Klizište
Klizište je termin za stjenovitu ili rastresitu stijensku masu odvojenu od podloge koja pod utjecajem gravitacije klizi niz padinu[1]. Klizište ne mora da se kreće po jasno definiranoj površini (klizna površina) i tada se sredina po kojoj se odvija kretanje tijela klizišta naziva "klizna zona". Klizište je jedan od geomorfoloških oblika koluvijalnog procesa i geodinamički proces u inženjerskoj geologiji.
Klizište se može odvijati veoma različitim brzinama, od najsporijih kada se kretanje tla ne primjećuje, do veoma brzog kada je moguć nastanak velikih šteta i mogu biti ugroženi životi ljudi.
U starijoj literaturi za klizište se često koristio i izraz "urvina", koja se u suštini odnosi na pojavu odrona a ne klizišta.
Uzroci i nastajanje
uredi
Klizišta su odraz neravnoteže (nestabilnosti) u tlu. Kao što svako tijelo teži da iz stanja labilne ravnoteže pređe u stanje stabilne ravnoteže, tako i klizište klizanjem naniže teži zauzeti ravnotežni položaj odnosno da pređe u stanje stabilne ravnoteže. Uslovi za nastanak i razvoj klizišta su:
- geološki (povoljan litološki sastav, slojevitost, stepen litifikacije, pukotine)
- geomorfološki (nagib padine, dužina površine klizanja)
- hidrogeološki (nivo i režim podzemnih voda)
- klimatski i meteorološki (količina padavina, naglo topljenje snijega)
- vegetacioni
- antropogeni utjecaji (zasijecanje nožice padine pri građevinskim radovima, natapanje zemljišta otpadnim vodama, nasipanje materijala na padinama, sječa šuma)
- drugi utjecaji (zemljotres, podlokavanje nožice klizišta, utjecaj promjene nivoa akumulacije, vibracije usljed saobraćaja i dr.)
Elementi klizišta
urediElementi klizišta su:
- Ožiljci - markantna skokovita obilježja
- Čeoni
- Bočni
- Sekundarni
- Klizna površina - površina po kojoj se odvija kretanje tijela klizišta
- Tijelo - pokrenuti materijal
- Uvala - udubljenje pri vrhu klizišta
- Trbuh (ispupčenje) - brežuljkaste pojave na tijelu klizišta
- Nožica - najniži dio
- Pukotine - obično tenzione pri vrhu klizišta
Klizište može imati sve elemente jasno definirane i kao takve prepoznatljive na terenu ili neki od elemenata mogu biti nepotpuno izraženi i/ili dijelom zamaskirani (npr. preoravanjem njiva). Samo tijelo klizišta odlikuje se raznim mikroreljefnim oblicima i pojavama kao što su: ispupčenja i ovalne depresije često ispunjene vodom, talasi, terasasta zaravnjenja, pukotine izdizanja, smicanja (stepeničasta) uleganja i dr.
Tipovi klizišta
uredi
Različita priroda i izuzetna složenost procesa, te raznovrsni oblici kretanja i veliki broj drugih činilaca koji utiču na nastanak i mehanizam klizišta uslovili su nastanak velikog broja klasifikacija i podjela.
- Podjela prema dubini klizne površine - Prema dubini klizne površine klizišta se dijele na:
- povšinska (<1m)
- plitka (1-5m)
- duboka (5-20m)
- vrlo duboka (>20m)
- Podjela prema količini pokrenute mase - Prema količini pokrenute (klizeće) mase klizišta se dijele na:
- mala (do nekoliko hiljada m3)
- srednja (do nekoliko desetina hiljada m3)
- velika (do nekoliko stotina hiljada m3)
- vrlo velika (do nekoliko miliona m3)
- Podjela prema mjestu nastanka na padini - Prema mjestu i uzroku nastanka klizišta se dijele na:
- delapsivna - klizište nastaje u nožici padine usljed podsijecanja i razvija se (naviše) uz padinu
- detruzivna - klizište nastaje u višim dijelovima padine, vrši pritisak na niže slojeve opterećujući ih i razvija se naniže
- Podjela prema vremenu nastanka - Prema vremenu nastanka klizišta se dijele na:
- primarna - na terenima koji nisu ranije bili zahvaćeni klizištima
- sekundarna - u okviru terena koji je ranije bio zahvaćen klizanjem.
- Podjela prema strukturi i sastavu padine - Prema strukturi i sastavu padine klizišta se dijele na:
- asekventna - u jednorodnim i neslojevitim stijenama
- konsekventna - pojava klizanja je predisponirana nagibom slojeva ili sistema pukotina prema nagibu padine
- insekventna - klizna ravan presijeca slojeve različitog sastava bez obzira na predisponiranost u sklopu terena.
- Podjela prema strukturi i veličini - Prema strukturi i veličini klizišta mogu biti:
- klizišta smjese čvrstih stijena
- klizajući blokovi
- klizni potoci
- površinska tečenja male dubine pod utjecajem padavina i podzemnih voda
- površinsko tečenje male dubine pod utjecajem samo atmosferskih padavina
- manja otkidanja po zahvatu i dubini - blago zatalasane površine padina
- Podjela prema mehanizmu
- klizanje
- tečenje
- složeno kretanje
- Podjela prema obliku klizne površine, reljefu i načinu kretanja - Prema obliku klizne površine, reljefu i načinu kretanja postoje sljedeći tipovi klizišta:
- Slojna
- Višeslojna
- Rotaciona
- Stepeničasta (kaskadna)
- Blokovska
- Potočasta
- Po mjestu pojavljivanja
- nadvodna
- podvodna klizišta
Prevencija
urediNajvažnije je otklanjanje nakupljene vode. Pored toga imaju i mjere prevencije:
Kratkoročne mjere
uredi- Blokada s balvanima [2]
- Drenaža za odvod vode iz zemlje, koja se postavlja u dubinu ili na površinu. U istu svrhu služe i kanali.[3]
- Kratotrajna stabilizacija se postiže uz pomoć tzv. ježeva (barikade).[3]
- Kod manjih odrona su dovoljni i zečji nasipi od vreća pijeska.
- Površine koje su i dalje pod kišom prekrivaju se s vodootpornim ceradama, PVC folijom itd. da bi se spriječilo dalje natapanje tla.
Dugoročne mjere
uredi- Zaštitni zidovi, (armirani beton) koji mogu služiti i protiv snježnih lavina.[2]
- Pošumljavanje pruža dugoročnu zaštitu jer korijenje drveća stabilizuje tlo.[2]
- Smanjenje nagiba putem sanacije terena [3]
Reference
uredi- ^ Geološka terminologija i nomenklatura VIII-2 Inženjerska geologija, Zavod za regionalnu geologiju i paleontologiju Rudarsko-geološkog fakulteta, Univerzitet u Beogradu, Beograd, 1978.
- ^ a b c Vorbeugen oder reagieren?Wie kann man sich vor Erdrutschen schützen? pristupljeno 18.5.2014 (de)
- ^ a b c Erdrutsche – Wie und wann?, pristupljeno 18.5.2014. (de)
Također pogledajte
uredi
