
== Privreda ==
Na gradini Zecovima u Čarakovu nađene su veće količine troske. Može se pretpostaviti da je pored livnice postojala i radionica za izradu predmeta od željeza. Slično je i sa gradinama kod [[Bihać]]a. Na gradini Varvara otkopan je čitavi niz uređaja za talenje i preradu bronze. Prerada bronze bila je osnovna privredna djelatnost stanovnika tog naselja. Svako naselje imalo je bar jednu kovačnicu. Dovelo je to živih trgovačkih veza sa — za ono doba — vrlo udaljenim krajevima.
Iliri sa [[Glasinačka kultura|Glasinca]] najveću brigu polagali su uzgoju svoje stoke, da bi tim proizvodima vršili zamjenu za one šljemove, knemide i drugi materijal grčkog porijekla, kojeg su djelomično priložili svojim mrtvima. Poljoprivreda i metalo-prerađivački zanati spadaju — koliko bi se to moglo danas zaključiti — medu osnovna privredna zanimanja starih Ilira. Neka utvrđena naselja prerasla su u trgovačka, političko-upravna i vjerska središta.
Stanovništvo se i dalje bavilo i lovom i skupljačkom privredom.
Za [[Bosna i Hercegovina u Rimskom carstvu|rimske vladavine]] pojedine gradine bile su napuštene, dok su druge upotrebljavali starosjedioci ili su služile kao rimske vojne stanice. U [[Srednji vijek|srednjem vijeku]], mnoge tvrđave nastale su na temeljima gradina.
Line 36 ⟶ 44:
Gradine nisu temeljno ispitane kao [[tumuli]], uglavnom su evidentirane, djelimično sondažno istražene i samo poneke sistematski ispitane. Ne zna se tačan broj gradina, osim za manja područja. Na Glasincu je evidentirano preko 100 <ref>[https://archive.org/details/SALMEDINMESIHOVICHISTORIJAAUTARIJATA Salmedin Mesihović -Historija Autarijata]</ref>, u [[Petrovačko polje|Petrovačkom polju]] 34 <ref>Vejsil Ćurčić, Glasnik Zemaljskog muzeja u Sarajevu, godina 1902 - STARINE IZ OKOLINE BOSANSKOG PETROVCA</ref> i kod Livna oko 40. Smatra se da je njihov broj u Bosni i Hercegovini preko 1000. Poznate i uglavnom istražene gradine su:
[[Daorsoi|Daorson]] kod [[Stolac|Stoca]]
[[Delminium]] kod [[Tomislavgrad]]a
Line 75 ⟶ 83:
[[Kategorija:Bosna i Hercegovina u vrijeme Ilira]]
[[Kategorija:Prahistorija]]
[[Kategorija:Gradine metalnog doba]]
| |||