Manastir Vavedenje presvete Bogorodice u Beogradu

Manastir Vavedenje presvete Bogorodice pripada arhiepiskopiji beogradsko karlovačkoj, srpske pravoslavne crkve. Nalazi se u beogradskom elitnom naselju Senjak, urbanom naselju općine Savski venac, u ulici Ljube Jovanovića 8. Predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture. Vavedenje je jedan od Bogorodičinih praznika i označava njeno uvođenje u jerusalemski hram kada je imala tri godine.

Historija

Crkva je podignuta 1935. godine pored tadašnje gizmanije Kralj Aleksandar. Zemljište je crkvi ustupila beogradska općina. Temelji su posvećeni 10. augusta 1935., a crkva 25. oktobra 1936. godine. Oba čina odslužio je patrijarh srpski Varnava Rosić. Lokacija je određena po snu ktitorke Perside Milenković, koja je tri puta sanjala da manastir treba sazidati baš na tom mjestu. Izgradnja manastira je završena 1937. godine i bio je metoh manastira Kuveždina u Srijemu. Persida Milenković je i sahranjena u kripti, u jugozapadnom dijelu naosa. Novije freske imaju i njen prikaz, kako u ruci drži maketu crkve i poklanja je Bogorodici. Prilikom kopanja temelja pri izgradnji manastira, pronađeni su ostaci starijeg hrama, dio svetog prijestola od kamena, u kome je pronađena sveštenička odežda. Nije utvrđeno o kakvom je hramu riječ. Manastir je od osnivanja bio ženski, tj. nastanjen monahinjama, a ne monasima. U manastiru je 1939. bilo deset monahinja, a prve monahinje su bile izbjegličke monahinje iz Rusije, koje su pobjegle nakon dolaska komunizma na vlast u Rusiji.^[1] U Drugom svjetskom ratu u manastiru je boravilo 50 izbjegle djece o kojima se sestrinstvo staralo, kao i o izmučenom i prognanom svetom ispovjedniku Dositeju Vasiću, prvom mitropolitu zagrebačkom. On je bio sahranjen u porti, dok mošti, nakon njegove kanonizacije, nisu prenešene u hram.^[2] Od ostalih vladika u porti su sahranjeni mitropolit skopski Josif Cvijović (+1957.), raniji crnogorsko-primorski i kasniji budimski mitropolit Arsenije Bradvarević (+1963.), mitropolit zagrebački Damaskin Grdanički (+1969.) i vladika budimski Danilo Krstić (+2002.). Četiri od prvih pet igumanija, su sahranjene pored hrama. Prve tri su bile Ruskinje Melanija Krivokućin (+1942.), Angelina Gračeva (+1970.) i Varvara Šibulova (+početkom osamdesetih g. 20. vijeka), a sljedeće dvije Srpkinje, Agnija Dmitrović (+2001.) i Anastasija Savković (+2019.). U manastiru su jedno vrijemе služili tadašnji jeromonasi, a kasnije vladike: Irinej Bulović vladika bački, Atanasije Jevtić umirovljeni vladika hercegovački, Amfilohije Radović mitropolit crnogorsko-primorski, Atanasije Rakita vladika mileševski... U manastiru na liturgijama od svog osnivanja 1991. godine, poje hor Melódi sa poznatom dirigenticom Divnom Ljubojević.^[3] Posljednjih godina druge decenije 21. vijeka, u hramu služi penzionosani sveštenik Milovan Glogovac, otac glumca Nebojše Glogovca.^[4]

Arhitektura

Kompleks manastira Vavedenje čine crkva presvete Bogorodice i konak, podignuti prema projektu arhitekte Petra Popovića, jednog od prvih zagovornika srpskog nacionalnog stila u savremenoj srpskoj arhitekturi. Crkvu je projektovao ruski arhitekta*emigrant Ivan Rik sa saradnikom i Pavle Petrović. Osnova crkve je u obliku upisanog krsta sa centralnom kupolom na presjeku i četiri manje kupole između krakova krsta. Petokupolno rješenje ukazuje na uzore preuzete iz srpske srednjovjekovne arhitekture 14. vijeka. Na istočnom dijelu hrama nalazi se prostrana, iznutra polukružna, spolja petostrana apsida, iz koje se ulazi u bočne pravokutne prostorije – đakonikon i proskomidiju, dok je na zapadu priprata sa horom. Od ukupno tri portala najraskošnije je obrađen onaj na zapadnoj fasadi sa širokim prilaznim stepeništem. Glavni dekorativni ukras fasada čine uski jednodjelni prozori, rozete i velike trifore na sjevernoj i južnoj strani.^[5]

Zidana oltarska pregrada ima uobičajeni raspored ikona, a zidne slike izvedene u tehnici al seco rad su akademskog slikara Dušana Mihailovića iz perioda 1973—1985. Pored svojih arhitektonskih vrijednosti, crkva manastira Vavedenja predstavlja uspješan primjer povezivanja sakralnog objekta sa savremenim razvojem grada i njegove okoline. Unutar konaka je paraklis svetog Nikole, gdje se zimi održavaju jutarnja i večernja bogosluženja, dok se liturgije, nedjeljom i praznicima, održavaju u hramu.

Freskopis

Prve freske, slabijeg kvaliteta izrade, slikao je akademski slikar Dušan Mihajlović, u periodu od 1972-1982. Novi freskopis je urađen posljednjih nekoliko godina druge decenije 21. vijeka. Radili su ga umjetnici Vladimir Karanović i Veronika Đukanović sa saradnicima. Nove freske nisu bile restauracija starih nego su kompletno nove, kao što su i mnoge nove kompozicije nezavisne od starijih.

Galerija

Glavni ulaz u portu i pogled na sjevernu stranu manastirske crkve. Iznad sjevernih vrata je mozaik svetog Nikole
Sjeverna vrata hrama. Iznutra je iznad vrata freska Bogorodice
Pogled na veliku i dvije manje kupole (od četiri manje) i oltarsku apsidu
Dio unutrašnjosti crkve
Dvije od fresaka u prostoru gdje pjeva hor. Prikazani su (lijevo) sveti Josif pjesmopisac i (desno) slava hora, sveti Roman slatkopojac (Roman Melod)
Naos (centralni dio crkve)
Ikonostas i oltar
Dio unutrašnjosti kupole s prikazima starozavjetnih proroka (između prozora) i nebeskih vojski, arhangela (ispod)
Ikona Romana Meloda i note
Zapadna tri prozora, kod prostora namjenjenog za hor
Stepenice za odlazak u prostor iznad priprate, gdje pjeva hor za vrijeme liturgije
Freska i kivot sa moštima svetog ispovjednika Dositeja Vasića, prvog mitropolita zagrebačkog
Freska svetog ispovjednika Dositeja Vasića
Kivot sa moštima Dositeja Vasića
Sjeverni zid hrama s tri prozora i freskama. Donje kompozicije su svetiteljke, jer sa sjeverne strane hrama, u toku bogosluženja stoje žene. U južnom dijelu hrama, dolje su prikazi svetaca i u taj prostor je namjenjen za stajanje muškaraca. Gornje kompozcije su freske sa scenama iz Bogorodičinig života, i one se nalaze sa južne, zapadne i sjeverne strane hrama (sa svih strana osim oltarske, istočne)
Jugozapadna kupola (jedna od četiri manje kupole) ima fresku Hrista prikazanog kao anđela s krilima, tzv. Anđeo velikog savjeta
Polijelej ili crkveni luster. Naziv je od grčkih rijeli poli-mnogo i jelej-ulje, pošto su se prije prinalaska elektične energije koristila kandila i svijeće. Predstavlja zvijezde u svemiru, a ponegdje (Sveta Gora...) se polijelei njišu, za noćne bogoslužbene potrebe
Fresko-ukrasi pri južna tri prozora
Freska svetog kralja Stefana Dečanskog
Veći od dva južna ulaza u hram. Manji je oltarski ulaz i namjenjen je samo za sveštenoslužitelje
Južni zid hrama sa dvoja vrata. Desno su manja, oltarska
Zgrada u kojoj su smještene crkvena prodavnica i palionica svijeća
Prilaz ka palionici svijeća
Palionica svijeća
Ranije su se svijeće palile u crkvi, ali zbog uništenja fresaka od čađi koje proizvode parafinske svijeće, crkve sve više izmještaju paljenje svijeća u posebne, vancrkvene prostorije
Pogled na crkvu sa jugozapadne strane
Dio fasade hrama, južni zid. Prije renoviranja fasade, crkva je imala blagu nijansu žuto-oker boje fasade
Južni ulaz u crkvu sa mozaikom Isusa
Jugoistočna kupola
Hram
Velika kupola
Dio južnog portala
Kadionica koju sveštenoslužitelji po potrebi ostave vani, da se u crkvi ne proizvodi mirišljavog dima od tamjana, više nego što je potrebno za bogoslužbene potrebe
Mozaik Bogorodice iznad zapadnih, glavnih vrata hrama. Tu je i spomen ploča s imenom ktitirke Perside (Perse R.) Milenković i godinom izgradnje crkve 1936.
Pogled iz manastirske porte na dio osnovne škole Stefan Nemanja
Zvonik pri konaku, pored crkve
Suvenirnica
Dio dvorišta
Dio južne strane konaka
Južni zid
Južni zid, unutrašnjost
Božićna liturgija, 7.1.2020.
Protojerej Milovan Glogovac, otac glumca Nebojše Glogovca
Ktitorski portret Perside Milenković
Ktitorski portret Perside Milenković koja crkvu poklanja (posvećuje) u slavu Bogorodice
Freska svete mučenice Zlate Meglenske
Freska prepodobnog mučenika igumana Pajsija
Freska sveštenomoučenika đakona Avakuma
Prorok Gedeon sa runom, freska
Ikone svetog Nikole (darovao sveti Justin Popović) i Nektarija eginskog
Freske: sveti vladika Nikolaj Velimirović i prepodobni otac Justin Popović
Ikona Bogorodice s malim Hristom
Ikona Bogorodice s malim Hristom
Prozori
Prota Milovan Glogovac na kraju liturgije i monahinja Ana
Sjeverni dio naosa sa freskama svetiteljki
Dio unutrašnjosti manastirskog hrama
Grobovi mitropolita zagrebačkog Dositeja i skopskog Josifa
Grob četiri igumanije
Grob četiri igumanije
Grob igumanije Melanije
Grob igumanije Angeline
Grob igumanije Agnije
Grob igumanije Anastasije
Manastir Vavedenje
Tabla-putokaz za manastir
Tabla-putokaz za manastir