Jevrejsko groblje u Bihaću

Jevrejsko groblje u Bihaću nalazi se u Bihaću, Bosna i Hercegovina. Proglašeno je za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.

Lokacija

Jevrejsko groblje u Bihaću nalazi se na lokalitetu Islamovac, na lijevoj obali Une. Ukupna površina groblja iznosi 4868 m2. Na groblju su se sahranjivali i Sefardi (Abinun, Alhalel, Altarac, Atijas, Baruh, Izrael, Kavezon, Levi, Maestro, Papo, Pinto) i Aškenazi (Rehnicer, Fridman, Silberstein i dr) iz Bihaća i Bosanskog Petrovca.

Historija

Sefardi nastanjuju Bihać polovinom XIX stoljeća. Nakon dolaska austougarske uprave 1878. godine, u Bihaću se nastanjuju i dvije aškenaske porodice. Prema popisu u bihaćkom srezu, 1885. godine u Bihaću žive 142 Jevreja, a 1910. godine 165 žitelja.

Sinagoga je izgrađena 1906. godine. Inicijator za gradnju hrama bio je rabin Avram Juda Atijas, a investitor Jevrejska općina Bihać. Originalni plan sinagoge čuva se u Arhivu Unsko-sanskog kantona u Bihaću. Nakon izbijanja Drugog svjetskog rata, hram je devastiran i opljačkan. Tokom 1942. godine u sinagogi se nalazilo skladište municije, a nedugo zatim, sinagoga je u potpunosti uništena. Groblje, heb. Bet Olam (Kuća počivalaca) utemeljeno je 1875. godine.

Opis

Najstariji nadgrobnik je iz 1860. godina, nekoliko godina prije zvaničnog utemeljenja groblja. Posljednja osoba sahranjena na groblju je Bišćanin Benjamin (Binjo) Alhalel, koji je sahranjen nedugo nakon povratka iz zarobljeništva 1945.

Jevrejski zakon nema jasno preciziran propis o položaju tijela pri ukopu pokojnika, odnosno o orijentaciji nadgrobnika. Tumačenje rabina Moshe Sofera navodi da se pokojnici na grobljima u Evropi ukopavaju stopalima okrenutim ka istoku ili jugu zbog vjerovanja da će u času uskrsnuća, mrtvi krenuti prema Svetoj zemlji. Na jevrejskom groblju u Bihaću nadgrobnici su postavljeni u smjeru sjever-jug.

Nadgrobnici iz starijeg perioda izrađivani su od grubo klesanog krečnjaka (bihatita), položeni dužinom iznad groba. Većina nadgrobnika izvedena je u formi sanduka koji se završavaju obličasto ili sljemenasto. Pojedini sanduci postavljeni su na postamente. Kod ove grupe nadgrobnika natpis je isklesan hebrejskim kvadratičnim pismom, zapadne provenijencije, na prednjoj strani.

Od dolaska Aškenaza u drugoj polovini 19. stoljeća, na groblju se pojavljuju i moderniji oblici nadgrobnika po uzoru na one u Zapadnoj Evropi. Ova grupa nadgrobnika izrađena je od klesanog kamena, rjeđe od mermera. Nadgrobnik čini uspravljena ploča, katkad postavljena na postament. Natpisi ove grupe, također smješteni na prednjoj strani nadgrobnika, su dvojezični, isklesani hebrejskim kvadratnim pismom i latiničnim pismom.

Jedini motiv je Davidova zvijezda (Davidov štit je Hebrejski naziv za zvijezdu šestokraku) koja se javlja u zaglavlju prednje strane spomenika, iznad natpisa. Motiv je evidentiran na obje grupe nadgrobnika.

Jevrejsko groblje u Bihaću u veoma je lošem stanju. Veći broj nadgrobnika je oboren, utonuo u zemlju, izmješten sa izvorne lokacije, zarastao u mahovinu i rastinje. Ograda groblja samo je djelimično sanirana. Dio groblja je uzurpiran.

Literatura

• Radoslav Lopašić - Zagreb: Tisak “Tipografija“ d. d., 1943. -Bihać i Bihaćka Krajina, mjestopisne i poviestne crtice
• Avram Pinto, Jevreji Sarajeva i Bosne i Hercegovine, Sarajevo: Veselin Masleša, 1987.
• Vedrana Gotovac, Sinagoge u Bosni i Hercegovini, Sarajevo: 1987.
• Džafer Mahmutović, Stari Bihać 1260 – 1940, Bihać: Grafičar 2001.

Vanjski linkovi

• Reportaža o jevrejskom groblju u Bihaću, na sajtu Al-Jazeera Balkans