Hatuša

Hatuša je bio glavni grad Hetitskog carstva tokom kasnog perioda bronzanog doba. Ruševine ovog grada leže u blizini današnjeg Boğazkalea u Turskoj, u blizini velike petlje rijeke Kızılırmak. Uvrštena je na UNESCO-ovu listu svjetske baštine 1986. godine.

Hatuša: Glavni grad Hetita

Svjetska baština
Lokacija	Turska
Kriterij	i,ii,iii,iv
Referenca	377
Uvrštenje	1986. (10. sjednica)
Površina	268.46 ha
Sajt

Okolina grada

Krajolik koji je okruživao grad obuhvatao je bogata poljoprivredna polja, brdska predjela povoljna za pašnjake kao i šume. Još uvijek se oko lokaliteta grada nalaze manja područja pod šumama ali u manjem obimu u odnosu na antički period. To je značilo da su stanovnici imali izvrsnu zalihu drva prilikom gradnje svojih kuća i drugih građevina. Polja su stanovnicima grada pružala urod pšenice, ječma i leće. Također se uzgajao i lan, ali je primarni sirovina za izradu odjeće još uvijek bila ovčja vuna. Stanovnici Hatuše se se bavili i lovom na jelene u šumi, ali je taj oblik lova vjerovatno bio samo luksuz rezerviran za plemstvo. Uzgajale su se i različite vrste domaćih životinja.

U blizini je bilo još nekoliko naselja, poput hrama na stijenama Yazılıkaya i grada Alacahoyuka. Budući da su rijeke u tom području neprikladne za velike brodove, prijevoz robe do i iz grada obavljala se kopnenim putem.

Historija

Najraniji period

Oko 2000. godine p.n.e, starosjedilački narod Hati počeli su osnivati naselja na područjima koja su zaposjeli a mjesto su nazivali Hatuš. Hati su svoje početno naselje izgradili na visokom grebenu Büyükkalea.. Najraniji tragovi naseljavanja na ovom lokalitetu su iz šestog milenijuma p.n.e. U 19. i 18. vijeku p.n.e. trgovci iz Ašura u Asiriji osnovali su trgovačko mjesto naselivši se u svom odvojenom kvartu grada. Središte njihove trgovačke mreže nalazilo se u Kanešu (današnji Kültepe). S obzirom da je poslovanje zahtijevalo vođenje evidencije trgovci pridošli iz Ašura uveli su u upotrebu klinasto pismo.

Karbonizirani sloj identifikovan u iskopinama svjedoči o paljenju i propasti grada Hatušaa oko 1700. godine p.n.e. Pretpostavlja se da je za taj događaj odgovoran kralj kralj Anitta iz Kussare, koji je za taj čin pripisao sebi zaslugu i podigao upisanu kletvu:

Ko god nakon mene postane kralj i nastani se u Hatušu, neka ga udari Nebeska Oluja!

Hetitski carski grad

Samo generaciju kasnije, kralj koji je govorio hetitski jezik odabrao je Hatušu kao svoju rezidenciju i glavni grad. Hetski jezik već je neko vrijeme pridobivao govornike na štetu hatskog jezika. Hatski Hatuša sada postaje Hatuša i na hetitskom jeziku a vladar uzima ime Hatušili tj. onaj iz Hatuše. Hatušili je označio početak nehatijske hetitske države i kraljevsku lozu hetitskih Velikih kraljeva, od kojih je njih 27 vladara poznato po njemu.

Nakon što su Kaskijci stigli na sjever kraljevstva, dva su puta napali grad do te mjere da su kraljevi morali premjestiti kraljevsko sjedište u drugi grad. Za vrijeme vladavine Tuthalija I, Hetiti su se preselili na sjever do Sapinue, vraćajući se kasnije na prvobitno prebivalište. Tokom perioda Muvatallija II preselili su se na jug u Tarhuntassu, ali su Hatušiliji III dodijelili poziciju upravitelja Hatuše. Mursili III vratio je sjedište u Hatušu, gdje su kraljevi ostali do kraja hetitskog kraljevstva u 12. vijeku prije nove ere.

Ostaci Velikog hrama u unutrašnjosti grada

Na svom vrhuncu, grad je prostirao na 1,8 km² i sastojao se od unutarnjeg i vanjskog dijela, oba okružena masivnim i još uvijek vidljivim zidom podignutim tokom vladavine Suppiluliuma I (oko 1344–1322 p.n.e. Unutarnji grad prostirao se na površini od oko 0,8 km² i sastojao se od citadele s velikim administrativnim zgradama i hramovima. Kraljevska rezidencija, ili akropola, sagrađena je na visokom grebenu koji je danas poznat kao Büyükkale (Velika tvrđava). The city displayed over 6 km of walls, with inner and outer skins around 3 m of thick and 2 m of space between them, adding 8 m of the total thickness. Grad je okruživali zidovi preko 6 km dužine, s unutarnjim i vanjskim slojem zida debljine oko 3 m i oko 2 m prostora između njih, odnosno ukupne dubljine od 8 metara.

Na jugu se nalazio vanjski grad površine oko 1 km², sa složenim ulazima ukrašenim reljefima na kojima su prikazani ratnici, lavovi i sfinge. Ovdje su bila smještena četiri hrama, svaki postavljen oko portiranog dvorišta, zajedno sa svjetovnim zgradama i stambenim zgradama. Izvan zidova su groblja, od kojih većina sadrži grobove sa spaljivanje. Savremene procjene govore da je tokom vrhunca grada u njemu živjelo između 40.000 i 50.000 stanovnika a u ranom periodu, u centru grada nalazila se trećina tog broja. Stambene kuće izgrađene drvenom i zemljanom opekom nestale su s tog mjesta, a ostali su samo kameni zidovi hramova i palača.

Grad je uništen, zajedno sa samom Hetitskom državom, oko 1200. p.n.e, kao dio kolapsa bronzanog doba. Iskopavanja sugeriraju da je Hatuša postepeno napuštana tokom nekoliko decenija kako je hetitsko carstvo propadalo. Lokalitet je nakon toga ostao napušten sve do 800. p.n.e., kada se na tom području pojavilo malo frigijsko naselje.

Pronalazak grada

1833. godine francuski arheolog Charles Texier (1802–1871) poslan je u istraživačku misiju u Tursku. Sljedeće godine otkrio je ruševine drevne hetitske prijestolnice Hatuša. Ernest Chantre otvorio je nekoliko pokusnih rovova u selu koje se tada zvalo Boğazköy. Od 1906, Njemačko orijentalno društvo vršilo je iskopavanje na području Hatuše (s prekidima tokom dva svjetska rata i velike depresije). Arheološke radove i dalje provodi Njemački arheološki institut (Deutsches Archäologisches Institut). Hugo Winckler i Theodore Makridi Bey izveli su prva iskapanja 1906, 1907 i 1911–13, koja su nastavljena 1931. pod vodstvom Kurta Bittela, a potom i Petera Nevea (direktor nalazišta 1963, generalni direktor od 1978. do 1994).