Usame

Bošnjani i Sebari u srednjem vijeku

"Za Kulina bana i dobrijeh dana" - bošnjačka izreka

Nad današnjom teritorijom Sandžaka vladali su i srpski i bosanski vladari, tj. na ovom prostoru su, u srednjem vijeku, živjeli i Sebari (nekadašnji naziv za Srbe) i Bošnjani (nekadašnji naziv za Bošnjake) – tvorci dvije različite kulture. Poznato je da su bosanski starosjedioci imali vjeru utemeljenu na starohrišćanskom vjerovanju, a koje se razlikovalo od učenja zvaničnih crkava. Do velike promjene u njihovom vjerovanju dolazi kada se prenosi jedno učenje iz Bugarske u 12. vijeku. Ovo učenje prvo stiže u Rašku (današnji Sandžak), zatim u Bosnu i iz Bosne u na zapad preko Italije do Francuske. To vjerovanje je nastalo u Maloj Aziji i sadržavalo je odlike budizma, hrišćanstva i islama. Iz budizma je bila osnova tog vjerovanja, a to je sukob boga svjetla i boga tame. Nisu jeli meso, sir i mliječne proizvode. Zabranjivali su smrtnu kaznu. Što se tiče hrišćanstva i islama, oni su smatrali da slijede učenje apostola Petra i da je Evanđelje (Indžil) izmijenjena verzija. Na njih su snažno uticali neki pogledi islama, a to su: da Isus (Isa, a. s.) nije ni mučen, a ni razapet i nije Božiji sin, da krst ne može biti nikakav simbol, da se hljeb ne pretvara u tijelo i vino u krv Mesijinu, da klanjanje kipovima i slikama predstavlja idolopoklonstvo, kao i poštovanje svetaca, da je svećeničko ispovijedanje vjernika nedopustivo… Njihove bogomolje su bile jednostavne i neobično čiste, a molili su se pet puta dnevno. Osuđivali su preljubu i konzumiranje alkohola. Elementi budizma koje je sadržavalo ovo vjerovanje je sa vremenom iščezlo. Važno je istaći da postoje mišljenja da je ova vjera samonikla u Bosni i da je potom prenesena u Bugarsku i na zapad. Dokazi za to su ti da su pripadnici ovakvog vjerovanja u Bugarskoj poštovali svece i da nisu imali stećke (nadgrobne spomenike) kao oni u Bosni. Što se tiče onih sa zapada, ističe se da su tamošnji velikodostojnici ovog vjerovanja dolazili u Bosnu na usavršavanje i potom se vraćali u svoje stanovnoštvo da bi misionarili. Pripadnici ovog vjerovanja u Bosni su sami sebe nazivali kao vjernike krstjanima, što je bio naziv svih hrišćana prije podjele na Istok i Zapad; a kao nacija Bošnjanima. U Bugarskoj i Makedoniji su se nazivali bogumilima, u Grčkoj kudugerima, u Italiji i Francuskoj patarenima, u Hrvatskoj starovircima, u Raškoj babunima, a pravoslavna i katolička crkva su sve njih nazivali hereticima/jereticima, odnosno da im je vjera bila krivovjerstvo. Neki historičari su se usudili da ovo vjerovanje nazovu sektom, što je apsolutno pogrešno. (U nastavku će se za pripadnike ovog vjerovanja u Bosni koristiti izraz krstjani, a ne bogumili i to upravo zbog gore navedenih tvrdnji i činjenica koje zastupaju neki bošnjački historičari.) Vjerska zajednica u Bosni se zvala Crkva bosanska. Tako su je nazivali svi vladari Bosne i mnogi tadašnji historičari. Poglavara ove institucije je predstavljao did. Bošnjani (kasnije Bošnjaci) krstjanskog vjerovanja su imali svoj jezik i svoje pismo različito od svojih susjeda. Pisali su bosančicom. Zanimljiva je činjenica da se kod nas u Sandžaku u narodu koristila bosančica do pred drugi svjetski rat. Postoje brojna sačuvana privatna pisma kao dokazi za to. Za razliku od Bosne u Raškoj je djelovala pravoslavna crkva. Ona je bila u sastavu Ohridske arhiepiskopije. 1219. god. porodica Nemanjić uspijevaju da je izvuku i osamostale. Za prvog poglavara Srpske pravoslavne crkve (SPC) dolazi Rastko Nemanjić, poznat kao sv. Sava. O tome Ivo Pilar kaže: „Ogriješio bih se o istinu, kad ne bih istakao da čitava ta organizacija nebijaše u duhu sv. Save i na temelju njegovih prijašnjih djela. U tom poslu služile su crkvene knjige što ih on bijaše napisao, njegovi samostalni statuti i obrasci, njegova ustrojstva biskupija. A nad čitavim poslom lebdio je njegov duh – po mogućnosti što jačeg širenja, podizanje i jačanje grko-istočnjaštva i time ujedno i srbstva.“ Važno je još istaći da su lažne tvdrnje brojnih akademika, historičara i ljudi od pera u ovoj državi da je Crkva bosanska kao samostalna nije ni postojala ili da je bila dio pravoslavne crkve.

Otac sv. Save je bio Stefan Nemanja (vl.1168.-1196.). On je rodonačelnik dinastije Nemanjića. Kada je postao župan, svoju prijestonicu je smjestio u Ras, stari ilirski grad. U Sandžaku su i dan danas ostale netaknute građevine koje su sagradili vladari ove dinastije, kao što su manastiri Sopoćani, Miliševo i zadužbina Stefana Nemanje – Đurđevi stupovi. Pored toga sačuvana je i Petrova crkva, za koju Srbi tvrde da je sagrađena još u 8. vijeku, ali naučnici kao što su Artur Evans i Teodor Ipen smatraju da je ovo nekada bio rimski hram, pa su ga Sloveni prihvatanjem pravoslavlja pretvorili u crkvu. Kao što je već spomenuto Krstjani su se pojavili prvo u Raškoj, a zatim su iz Raške protjerani u Bosnu. Njih je Stefan Nemanja po odluci kod Petrove crkve, 1180. god., spaljivao i brutalno protjerivao, njihom vođi je odrezao jezik, da ne bi mogao da propovijeda svoju vjeru. Kod Nove Varoši u Sandžaku postoji mjesto po imenu Pobijenik i za njega je vezana priča da je tu župan Stefan pobio 220 Bošnjana-krstjana. Kada je Nemanja protjerao krstjane, javilo se sudbonosno pitanje: za koju crkvu da se opredijeli, za Istočnu ili Zapadnu? Obzirom da je kršten kao katolik, privlačio ga je kaolički zapad, pa je već 1189. god. njemačkom caru Karlu Fridrih Barbarosi predložio da sklope savez o prijateljstvu još onda kad je Barbarosa, sa svojom vojskom, prošao teritorijom župana Stefana (današnji Sandžak), sa nanjerom da osvoji Jerusalim (Kuds), ali se sa svog putovanja više nije nikad vratio. Nemanji je, poslije toga, bilo neizbježno potpadanje pod uticaj vizantijske crkve. Sa druge strane Drine vladao je Kulin ban (vl.1180.-1204.), najpoznatiji bosanski vladar. On je za razliku od Nemanje krstjanima pružao zaštitu i pomoć, i sam je bio Bošnjanin-krstjan. Njegova teritorija je bila znatno jača od Nemanjine. Poznata je njegova povelja Dubrovčanima i garantovanje im slobode kretanja. On je u Bosni sagradio prvu bogomolju krstjana. Njega je ugarski kralj Emerik prijavio kod pape Inoćentije III i papa, pošto je u Evropi, njegovim blagoslovom, stradalo oko milion patarena, proglašava sveti rat protiv Bosne. Ban Kulin, da bi sačuvao svoj narod, pred papinim izaslanicima samo formalno prima katoličanstvo. Za to je poznata bošnjačka izreka za Kulina bana i dobrijeh dana.

Jedan od poznatih Kulinovih nasljednika je ban Stjepan (vl.1204.-1232.). Njega je katolička crkva uspjela smijeniti i postaviti Mateju Ninoslava (vl.1232.-1253.), ali se i on otima njihovoj kontroni, prima vjeru krstjana i počinje je javno pripovijedati. Protiv njega i Bošnjana-krstjana se ponovno proglašava krstaški rat u kome ih je jako puno stradalo. Uprkos svemu, ban Mateja uspijeva sačuvati svoju vjeru i državu. Jedan od poznatih vladara Bosne je Stjepan II Kotromanić (vl.1314.1353.)-. On je upamćen kao veoma odlučan i sposoban državnik i teritoriju je uspio proširiti u pravac Jadrana, čime se dokopao mora i Bosni otvorio put u svijet. Što se tiče Raške, jedan od poznatih Nemanjinih nasljednika je Stefan Dečanski. Raška se polako širila i tako se on kruniše za kralja i svoju teritoriju naziva Sabrskom kraljevinom. Poslije njega najpoznatiji je Milutin Nemanjić (vl. 1282.-1321.). On je na Kosovu sagradio najveći broj manastira. Poslije njaga, najznačajniji za Srbe, postaje vladar Dušan Nemanjić (vl.1331.-1355.). Dušan je prozvan jakim, jer je svoju teritoriju proširio na sjever do Dunava, na istok do Bugarske, na jug do Egejskog mora, ali jedino na zapad nije imao puno osvajačke sreće. Uspio je osvojiti samo Hum. U Humu su se nalazili Vlasi koji su inače na Balkanu bili stanovnici drugog reda. Njih Dušan uspijeva posrbiti i tada se Srbi po prvi put javljaju u Bosni. Godine 1346. Dušan Nemanja se u Skoplju kruniše za cara Srba, Grka, Bugara i Albanaca, međutim mu to Vizantija i Rim nisu priznali. Car Dušan je u nekoliko navrata pokušao da pokori bana Stjepana II i tako je više puta opsijedao glavni grad Bobovac. U Bosni je doživio teške neuspjehe i potom bio primoran da od Bosne digne ruke. Njegovim povlačenjem ban Stjepan II vraća pod svoju kontrolu osvojeni Hum. Pred neočekivanu smrt, Dušan Nemanjić premešta svoju prijestonicu iz Rasa u Prizren. Njegovom smrću, nasljeđuje ga njegov sin Uroš, koji je zbog upropaštavanja tog velikog carstva prozvan nejakim.

Vladavina bana i kralja Tvrtka Kotromanića (vl.1353.-1366. i 1367.-1391.) je bila najduža i najvažnija u historiji Bosne. On je učvrstio svoju vlast i Bosnu ojačao na svim poljima. Njega je uzeo u zaštitu ugarski kralj i nametnuo mu zadatak da proganja krstjane. Zbog toga njega krstjani, na čelu sa njegovim rođenim bratom Urošem proganjaju iz Bosne, ali se on ubrzo, uz pomoć ugarskog kralja, vraća. Bosna je u njegovo vrijeme imala najveću teritoriju na Balkanu, cijelu današnju Bosnu, Dalmaciju, Crnu Goru, polovinu Sandžaka i istočne dijelove Srbije. U Sandžaku je tačnije obuhvatala teritorije današnjih opština Priboj, Pljevlja, Prijepolje i pored toga je kontrolisao dijelove teritorija današnjih opština Nova Varoš, Bijelo Polje i Donji Kolašin. Sve ove teritorije su sljedećih 505 god. bile u sastavu Bosne, a poslije u sastavu Novopazarskog Sandžaka još 34 god. Zanimljiv je podatak da je na prvim trima pomenutim teritorijama evidentirano oko 1000 krstijanskih stećaka i to sve sa lijeve obale rijeke Lima. Na desnoj obali ih uopšte nema! Po povratku iz Ugarske, Tvrtko Kotromanić se godine 1377. kruniše za kralja Srbije, Bosne, Primorija i zapadnih strana u manastiru Miliševo kod Prijepolja (koje se danas nalazi u Sandžaku). Ovu činjenicu niko ne poriče, ali smo u osnovnoj školi učili da je Tvrtko bio kralj Srbije! Što je, dakle, očigledna obmana. Sa druge strane Drine brojni srpski velikaši su vodili borbu oko vlasti. Kao pobjednik izlazi Lazar Hrebeljanović (vl.1371.-1389.) i proglašava se za kneza Srbije (koja je obuhvatala današnju Centralnu Srbiju sa sjedištem u Kragujevcu). Protiv njega se još jedino pobunio župan Nikola Altomanović. Knez Lazar, da bi ga porazio, ulazi u savez sa kraljom Tvrtkom i tako i on biva ugušen.

Kao zaključak svim ovim tvrdnjama o postojanju dvije zasebne nacije Bošnjana (Bošnjaka) i Sebara (Srba) će biti i to da mi danas znamo izgled svih spomenutih srpskih vladara i to putem freski i ikona koje su crtane u crkvama, ali ne znamo izgled nijednog od spomenutih bosanskih vladara, jer oni nisu naslikavani, jer nisu bili hrišćani!

IZVORI:

Literatura: „Sandžak, porobljena zemlja“, Harun Crnovšanin i Nuro Sadiković „Kako se kalio Sandžak“, Harun Crnovšanin i Nuro Sadiković „Velika Srbija, muslimani i Bosna“, dr. Jusuf Mulić „Istorija“ za šesti razred osnovne škole, Rade Mihaljčić „Softa“, br. 40.

http://medresa.net/index.php/Nasa-historija/Bosnjani-i-Sebari-u-srednjem-vijeku.html

Usame Zukorlić