Razlika između verzija stranice "Željezno doba"
| [pregledana izmjena] | [pregledana izmjena] |
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
No edit summary |
No edit summary |
||
Red 4:
Oko 1500. g. prije nove ere [[Hetiti]], koji su živjeli na području današnje [[Turska|Turske]], čuvali su tajnu obrade željeza.
U zapadnoj Evropi [[Kelti]] su bili prvi koji su upotrebljavali [[željezo]].
[[File:Espansione indoeuropea Kossinna.png|mini|desno|Širenje indoevropljana krajem bronzanog doba]]
== Željezno doba u Evropi ==
Krajem bronzanog doba počinje u Evropi, sa prostora gornjeg i srednjeg [[Dunav|Podunavlja]], širenje stanovništva iz ''kulture žarnih polja'', nakon čega nastaje nekoliko skupina naroda: [[Kelti]] u srednjoj Evropina, [[Slaveni]] na sjeveroistoku, [[Italci]] na jugu, [[Iliri]] na jugoistoku, rani [[Germani]] i [[Baltički narodi]] na obalama [[Baltičko more|Baltičkog mora]], dok su se na jugoistoku nalazili [[Tračani]], [[Dačani]] i [[Grci]].
Željezno doba podijeljeno je u dvije faze:
* Starije željezno doba [[halštatska kultura]]'' (HaC i D, [[800-e pne.|800.]]–[[450. pne.]])
* Mlađe željezno doba [[latenska kultura]]'' (od 500 do kraja prvog milenijuma, odnosno dolaska Rimljana)
[[Datoteka:Hallstatt LaTene.png|thumb|300px|<center>Mapa halštatske (žuto) i latenske kulture (zeleno) s imenima keltskih plemena.]]
=== Halštatska kultura - starije željezno doba ===
Naziv je dobila prema najvećem nalazištu u mjestu [[Hallsttat]]u na obali jezera u pokrajini Salzkammergut u [[Austrija|Austriji]], južno od [[Salzburg (grad)|Salzburga]]. Ova kultura se često smatra proto-keltskom ili [[Kelti|keltskom]], te proto-ilirskom zapadnih [[Iliri|Ilira]]. Period kulture podijeljen je u četiri faze:
* HaA od 1200-1000. godine p.n.e.
* HaB od 1000-800. godine p.n.e.
* HaC od 800-650. godine p.n.e.
* HaD od 650-475. godine p.n.e.
=== Latenska kultura - mlađe željezno doba ===
Latenska kultura drugo je razdoblje željeznog doba Evrope nazvano po lokalitetu La Ten, na obali jezera Nešatel u [[Švicarska|Švicarskoj]], gde je otkriveno značajno keltsko naselje i najveće nalazište ostataka ove kulture. Periodizacija:
* Laten A od 500 - 400. godine pne
* Laten B od 400 - 300. godine pne
* Laten C od 300 - 100. godine pne
* Laten D od 100 -0
Značajne odlike latenske kulture su upotreba grnčarskog točka, masovna izrada usavršenog oruđa, oružja i vojne opreme, poput mačeva, noževa, kao i konjske opreme. Počinje da se kuje [[novac]].
Na područje Panonije i Podunavlja u ovom periodu dolaze [[Kelti]], zasnovavši plemensku zajednicu [[Skordisci|Skordiska]], koja se zadržala sve do dolaska Rimljana.<ref name="Papazoglu"> {{Cite web |url= https://de.scribd.com/document/117790882/Autarijati|title= Fanula Papazoglu, -Srednjobalkanska plemena u predrimsko doba. Tribali, Autarijati, Dardanci, Skordisci i Mezi |work= AKADEMIJA NAUKA I UMJETNOSTI BOSNE I HERCEGOVINE - DJELA KNJIGA XXX , CENTAR ZA BALKANOLOŠKA ISPITIVANJA Knjiga l. SARAJEVO, 1969 |accessdate= 9. 2. 2016}}</ref>
== Željezno doba u Bosni i Hercegovini ==
Društveno politički život vodio je od jačanja lokalnih (rodovskih i uže olemenskih) do nadplemenskih zajednica koje su poznate iz antičkih pisanih izvora: [[Japodi]], [[Mezeji]], [[Oserijati]], [[Breuci]], [[Desitijati]], [[Dalmati]], [[Autarijati]]<ref name="Krivoglavci Mes">{{Cite web |url= https://books.google.ba/books?id=cK83AwAAQBAJ&pg=PA951&lpg=PA951&dq=bistuae+vetus++bistuae+nova+mesihovi%C4%87&source=bl&ots=2Uh3IcTyUT&sig=OzJ1JXbDoCCvyNl522rGOskO0Oo&hl=bs&sa=X&ved=0ahUKEwjp6qyyofXTAhUH2ywKHTtrBsEQ6AEIIDAA#v=onepage&q=bistuae%20vetus%20%20bistuae%20nova%20mesihovi%C4%87&f=false |title= SALMEDIN MESIHOVIĆ, Dezitijati 2007|work= |accessdate= 9. 2. 2016}}</ref> i jedan broj manjih zajednica. Istovremeno dolazi i do socijalnog raslojavanja i rasta moći vodećeg aristokratskog sloja, što potvrđuju bogato opremljeni grobovi ([[Tumuli ilirskih kneževa|kneževski grobovi]]) i sistematska izgradnja fortifikacija. <ref name="Leksikon">{{Cite web |url=https://www.slideshare.net/edinveletovac/arheoloski-leksikon-tom-1 |title=Arheološki leksikon |work=Zemaljski muzej, Sarajevo |accessdate= 9. 2. 2017}}</ref>
Privredu karakteriše prestanak nomadskog stočarenja, a zemljoradnja dobiva na važnosti. Nova privredna grana je željezarstvo na čijoj osnovi dolazi do veće proizvodnje oružja, što je imalo socijalne i političke posljedice. Uz željezo obrađuje se [[bronza]] i u manjoj mjeri [[srebro]] (nakit, oruđe, posuđe...). Uz stočarstvo i zemljoradnju, sada i [[metalurgija]] dovode do razvoja trgovine. Mnoga mjesta postaju proizvođački (razvoj zanatstva) i trgovinski centri ([[Gradina Pod (Bugojno)|gradina Pod]]).
U oblasti religije i dalje dominira kult mrtvih. U sjevernim krajevima sahranjivanje je incineracijom (spaljivanje), u južnim inhumacijom. Izbor priloga u grobovima, raznovrsni obredi tokom i nakon sahrane govore o vezi pokojnika i srodnika. Važan podatak o religijskom životu je i otkriće nekoliko svetišta.
Eksploatacija željezne rude u Bosni i Hercegovini počela je tokom IX stoljeća. Poces razvoja proizvodnje oružja i oruđa tekao je postepeno, kao što će teći i proces razvoja kultura željeznog doba. Na istoku se razvila [[Glasinačka kultura]]<ref name="Historija Autarijata"> {{Cite web |url= http://www.ff-eizdavastvo.ba/Books/Historija_Autarijata.pdf |title= Salmedin Mesihović: Historija Autarijata |work=Filozofski fakultet Sarajevo, 2014. |accessdate= 9. 2. 2016}}</ref>
, a u centralnoj Bosni [[Srednjobosanska kulturna grupa]].<ref name="Basler">{{Cite web |url=https://de.scribd.com/doc/177015405/Kulturna-Istorija-BiH |title= Alojz Benac-Đuro Basler-Borivoj Ćović-Esad Pašalić-Nada Miletić-Pavao Anđelić - KULTURNA ISTORIJA BOSNE I HERCEGOVINE |work= Veselin Masleša, Sarajevo, 1966 |accessdate= 9. 2. 2016}}</ref>
== Literatura ==
* J. J. Wilkes, The Illyrians, 1992, ISBN 0-631-19807-5
* Salmedin Mesihović, Amra Šačić, Filozofski fakultet u Sarajevu, 2015 -HISTORIJA ILIRA
== Reference ==
{{Refspisak|2}}
{{Commonscat|Iron Age}}
Line 9 ⟶ 50:
[[Kategorija:Željezno doba]]
[[Kategorija:Prahistorija]]
[[Kategorija:Bosna i Hercegovina u vrijeme Ilira]]
| |||