Posteljica

Posteljica, košuljica ili placenta je organ prožet veoma gustim sistemom krvnih sudova koji čini vezu između materice i fetusa. Placenta snabdijeva fetus hranljvim materijama i odvodi otpadni materijal iz fetusa koji se zatim izbacuje van putem bubrega majke. Placenta je organ tipičan za kičmenjake i sisare. Riječ placenta vodi porijeklo od latinske riječi za kolač, odnosno grčke riječi plakóenta/plakoúnta, akuzativ od plakóeis/plakoús - πλακόεις, πλακούς, "ravno, pločasto" zbog svog okruglog, spljoštenog oblika koji ima čovječija placenta. Sisari koji se liježu iz jaja i torbari imaju placentu koja je, doduše spojena sa matericom, ali uglavnom obezbjeđuje hranljive materije koje dolaze iz jajne kesice. Placenta se razvija iz iste jajne ćelije i spermija od koje nastaje fetus. Placenta funkcioniše kao organ sa dvije komponente: Chorion frondosum – fetusni dio i Decidua basalis - majčinski dio.

Prikaz čovječijeg fetusa u utrobi majke

Stvaranje

Placenta se počinje formirati ulaskom blastocista u matericu i pričvršćivanjem u njen zid. Vanjski sloj blastocista postaje trofoblast i od njega se formira vanjski dio placente. On se opet dalje dijeli na omotač koji pokriva placentu i donji dio. Tokom trudnoće placenta se dalje razvija i raste. Za oko 12-13 sedmica potpuno se formira krvotok sa majčine strane.

Opis i uloga

Kod ljudi, prosječne dimenzije placente iznose oko 22 cm u dužinu i oko 2-2.5 cm debljine a težina joj je oko 500 grama. Njena boja je tamno crveno-plava ili kestenjasta. Povezana je sa fetusom preko pupčane vrpce čija je dužina oko 55–60 cm. Pupčana vrpca ima dvije arterije i jednu venu koji ulaze u horionsku resicu. Krvni sudovi su rezgranati po čitavoj površini placente. Placenta je, dakle, organ izgrađen od materinskog tkiva (zid materice) i embrionalnog tkiva (horionske resice) koji funkcioniše samo tokom intrauterinog razvitka. Krv iz placente odlazi u embrion preko pupčane vene, a vraća se u placentu preko pupčanih arterija. Osnovne uloge ovog organa su:

• ishrana fetusa i razmjena gasova,
• odstranjivanje štetnih i nepotrebnih materija,
• zaštita,
• lučenje hormona.

Presjek: plavo i crveno gore su krvni sudovi majke, dolje desno je dio pupčane vrpce, u sredini su horionske resice.

Cirkulacija u placenti

Arterije su posebnog oblika i povećanog prečnika kako bi prolazak krvi s majčine strane prema placenti bio što lakši. Na ulasku, krv je bogata hranljivim materijama i oksigenom. Majčina krv i krv fetusa nikada se ne miješaju. Razmjena hranljivih materija i gasova vrši se u prostoru između horionskih resica.

Metabolizam

Osim što omogućava prijenos hrane i gasova, placenta ima i metaboličku i endokrinu ulogu. U njoj samoj se stvraja važni hormoni za održavanje trudnoće i obogaćivanje majčine krvi glukozom i lipidima.

Između krvotoka majke i krvotoka fetusa postoji tzv. placentalna barijera, koja ne dopušta miješanje krvi majke i embriona. Placentalna barijera se ponaša kao polupropustljiva opna. Mali molekuli prolaze kroz nju difuzijom – ka plodu prolaze H₂O i O₂, a u obrnutom pravcu CO₂ i urea. Isto važi za soli i monosaharide. Prolaz složenih molekula, kakvi su vitamini, hormoni, antitijela, vrši se pinocitozom.

Neki patogeni ipak mogu proći kroz placentalnu barijeru i zaraziti fetus (npr. izazivači sifilisa, boginja, HIV virus). I neki lijekovi, također mogu proći kroz ovu barijeru i oštetiti fetus.

Porođaj

Kad se dijete rodi, placenta se spontano izbacuje van tijela majke. Pupčana vrpca se presijeca i veže i prije izlaska placente. Placenta se obično izbacuje van već nakon nekoliko sekundi poslije porođaja.

Ako se placenta potpuno ne odvoji i izbaci na vrijeme može prouzrokovati gubitak krvi i druge komplikacije opasne po zdravlje i život. Zadak akušera je da utvrdi kompletnost placente nakon izbacivanja i ukloni zaostale dijelove ako postoje. Zahvaljujući modernoj medicini i znanju u službi zaštite majke i djeteta smanjen je broj komplikacija i stepen smrtnosti, kako kod majki tako i kod novorođenčadi.

Ponekad se dijete rađa u placenti. U nekim krajevima postoji vjerovanje da će djeca rođena u "košuljici" imati posebnu zaštitu od negatvinih uticaja.

Kod pojedinih sisara (konji, goveda, mačke) majka oslobađa novorođenče od placente i zatim je pojede jer je placenta bogata proteinima i hranljivim materijama što joj pomaže da povrati dio energije i krvi potrošene tokom poroda.

Tipovi placente

Prema rasporedu horionskih resica, razlikuju se sljedeći tipovi placenti:

1. difuzna – resice su raspoređene po cijeloj površini horiona (kod svinja);
2. kotiledonarna – resice su grupisane u vidu rozete (kotiledona) između kojih su dijelovi glatkog horiona (kod goveda);
3. zonalna - resice su raspoređene u vidu pojasa (kod psa);
4. bidiskoidalna – resice su poređane na dva dijela u obliku diska, a ostali dio horiona je gladak (kod majmuna);
5. diskoidalna – resice obrazuju jedan disk (kod čovjeka).

Prema dijelu embrionalnog tkiva koje učestvuje u izgradnji placente, razlikuju se dva tipa:

1. horio-vitelinska – u izgradnji učestvuje dio horiona koji je sa unutrašnje strane obložen žumančanom kesom, sa vitelinskom mrežom krvnih sudova (kod nekih torbara);
2. horio-alantoiska veza se uspostavlja preko horiona obloženog alantoisom, čiji krvni sudovi učestvuju u transportu materija (kod svih placentalnih sisara).

Prema stepenu uspostavljene veze između horiona i materice razlikuju se tri tipa placente:

1. epitelo-horijalna – gde je stepen uspostavljene veze najmanji; horionske resice samo naliježu na epitel materice; u materici se obrazuju udubljenja u koje zalaze resice; prilikom porođaja se resice izvuku iz tih udubljenja (kao prsti iz rukavice) tako da nema oštećenja zida ni krvarenja (kod svih torbara i kopitara);
2. endotelo-horijalna – resice prodiru duboko u matericu i dolaze u kontakt sa endotelom kapilara; stepen uspostavljene veze je veći nego u prethodnom tipu (kod zvijeri);
3. hemo-horijalna – tu je stepen uspostavljene veze najveći; resice prodiru još dublje ulazeći u kapilare pa su utopljene u krv majke (kod primata i čovjeka).

Kod epitelo-horijalne placente resice se na porođaju izvlače iz udubljenja ostavljajući površinu zida materice neoštećenu, pa se ova placenta naziva adecidualna.

Kod druga dva tipa placenti, pri porođaju se odbacuje ne samo embrionalni deo placente već i dio zida materice koji je učestvovao u izgradnji placente. Na zidu materice ostaje rana i javlja se krvarenje. Ta placenta se naziva decidualna.

Također pogledajte

• Trudnoća
• Porođaj

Vanjski linkovi

• Bionet škola Arhivirano 30. 4. 2009. na Wayback Machine
• Schwangerschaft, Die Plazenta
• Torbari na Bartleby.com
• Fetus na Humpath.com